Bòsnia e Erzegòvina: diferèntzias tra is versiones

Sa '''Bòsnia e Ertzegòvina''' ( in [[limba bosnìaca|bosnìacu]], [[Limba croata|croatu]] e [[Limba serba|serbu]] '''Bosna i Hercegovina''',<small>pronuntziadu</small> [bôsna i xěrt͡seɡoʋina]; in alfabetu tzirillicu: '''Боснa и Херцеговина'''), narada fintzas '''Bòsnia-Ertzegovina''' (in [[Itàlia]] su sonu -tz- de su faeddu ''Erzegovina'' est però fitianamente pronuntziadu -z-), fatuvatu est inditada fintzas petzi cun '''Bosnia''', est unu istadu de s'[[Europa sud-orientale]] posta in sa [[Balcanos|penìsula Balcànica]]. Sa capitale e prus manna tzitade est [[Sarajevo]].

S'istadu tenet una legisladura bicamerale e una presidèntzia cumposta de tres membros ede onniunu de sos tres grupos ètnicos majores. Su pòdere de su guvernu tzentrale est nointames meda allindadu, sende chi s'istadu est fortemente detzentralizadu e partzidu in duas entidades autònomas: sa [[federatzione de Bòsnia e Ertzegòvina]] e sa [[repùbica serba de Bòsnia e Ertzegòvina|repùbica serba]], cun una regione de tres, su [[distretu de Brčko]], guvernados localmente. Sa federatzione etotu cunsistit de 10 unidades federales - sos cantones.

Atualmente est unu potentziale candidadu a s'intrada in s'[[Unione Europea]] e est candidadu a intrada in s'[[Alliàntzia Atlàntica]] dae su 2010. Est mermu de su [[cunsìgiu europeu]] dae s'abrile 2002 e membru fundadore de s'[[Unione Mediterranea]].

S'istadu tenet istèrrida de 51,197 km^{<small>2</small>}  contat populatzione de unos 3.871.000 bividores. Allàcanat in su norti e in s'uestu cun sa [[Croàtzia]], in s'estu cun sa [[Sèrbia]] e in su sud cun su [[Montenegro]]. Tenet territòriu de costera de petzi unos 20 km chi ddi dant bessida a su [[mare Adriàticu]], in s'àrea a giruinghìriu de sa bidda de [[Neum]].

Su territòriu de s'àrea tzentrale est mescamente montosu, si faghet prus a prestu montigrosu in su norti-uestu, contra su norti-estu chi est prevalentemente de campura.

Sa Bòsnia e Erzegòvina est una regione in ue s'agatant rastas de s'omine chi torrant a coa a su [[neolìticu]], pèriodu istòricu cando sa regione fiat populada dae pòpulos [[illìrios|illìricos]] e [[CèltosCeltos|tzèlticos]].

S'arribbu e s'acussorgiadura de gentes [[islavos|islavas]] in s'àrea est acontessidu intre su de 6 e su de 9 sèculos p.C. e issosIssos aiant istabilidu in ie su primu banatu de sa regione, su [[banatu de Bòsnia]], in su de 12 sèculos. In su de 14 sèculos su banatu fiat pois evòlvidu in su [[Rennu de Bòsnia]], in antis de èssereintrare annessionadu ain s'[[Impèriu otomanu]], suta su poderiu de su cale diat abarrare dae su de 15 fintzas a su de 19 sècuolos.

Est a sos otomanos chi si depet s'intradaispainadura de s'[[islam]], ma a issos si depent fintzas medas contributos culturales e sotziales chi oe iscerant sa regione. In su de 1878 sa Bòsnia e Ertzegòvina fiat annessionada a s'[[Impèriu Àustro-Ungheresu]] chi bi diat mantènnere cuntrollu fintzas a sa fine de sa [[prima gherra mundiale]], cun s'iscontzu de s'impèriu etotu. In su perìodu intre sas duas gherras mundiales faghiat parte de su neo-costituidu [[iugoslàvia|Rennu de Jugoslàvia]].

A pustis de sa segunda gherra mundiale a su paisu fiat afiantzadu istatutu prenu de repùblica federale, in sa [[Iugoslàvia|repùblica federale sotzialista de Jugoslàvia]]. In so primos annos 90 de su de 20 sèculos, sa Jugoslàvia fiat iscontzada e sa Bòsnia Ertzegòvina aiat declaradu indipendèntzia in su 1992, a fatu de [[Islovènia]] e [[Croàtzia]]. Contrassempere a custas duas, s'indipendèntzia in ie fiat sighida dae s'iscòpiu de una gherra meda sambinosa, sa [[gherra de Bòsnia]], chi at tentu durada fintzas a su 1995.

Sa Bòsnia-Ertzegòvina s'agatat acarende sos problemas ligados siat a si nde dèpere torrare a pesare dae sos iscontzos de sa gherra, siat su de si dèpere cunvèrtere a una [[economia de mercadu]].

Durante su sotzialismu, s'economia bosnìaca s'apoderaiat susetotus subra s'indùstria, sas eportatzionesesportatziones èsteras e sa massaria. Sa gherra at tentu su resurtu de faghere ruere s'economia de su 60% e fintzas distruere sas infrastruturas. Su disimpreu oe comente oe s'agatat a prus de su 38% e a custu s'acumpàngiat fintzas unu dèpidu pùblicu meda mannu.

Su rèdditu peròmine est istadu carculadu in su 2010 de èsserea su 29% de sa mèdia europea. NointamesAtualmente si podent annoditzare sinnias de progressu in cumparàntzia cun sos annos passados.

Sa Bòsnia e Ertzegòvina est costituida dae tres grupos ètnicos printzipales: sos bosnìacos, sos serbos e sos croàtos chi rapresentant rispetivamente unu 48%, unu 37,1% e unu 14,3% de sa populatzione totale. Sos isciumbullos dèpidos a sa gherra ant determinadu chi medas de sos bividores siant fuidos a manu de àteros istados e custu est cumprobadu de su fat ca in su [[1990]] sa repùblica contaiat casu 4,4 milliones de bividores contra sos 3,8 milliones de oe. Custos dato sunt nointames istimas sende chi sa situatzione polìtica de sas ùrtimas deghinas de annos non permitent de ordingiare unu tzensimentu.

A sos perchentos ètnicos currespondent aprossimadamente sos de sas creèntzias religiosas, sende chi sos bosnìacos sunt [[islam|musulmanos]], sos serbos [[crèsia ortodossa|ortodossos]] e sos croatos [[crèsia catòlica|catòlicos]]. Unu bator perchentu s'ispartzit intre [[protestantèsimu|protestantes]], [[ateismu|àteos]] e [[ebreos]].