Haiti: diferèntzias tra is versiones
Content deleted Content added
Pàgina creada cun '{{coord|format=dms|display=title}}{{Variant|LSC}}'''Haiti''' (frantzesu: Haïti [a.iti]; crèolu haitianu: Ayiti [ajiti]), uffitzialmente '''Repùblica de…' |
No edit summary |
||
Lìnia 1:
{{coord|format=dms|display=title}}{{Variant|LSC}}
{{coord|format=dms|display=title}}{{Variant|LSC}}'''Haiti''' ([[limba frantzesa|frantzesu]]: Haïti [a.iti]; crèolu haitianu: Ayiti [ajiti]), uffitzialmente '''Repùblica de Haiti''' (République d'Haïti; Repiblik Ayiti <ref>{{cite web|url=http://ufdc.ufl.edu/AA00000626/00001/5j |title=Konstitisyon Repiblik Ayiti 1987 |publisher=Ufdc.ufl.edu |accessdate=24 July 2013}}</ref>), est unu istadu [[Caràibes|caraìbicu]]. S'agatat in sa parte uesta e prus pitia de s'ìsula de [[Hispaniola]], in s'archipèlagu de is [[Antillas Majores]], chi ispartzit cun sa [[repùblica Dominicana]]. Sunt de Haiti fintzas àteras ìsulas minores connotas pro su turismu, comente [[Île-à-Vache]]. In frantzesu, su nomìngiu de sa natzione est "La Perle des Antilles" (Sa Pèrela de is Antillas), pro is bellesas de sa natura. Est sa natzione prus montosa de is Caraibes e su pitzu prus artu dest su ''Pic la Selle'', chi lòmpet a artària de 2680 m.s.m.<ref name="NgCheong-Lum, Roseline 19">{{cite book|url=http://books.google.com/books?id=FUSD2v4EQE8C&printsec=frontcover#v=snippet&q=india&f=false|title=Haiti (Cultures of the World)|author=NgCheong-Lum, Roseline|publisher=New York, NY: Times Editions Pte Ltd. (1995)|page=19|isbn=0-7614-1968-3|accessdate=29 September 2014}}</ref> ▼
[[File:Haiti (orthographic projection).svg|thumb|245x245px|Posidura de Haiti in s'Amèrica]]
[[File:Flag of Haiti.svg|thumb|246x246px|Bandera de Haiti]]
▲
Pro istèrrida Haiti est sa prus manna natzione caraìbica a segus de [[Cuba]] e de sa [[repùblica Dominicana]], cun 27.750 km2 (prus o mancu is dimensiones de is [[Hawaii]] o de su [[Bèlgiu]].
Sa posidura regionale, istòrica e etno-linguìstica de Haiti est ùnica pro meda resones.
In orìgine bìvida de su pobulu indìgenu Taìno, s'ìsula fiat iscoberta de [[
Balangende s'indipendèntzia in su 1804, Haiti fiat sa prima natzione indipendente de s'[[Amèrica Latina]] e de is [[Caràibes]], sa segunda repùblica chi teniat sutzèssu in una gherra de indipendèntzia contra unu poderiu coloniale de s'[[Europa]] in is [[America|Amèricas]], sa sola natzione in s'emisferu otzidentale chi aiat derrotadu tres super-potèntzias europeas ([[Rennu Auniadu|Rennu Aunidu]], [[Frantza]] e [[Ispagna]]) e sa sola natzione in su mundu istabilida che resultadu de una rebellia de iscravos.
Sa rebellia chi aiat tentu inghitzu in su 1791, fiat ghiada de [[Toussaint Louverture]] chi fiat cabudianamente istadu issu etotu iscravu e a coa su primu generale nieddu de s'esèrtzitu frantzesu. Su gèniu militare e s'agudesa polìtica suos, fiant istados capatzos de cunvèrtere totu una sotziedade de iscravos in unu istadu indipendente.
Cun 10,4 milliones de bividores , Haiti est su prus populadu istadu mermu de sa [[Caribbean Community]] (CARICOM). Est fintzas mermu de s'[[Unione Latina]]. In su 2012, Haiti at postu bandu de intentzione a chircare de otènnere status de mermu de s'[[Unione Africana]].<ref>{{cite news |publisher = [[BET]] |url=http://www.bet.com/news/global/2012/02/07/haiti-to-join-african-union.html |author=Naeesa Aziz |date=7 February 2012 |accessdate=28 February 2012 |title=Haiti to Join African Union}}</ref> ▼
A sa morte sua in una presone de sa Frantza, fiat sutzèdidu de su logutenente suo, [[Jean-Jacques Dessalines]], chie aiat decraradu sa soberania de Haiti e a coa diat diventare su primu imperadore suo, ''Jacques I''. Custa rivolutzione fortunada conduta de iscravos at tentu durada de una deghina de annos e foras pro su primu presidente de sa repùblica, [[Alexandre Pétion]], totu is primos ghiadores de guvernu fiant ex-iscravos.
Haiti tenet su prus bàsciu ìndighe de isvilupu umanu de is Amèricas. Sa violèntzia polìtica est acontèssida fetianamente in s'istòria sua, betende a unu pisinu in su guvernu. Est de pagus tempus, in su freàrgiu de su 2004, chi unu corpu de istadu originadu in su norti de sa natzione at apretadu su presidente Jean-Bertrand Aristide a is dimissiones e su disterru. Unu guvernu provisòriu at pigadu cuntrollu cun sa seguresa fornida de su [[United Nations Stabilization Mission in Haiti]] (MINUSTAH). Michel Martelly, su presidente currente, est istadu elèghidu in su 2011.▼
Sa [[Citadelle Laferrière]], est sa prus manna fortalesa de is Amèricas posta in su norti de Haiti, fraigada de [[Henri Christophe]]. Giai istadu iscravu, e giai istadu in s'esèrtzitu frantzesu in sa [[Rivolutzione Americana]] impare a prus de àteros 500 volunteris de Haiti, Christophe diat pois diventare su primu re de Haiti''Henri I''. Dd'aiat fata fraigare intre su 1805 e su 1820 cun iscopu de apòmpiu a unu dabile benidore atacu europeu. In die de oe b'est chie dda cunsìderat giai che sa de oto maravìllia de su mundu.
▲Cun 10,4 milliones de bividores , Haiti est su prus populadu istadu mermu de sa [[Caribbean Community]] (CARICOM). Est fintzas mermu de s'[[Unione Latina]]. In su 2012, Haiti at postu bandu de intentzione a chircare de otènnere status de mermu de s'[[Unione Africana]].
▲Haiti tenet su prus bàsciu ìndighe de isvilupu umanu de is Amèricas. Sa violèntzia polìtica est acontèssida fetianamente in s'istòria sua, betende a unu pisinu in su guvernu. Est de pagus tempus, in su freàrgiu de su 2004, chi unu corpu de istadu originadu in su norti de sa natzione at apretadu su presidente Jean-Bertrand Aristide a is dimissiones e su disterru. Unu guvernu provisòriu at pigadu cuntrollu cun sa seguresa fornida de su [[United Nations Stabilization Mission in Haiti]] (MINUSTAH). Michel Martelly, su presidente currente, est istadu elèghidu in su 2011.[[Categoria:Natziones de s'America]]
|