Noragùgume

(Reindiritzadu dae Noragugume)

Coordinadas: 40°13′27″N 8°55′15″E / 40.224167°N 8.920833°E40.224167; 8.920833

Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu

Noragùgume est una bidda de sa Provìntzia de Nùgoro e giughet 378 bividores.

Su nùmene modìfica

A nàrrere de Frantziscu Tzèsare Casula, su nùmene de sa bidda diat bènnere dae su prefissu paleosardu nur e cucuma, dae su latinu cùcuma (padedda, istèrgiu pro còghere).

Àteros istudiosos, imbetzes, sunt prus de acordu cun su sardu cugùmene, cugùmini e faghet riferimentu a su cugùmene agreste.

Su sartu modìfica

In Noragùgume b’istant prus o mancu 350 persones. Est mannu 26,80 km cuadrados e est a 288 metros subra de su mare, a metade istrada intre su lagu Omodeo e sos montes de su Màrghine.

Pro su prus su territòriu est in pranu; b’at una prana manna chi est tzerriada “su Campu” dae sos noragugumesos.

Sos terrinos de su comunu sunt casi totus postos a pastura ma bi nd’at finas pastinados.

Sos buscos sunt pagos; in su sartu agatamus chercu, suèrgiu, ogiastru. Bi passat su riu Murtatzolu, piticu, chi naschet in sos montes de su Màrghine e si nche ghetat a su Tirsu.

Bi sunt finas unas cantas benas naturales (Funtana Iscalaide, Funtana Chintorza, Funtana Masia, Funtana Su Càntaru). A intro de sa bidda bi sunt, imbetzes, duos barchiles de importu: su putzu comunale e Su Putzu de sa Dama.

S'istòria modìfica

A Noragùgume s’òmine est arribadu giai dae su tempus prenuràgicu. Custu est provadu dae sa presèntzia de unu menhir, una domus de janas, unu dolmen, oto nuraghes, duas tumbas de gigantes e una funtana nuràgica, mancari de custa nd'abbarret pagu e nudda.

A pustis de s’edade romanu-imperiale Noragùgume aiat fatu parte de su Giuigadu de Torres e de sa Curadoria de su Màrghine. Cando su Giuigadu nche fiat rutu, su territòriu de sa bidda si dd’aiant cuntèndidu sos Dorias e sos Arboreas e, in fines, fiat passadu a costos ùrtimos e intradu a fàghere parte de su Giuigadu issoro.

In su 1420 fiat devènnidu de propiedade de sos Catalanos Aragonesos: in antis dadu in fèudu a Ludovico Aragall ma, a pustis, passadu a Bernardo Centelles.

In su 1439 Francesco Gilaberto Centelles aiat donadu su Màrghine a Salvatore Cubello chi, in su 1463, nche dd’aiat incluidu in su Marchesadu de Aristanis.

Mortos totus sos Cubellos, in su 1470, su fèudu fiat andadu a Leonardo Alagon ma custu, imputadu de traitoria, fiat istadu bintu in sa Batalla de Macumere, in su mese de maju de su 1478.

Noragùgume aiat leadu sas partes de Alagon e agiuadu a non fàghere intrare sos aragonesos. Custu ddi fiat costadu meda ca sos binchidores si dd’aiant fata pagare e aiant distruidu totu sa bidda. Su territòriu fiat torradu a èssere fèudu de sos Centelles e intradu a fàghere parte de sa Contea de Oliva.

In su 1700 fiat fèudu de su marchesadu de su Màrghine, dadu in antis a sos Pimentel e, a pustis, a sos Tellez Girón finas a èssere territòriu lìberu in su 1843.

Noragùgume faghet parte de sa provìntzia de Nùgoro dae su 1927, in antis comente fratzione de Bòrore, a pustis de Duarche. Est Comuna indipendente dae su 1945.

Sa cultura modìfica

De Noragùgume, chi est una biddighedda pitica, sèmplitze e ordinada, dant a s'ogru de su bisitadore sas tres Crèsias chi tenent un'importàntzia istòrica manna:

  • Crèsia de Nostra Sennora de sa Ìtria, fraigada in su 1600 in istile gòticu-catalanu,est in su tzentru de sa bidda, in sa Pratza IV Novembre. Dae pagu, in su 1985, cando est istada torrada a nou, ant agatadu restos de carena de òmine cun bestimenta e ogetos de interessu chi provant s'usàntzia chi teniant unu tempus de nch'interrare sos mortos a intro de sas crèsias ma finas s'abilidade de sos maistros chi traballaiant su ferru, sa linna e sa terralla.
  • Crèsia de Santa Rughe, fraigada in su 1593 in istile gòticu-catalanu. Oe in ie b'est sa cunfraria de Noragùgume.
  • Crèsia de Santu Giagu: est una crèsia moderna, fraigada in su 1960 subra su chi abarraiat de sa chi, in àteros tempos,fiat sa crèsia manna.

Sunt de importu finas àteros monumentos presentes totu a inghìriu de su territòriu:

  • Crèsia de Santu Giuanne Batista, chi est foras dae sa bidda, a intro de su Campusantu.
  • Nuraghe Tòlinu: est in sa localidade chi tenet su matessi nùmene, a casi 1,8 km dae sa bidda. Est unu nuraghe de s'edade de mesu de su brunzu; acanta b'at finas unu bidditzolu. Est in artu, a oru de un'ispuntone e dae in ie si podet bìdere totu sa prana de Otzana.
  • Nuraghes Iriddo, Luzzera e Muresune
  • Domus de Janas de Taleri e Iscannitzu, chi sunt prus o mancu de su 3300-2500 in antis de Gesù Cristu;
  • Menhir "Sa Pedra'e Taleri" est in unu ispuntone, prus in artu de totu su chi b'est a inghìriu a inghìriu. Est connotu finas comente Pietra di Giorgia Rajosa e est unu de sos prus famados in Sardigna; dd'aiat istudiadu finas La Marmora. Est prus o mancu de su 3300-2500 in antis de Gesù Cristu.

S'economia modìfica

Sa bidda de Noragùgume bivet pro su prus de pastorìtzia cando chi sa massaria tenet prus pagu importàntzia. S'allevant prus berbeghes chi bacas, porcos o caddos. Bi sunt 48 aziendas agrìculas, unas cantas de custas sunt in sa prana de su Tirsu.

Sas dies passant a lentu a lentu, comente in totus sas biddigheddas piticas.

Essende sa bidda pitica meda, pro unos cantos servìtzios, comente iscolas, dotores, ufìtzios e butegas, sa gente devet movere a Macumere, chi est a belle e 18 chilòmetros.

Sas festas modìfica

Intre sas festas s’ammentant:

  • Sant’Antoni, festadu su 16 de ghennàrgiu. In custa ocasione s’allumant sas lavas;
  • Nostra Sennora de sa Ìtria, chi est sa festa manna. Sos noragugumesos creent meda in Nostra Sennora chi, comente si narat, ddos aiat liberados. Si festat su martis a pustis de Pasca de Frores; su lunis e su martis si curret S'Àrdia a caddu, una cursa in ue sos cadderis mustrant totu su coràgiu e sa balentia issoro;
  • Santu Giuanne Batista, chi si festat su 24 de làmpadas;
  • Santu Giagu, patronu de Noragùgume, chi si festat su 25 de trìulas.

Bibliografia modìfica

Ligàmenes esternos modìfica

Controllu de autoridadeVIAF (EN249996959 · LCCN (ENn2012035559 · WorldCat Identities (ENn2012-035559