Gherra de Indipendèntzia de Istados Unidos: diferèntzias tra is versiones
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Lìnia 1:
{{Variant|LSC}}Sa '''Gherra de Indipendèntzia Americana''', narada fintzas '''Rivolutzione Americana''' est istada una rebellia chi intre su 1775 e su 1783 is trèighi colònias norti-americanas ant opostu a sa [[Rennu Auniadu|Grandu Britànnia]], tando pàtria issoro.
In s'inghitzu sa gherra pertocaiat petzi su territòriu de is colònias, ma s'intrusida de àteras potèntzias coloniales de [[Frantza]] e [[Ispagna]] in agiudu issoro e de [[Assia]] e [[Eletoradu de Hannover]] in agiude de is britànnicos, at tentu a cusseguèntzia s'ispaghinadura de is cumbatimentos a s'[[Europa]], is [[Antillas]] e [[Ìndias Orientales]].
Sa gherra at tentu orìgine comente rempellu de medas americanos a is tassas impostas de su parlamentu britànnicu, chi a pàrrere de issos fiant illegitimas.
== Cuntestu Istòricu ==
Londra esigiat chi is sugetos americanos cuntribuirent a is pagamentas de is ispesas de s'Impèriu de Amèrica de norti. Sa gherra de is sete annos fiat finida isceti de pagu tempus e s'Inghilterra s'agatait economicamente in aprentu mannu. Chirchende de torrare a s'assentare aiat tando pigados duas medidas: su Sugar Act, chi poniat impostas pro s'importatzione de prodotos a is colònias), e su Stamp Act (chi imponiat bullos subra documentas uffitziales e giornales). Controiat intames onni bera possibilidade de isvilupu autonomu de is colònias, chi fiant bidas che logos de coberada de materiales primàrgios, lassende duncas a sa Grandu Britànnia monopòliu industriale.
In paris tempus sa dominatzione frantzesa fiat agabbada cun sa gherra de is sete annos, chi permitiat a is colònias de non tènnere prus bisòngiu de cuss'amparu istrintu chi fintzas a tando fiat istadu resone printzipale de apichrionu a sa pàtria. Su debodu fiat creschende fintzas pro ite is colònos fiant delùdidos chi non ddi èsseret permìtidu de s'ispaghinare in is regiones de su cuntinente a s'estu de su Mississippi - chi cun sa gherra fiant passados a s'impèriu britànnicu - e iscuntressados de totu is mandos chi sa Grandu Britànnia teniat a dannu de issos.
=== Tributos ===
A custu cuadru andaiat a s'azunghere sa boluntade de su Parlamentu de ddis impònnere òbbligu de pagamenta in benes de importu pro is americanos.
In su 1765 su guvernu inglesu aiat impostu a is colònias una tassa de bullu, chi giai si pagaiat in sa Grandu Britànnia, segundu chi s'usu cale chi siat de paperi cheriat pagadu, cun unu bullu.
Line 15 ⟶ 23:
Is colònos sighiant nointames a no èssere de acòrdiu, sa chistione no aiat agatadu determinu e in su 1770 totu is tassas fiant abolidas, franca sa pro su te.
=== Cumpangia de Ìndias Orientales===
In su 1773 sa ''Cumpangia Inglesa de Ìndias Orientales'' aiat otentu de su Parlamentu deretu de bendere in esclusiva su te chi betiat de [[Tzina]], boghende·nche is americanos de su giru de affàrios subra chi fintzas a tando issos si fiant pòdidos apoderare.
Is cummertzantes americanos de te aiant duncas cuncordadu una boicotadura de is mertzes inglesas, cun s'agiudu de s'opinione publica e de s'organizatzione ''Sons of Liberty'' (Figios de sa Libertade). S'efetu prus ladinu de sa protesta fiat acuntèssidu su 16 de nadale 1773, cando unos cantos òmines chi faghiant parte de is ''Sons of Liberty'', fiant artziados a naves de sa Cumpangia in su portu de [[Boston]] e nch'aiant ghetadu a mare totu su carrigu de te (acuntèssida nodia comente Boston Tea Party - Sa Festa de su Te de Boston).
Su guvernu inglesu aiat tando blocadu su portu e aiat chircadu de bogare a su [[Massachusetts]] onni autonomia amministrativa, mandende·nche unu grupu de funtzionàrios nominados de su re.
===Su Cuntrollu de s'Ispaghinadura Territoriale===
A custa cunditzione, giai meda tostada, si fiant azuntas s'aprobatzione in su Prlamentu de leges, cunsideradas de is colònos non subiscàbiles (Intolerable Acts).
A segus de custas fiat aprobada fintzas sa ''Lege subra su [[Quebec]]'' (Quebec Act), chi afiantzaiat a is noos sugetos de [[Canada|Cànada]] de natzionalidade [[Frantza|frantzesa]] libertade religiosa e tzivile, e chi assignaiat a su Cànada totu is territòrios a su norti de su frùmene [[Ohio (frùmene)|Ohio]], chi is bividores de is trèighi colònias disigiaiant de ocupare.
S'Inghilterra cheriat duncas limitare s'ispaghinadure territoriale de sas trèighi colonias e chirchende de ddos allacanare a s'estu de is [[montes Apalacos]], fintzas pro ite ddus bolliat lassare a is indigenos. Is colònos aiant retzidu custa detzisione che unu atu ispòticu e unu lìmite a sa libertade issoro, chi de su restu pediant de ochire totu is populos nativos pro si nde faghere meres de is terras. Is indianos fiant difatis bidos che pessones inferiores chi biviant in logu de eremidu.
A is Leges non Subiscàbiles, si depet su fàghere prus lestra sa rebellia.
===Pèdidas de su Cungressu Cuntinentale===
In s'atòngiu 1774 su Cungressu cuntinentale si fiat atobiadu in [[Filadelfia|Filadèlfia]]. Totu is rapresentantes de is colònias francu sa [[Geòrgia (Istados Unidos de Amèrica)|Geòrgia]] bia aiant pigadu parte. Aiant dètzididu pro s'autonomia amministrativa e sa boicotadura sistemàtica de is mertzes inglesas, chi cheriat impòsta fintzas a fortza a is chi refudarent de ddu fàghere a contu issoro.
Non si chistionaiat galu de ischirriadura e tando [[Benjamin Franklin]] s'agataiat in Inghilterra, traballende pro unu progetu de costitutzione de unu impèriu federale in ue onni colònia diat tènnere manna autonomia mancari fidele a su re.
In realidade, non meda in is istados de sud cantu prus a prestu in is de norti giai si naraiat ca sa solutzione prus de cumbènnidu diat èssere s'indipendèntzia ebbia.
[[Categoria:Istòria]]
| |||