Repùblica Ceca: diferèntzias tra is versiones

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Lìnia 1:
{{coord|format=dms|display=title}}
{{Variant|LSC}}[[File:Czech Republic in European Union.svg|thumb]]
[[File:Flag of the Czech Republic.svg|thumb|246x246px|Bandera de sa Repùblica Ceca]]
Sa '''Repùblica Ceca''' est unu istadu de s'[[Europa]] tzentrale, chi faghet parte de s'[[Unione Europea]]. Sa capitale e tzitade prus manna est [[Praga]].
[[File:Czech Republic in European Union.svg|thumb|245x245px]]
Sa '''Repùblica Ceca''' (in [[limba ceca|cecu]] ''Česká republika''), narada fintzas '''Cèchia''' (in [[limba ceca|cecu]] ''Česko''), est unu istadu de s'[[Europa]] tzentrale]], chi faghet parte de s'[[Unione Europea]]. Sa capitale e tzitade prus manna est [[Praga]].
 
== Geografia ==
Istoricamente contat tres regiones: [[Boemia]] (ovest), [[Moravia]] (est) e [[Islèsia]] (partzida cun sa Polonia).
S'istadu tenet istèrrida de 78 866 km² e populatzione de prus de 10.500.000 bividores. Allàcanat in su norti-uestu e sud-uestu cun sa [[Germania|Germània]], in su norti cun sa [[Polonia]], in s'estu e sud-estu cun s'[[Islovàchia]], in su sud cun s'[[Àustria]]. Non tenet bessida a mare.
 
LacanatIstoricamente acontat sud-esttres cunregiones: s'[[IslovàchiaBoèmia]] (uestu), a sud cun s'[[AustriaMoràvia]], a(estu) ovest cun sae [[GermaniaIslèsia]] e a nord(partzida cun sa [[Polonia|Polònia]]. Est unu istadu chentza bessida a mare).
 
Su territòriu est mescamente montosu e montigrosu. Totu sa làcana chi partzit sa Boèmia cun sa [[Germania|Germània]] est dada dae sos [[montes Sudetos]], mentras sa làcana de s'[[Islèsia]] cun sa [[Polonia|Polònia]] dae sos [[montes de sos Gigantes]]. Sa Moràvia tenet intames aèrgiu sustotus montosu.
 
== Istòria ==
S'istadu Cecu fiat formadu a s'acabu de su de 9 sèculos comente [[Ducadu de Boèmia]], suta su [[Grandu impèriu Moravu]]. A fatu de sa ruta de s'impèriu in su 907, su tzentru de su pòdere fiat tramudadu a Boèmia, suta sos [[Premislidos|Premislidos.]]
 
<nowiki> </nowiki>In su 1004 su ducadu fiat reconnotu formalmente che parte de s'[[Impèriu Romanu Sagradu|Impèriu Romanu Sagradu in ue diat tènnere unu votu in sas eletziones.]] Fiat fatu [[Rennu de Boèmia]] in su 1212 e aiat azuntu istèrrida massima in su de 14 sèculos. Su rennu de Boèmia non teniat domìniu isceti subra sa Boèmia, ma fintzas subra àteros territòrios chi, impare formaiant sa [[Corona de Boèmia]].
 
Durante su de 15 sèculos su rennu fiat imbestidu dae su movimentu reformista religiosu, ghiadu de [[Jan Hus]], chi si contraponiat a sa [[crèsia catòlica]] e aiat dèpidu acarare medas derrotas dae sos printzipes catòlicos de s'Impèriu Romanu Sagradu chi ddi aiant mòvidu gherras contra.
[[File:Holy Roman Empire ca.1600.svg|left|thumb|254x254px|Impèriu Romanu Sagradu in su de 17 sèculos]]
A pustis de sa batalla de Mohács in su 1526, sa Corona de Boèmia fiat a pagu a pagu intregada in sa monarchia de sos [[Habsburgos]], impare a [[Archiducadu de Àustria]] e a su [[Rennu de Ungheria|Rennu de Ungheria.]] Sa rebellia boema contra sos Habsburgos catolicos, fata a s'inghitzu de su de 17 sèculos (1618-1620), aiat tentu a efetu s'iscòpiu de sa [[gherra de sos trint'annos]], a sa fine de chi sa monarchia diat afortiare su poderiu e diat torrare a impònnere su [[crèsia catòlica|catolitzèsimu]]. Fiat fintzas adotada una polìtica de germanizatzione. Cun s'iscontzu de s'Impèriu Romanu Sagradu de su 1806, su rennu de Boèmia fiat fatu parte de s'[[Impèriu Austrìacu]]. In su de 19 sèculos, sa Cèchia fiat s'àrea prus industrializada de s'impèriu.
 
Sa Cèchia diat balangiare indipendèntzia cun nùmene de [[Tzecoslovàchia|repùblica de Cecoslovàchia]] impare a s'Islovàchia a pustis de sa prima gherra mundiale, in su 1918, sende chi s'[[Impèriu Àustro-Ungheresu]] fiat istadu derrotadu e a cusseguèntzia de custu fatu fiat collassadu.
[[File:Münchner abkommen5 es.svg|thumb|267x267px|Acontèssidas sighidas a sos acòrdios de München chi ant tentu s'isocntzu de sa Cecoslovàchia a resurtu]]
In sos annos 30, sa Cecoslovàchia fita su solu istadu de s'Europa tzentrale chi poderaret cun istitutziones democràticas. Cèchia fiat su primu territòriu a èssere invàdidu dae sa [[Germània nazista]]. FIntzas a sa fine de sa segunda gherra mundiale difatis, totu s'àrea de sos montes [[Sudetos]] fiat populada dae unos 3 milliones de bividores [[limba tedesca|tedescos]], chi in ie fiant etnia de majoria. Sos nazistas, cuformemente a sos [[acòrdios de München]] si diant in antis annessionare su territòriu de Sudetos in su 1938 e a coa in su 1939, a gherra comintzada, totu sa Cèchia, chi diat acabare de esìstere pro totu sa durada de sa gherra.
 
Sa Cecoslavàchia fiat liberada dae sas tropas [[Unione Sovietica|sovièticas]] e dae sas fortzas [[Istados Unidos de Amèrica|americanas]] in su 1945. Sa majoria de sos bividores tedescos fiant bogados a pustis de sa gherra. In su 1946 su partidu comunista de Cecoslovàchia aiat bìnchidu sas eletziones e a fatu de unu corpu de istadu de su 1948, fiat fatu istadu comunista suta influèntzia soviètica.
[[File:Havla 1989.jpg|left|thumb|272x272px|Manifestada durante sa Rivolutzione de Velludu]]
In su 1968 su malcuntentu contra su regimene aiat betidu a unu movimentu de reformas chi punnaiat a intrare istitutziones democràticas in intro de unu istadu cun istrutura comunista, in sa chi diat pois pigare nùmene de [[Beranu de Praga]]. Su tentativu diat però èssere ismurriada cun s'invasione soviètica de s'istadu.
 
S'ocupatzione diat durare fintzas a su 1989, annu de sa [[Rebolussione de pannarrigada|Rivolutzione de Velludu]], cando su regìmene comunista fiat collassadu e fiat formada una repùblica multipartìtica. Su 1 de ghennàrgiu de su 1993 sa Cecoslovàchia fiat iscontzada in manera paghiosa, betende a nàschida de sos duos istados de [[Islovàchia]] de de [[Repùblica Ceca]].
 
== Economia ==
Mancari sa tramudantzia a s'economia de mercadu, sa Repùblica Ceca tenet oe una economia addelantada cun unu rèdditu peròmine a s'82% de sa mèdia europea. Est unu de sos istados prus ricos e istàbile intre sos chi post-comunistas cun crèschida cada annu superiore a su 6%. Sa manna parte de s'economia est istada privatizada.
 
Dae su 2004, annu cando est diventada membru de s'[[Unione Europea]], sa Repùblica Ceca est parte de s'[[àrea de Schengen]].
 
== Demografia ==
Sa majoria de sos bividores de sa Repùblica Ceca sunt de etnia [[Boèmia|ceca]] (63.7%), sighint [[Moràvia|moravos]] (4.9%), [[Islovàchia|islovacos]] (1.9%) [[Islèsia|islesianos]], [[Polonia|polonesos]] e [[Germania|tedescos]]. Unu 26% de sa populatzione no at ispetzificadu de apartènnere a una etnia in particulare.
 
Sos cecos sunt unu de sos pòpulos prus pagu religiosos de su mundu, cun unu perchentu de 37% de àteos. Istoricamente est unu pòpulu tollerante e fintzas indiferente subra chistiones chi pertocant sa religione. Sa religione de majoria est su catolitzèsimu, sighit su protestantèsimu cun cunfessiones bàrias.
==Àteros progetos==
{{commons|Category:Czech Republic|Repùblica Ceca}}
{{Europa}}