Prùssia: diferèntzias tra is versiones

Sa '''Prùssia''' (in [[limba tedesca|tedescu]]: '''Preußen''') fiat unu rènniu tedescu e un'istadu nàschidu de su [[Ducadu de Prùssia]] e de su [[Margraviadu de Brandenburgu]], e postu in sa regione [[Prùssia (regione istòrica)|omònima]]. Sa Prùssia at tentu rolu de primàrgiu in is acuntèssidas chi ant caraterizadu s'istòria de totu sa [[Germània]]. Sa capitale fiat [[Berlino|Berlin]]

Sa dinastia de is [[Hohenzollern]], chi at dominadu sa Prùssia pro chentinas de annos, est resissida a ammanniare su territòriu gràtzias fintzas a unu esèrtzitu annestradu e organizadu meda rigorosamente. In su 1871, is istados [[Germània|tedescos]] si sunt aunidos criande s'[[Impèriu tedescu]], a suta de sa ghiadura de sa Prùssia.

Su nùmene de Prùssia dependet de su [[Limba prussiana|prussianu antigu]]. In su de 13 sèculos, is caballeris Teutònicos (unu ordineòrdine militare [[Edade de Mesu|medievale]] de crusados tedescos) aiat cunchistadu is terras in ue biviant. In su 1308, aiant balangiadu sa regione de sa [[Pomerèlia]], chi cabudianamente aparteniat a sa [[Polònia]], cun sa tzitade de [[Gdańsk]] (connota fintzas cun nùmene de ''Danzig''). S'istadu issoro fiat pois germanizadu de migradores chi aproilaiant de sa Germània otzidentale e de su sudmeridionale, e polonizadu de àteros chi beniant de sa [[Màsòvia]].

Cun sa segunda ''paghe de Thorn'' (1466), sa Prùssia fiat ischirriada in una [[Prùssia reale]] chi istaiat in s'uestu, provìntzia de sa [[Polònia]], e una parte orientale chi de su 1525 diat pigare nùmene de [[Ducadu de Prùssia]],. chiCustu diat èssere fèudu de sa Corona de Polònia fintzas a su 1657. DeCun s'unione de suintre [[Brandenburgu]] e de su [[Ducadu de Prùssia]] in su 1618 atfiant pois betidupostas ais bases pros sa proclamatzione de su [[Rènniu de Prùssia]] in su 1701.

A fatu de diventare rènniu, sa Prùssia ataiat acuitadu a si distinghere intre de is àteras potèntzias [[Europa|europeas]], subra chi diat a tènnere influèntzia manna pro totu is sèculosde 18 e de 19 sèculos. Durante su de 18 sèculos atdiat tentutènnere mescamente rolu de importu in is affàrios de interèssiu internatzionale, ma in su de 19 sèculos, gràtzias a su cantzelleri [[Otto von Bismarck]], atdiat resissire a auniduaunire totu sa natzione tedesca in unu istadu solu, s'[[Impèriu tedescu]], de chi abarraiat però foras isceti s'[[Impèriu Austriacu]].

InIs primas ispainaduras territoriales torrant a su [[cungressu de Vienna]], chiin ue, a pustis de sa derrota de [[Napoleone Bonaparte]] torraiatis istados europeos binchidores aiant torradu a trassare sa mapa de su continente,. saSa [[Prùssia]] bi aiat balangiadu una parte meda mannaistèrrida de sa Germània otzidentale, chi incluiat fintzas sa regione de sa [[Ruhr]], rica de crabone.

S'istadu fiat crèschidu meda a sain lestrapresse siat a pesu politicu, siat economicamente, fintzas a èsseresi faghere a primìtziu su ghiadore de totu sa cunfederatzione tedesca, e a sighidu, de su 1871, de s'su costituidu [[Impèriu tedescu]]. Su rènniu de Prùssia si fiat tandoduncas fatu aici mannu e potente, impertantu chi sa classe nòbile sua e is àteras élites suas si identificaiant manu a manucomomai prus tedescos chi non prussianos.

S'acabu de sa [[Prima Gherra Mundiale|prima gherra mundiale]], in su 1918, sinnatat fintzassinniadu sa fine de su Rènniu de Prùssia. In sa [[Repùblica de Weimar]], s'istadu de sa Prùssia aiatdiat pèrdidupèrdere casigasi totu s'importu polìticu e legale. InCun s'acabu de sa [[segunda gherra mundiale]] in su 1945, totu sa Prùssia orientale estfiat istadaiscontzada de is natziones binchidoras e surbada in is territòrios de [[Polònia]] e [[Unione Sovietica|Unione Soviètica]],. Sende chi is bividores tedescos originales fiant bogados e, s'àrea at duncas pèrdidu identidade polìtica e geogràfica.