Ungheria: diferèntzias tra is versiones

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Lìnia 1:
{{coord|format=dms|display=title}}
{{Variant|LSC}}
{{Variant|LSC}}[[File:Hungary in European Union (-rivers -mini map).svg|thumb]]
[[File:Flag of Hungary.svg|thumb|245x245px|Bandera]]
S''''Ungheria''' est unu istadu de s'Europa tzentru-orientale, chi faghet parte de s'[[Unione Europea]]. Sa limba uffitziale est s'[[Limba ungheresa|ungheresu]].
{{Variant|LSC}}[[File:Hungary in European Union (-rivers -mini map).svg|thumb|246x246px|Posidura in Europa]]
S''''Ungheria''' (in [[limba ungheresa|ungheresu]] : '''Magyarország''', [ˈmɒɟɒɾoɾsaːg]) est una repùblica costitùtzionale unitària de s'[[Europa tzentrale]]. Sa capitale e prus manna bidda est [[Budapest]], sa limba uffitziale est s'[[Limba ungheresa|ungheresu]], sa moneda su fiorinu.
 
Sa bandera est formada dae tres tiras orizontales, ruja, bianca e birde. S'innu natzionale est s'''Himnusz.''
Làcanat a su Nord cun sa [[Islovàchia]], a est cun s'[[Ucraina]] e sa [[Romania]], a Sud cun sa [[Sèrbia]] e sa [[Croatzia]], a Ovest cun s'[[Austria]] e sa [[Islovènia]]; est unu istadu chentza bessida a mare. Sa capitale e tzitade printzipale est [[Budapest]].
 
S'Ungheria est membru de su [[Grupu de Visegrád]], de s'[[Unione europea]], de sa [[Unione Atlàntica|NATO]], de s'[[ONU]], de s'[[Organizatzione mundiale de su Cummèrtziu|OMC]].
{{Europa}}
 
== Geografia ==
S'Ungheria tenet istèrrida de 93 030 km<sup>2</sup> e populatzione de unos 9.937.000 bividores. Allàcanat in s'uestu cun s'[[Austria]], in su norti cun s'[[Islovàchia]], in su norti est cun s'[[Ucraina]], in s'est sud-estu cun sa [[Romania]], in su sud cun [[Sèrbia]] e [[Croàtzia]] e in su sud-uestu cun s'[[Islovènia]].
 
S'artària mèdia de s'Ungheria est de 200 metros subra su mare. Mancari bi s'agatet carchi monte, petzi su 2% de su territòriu natzionale lompet a prus de 300 metros de artària. Su pitzu prus artu est su Kékes, in sos [[montes Mátra]], chi tocat a 1 014 metros. Se puntu prus de basciura s'agatat in [[Csongrád]], a curtzu de su frùmene [[Tisza]], a 77,6 m de artària. Sos frùmenes printzipales chi dd'atraessant sunt su Danùbiu e sa Tisza, de chi 444 km sunt navigàbiles.
 
== Istòria ==
A fatu de sèculos cando su territòriu atuale de s'Ungheria fiat populadu dae celtos, romanos, unnos, islavos, gèpidos e avaros, s'Ungheria fiat fundada a sa fine de su de 9 sèculos dae su printzipe e cumandante militare Árpád chi aiat cunchistadu su territòriu (''honfoglalás''). Su nebode, [[Istèvene I de Ungheria|Istèvene <abbr>I</abbr> de Ungheria]], in s'annu 1000 aiat cunvèrtidu su paisu a su catolitzèsimu. A fatu de sa batalla de Mohács, in su 1526, s'Ungheria aiat pèrdidu sa soberania a lucuru de s'[[impèriu otomanu]] (1541-1699). Fiat passada pois suta amparu de sos [[Habsburgos]] e prus a tradu fiat parte de s'[[Impèriu Àustro-Ungheresu]](1867-1918).
 
Sas fronteras atuales sunt istadas istabilidas in su 1920 cun su [[tratadu de Trianon]], cando su paisu at pèrdidu su 71% de sos territòrios chi ddi aparteniant in antis e su 32% de sos bividores magiaròfonos, chi s'agataiant a bivere ispartos in sos territòrios de [[Islovàchia]] ([[Tzecoslovàchia|Cecoslovàchia]] fintzas a su 1992), [[Transilvània]] ([[Romania]]) e [[Sèrbia]], [[Croàtzia]] e [[Islovènia]] (fintzas a sos primos annos '90 aunidos in sa [[Iugoslàvia|Jugoslàvia]]).
 
Sa situatzione de sas populatziones ungheresas chi s'agataiant a foras de sas làcanas natzionales est sa resone printzipale pro ite s'istadu apat sighidu a fatu de sa costitutzione in su 1920, una polìtica [[irredentismu|irredentista]] sentzilla e apat a coa istrintu alliàntzia cun sa [[Germània nazista]].
 
A fatu de sa segunda gherra mundiale s'Ungheria at acaradu bator deghinas de annos suta unu regìmene comunista (dae su 1947 a su 1989), atirende s'atentzione internatzionale in antis cun sa rivolutzione de su 1956, a pustis cun s'aberta de sa frontera cun s'[[Àustria]] in su 1989, chi at allestradu sa ruta de su [[Patu de Varsavia|blocu sovièticu]].
 
== Economia ==
Oe in die s'Ungheria est una potèntzia mèdia in ambitu europeu. S'economia capitalista est caraterizada dae unu setore pùblicu galu importante. Paris a medas àteros istados comunistas, in su modellu produtivi suo est istadu dominadu s'indùstria (fraigadura de cambios, àutobus, materiale ferroviàriu e motores in su cuadru de su [[COMECON]]). Sa capatzidade agrìcola est meda elevada, ma su setore est istadu disaurradude una parte importante de sa manudòpera, a benefìtziu de sa modernizatzione.
 
S'economia s'est cunsiderabilmente tertziarizada in sos ùrtimos annos. S'Ungheria s'iscerat in su setore de sa chirca e de s'innovatzione tecnològica.
 
== Demografia ==
Sa populatzione est imminorighende dae s'iscomintzu de sos annos '80. S'istimat chi fache a su 2050 s'Ungheria no at a contare prus de 6-7 milliones de bividores. Su 95-98% de sa populatzione faeddat [[limba ungheresa|ungheresu]], [[limbas ugro-fìnnicas|limba ugro-fìnnica]] meda diferente de totu sas chi sunt faeddadas in sos istados a làcana. S'agatant minorias ètnicas, comente sos [[pòpulu rom|roms]] (1,9%), [[Germania|tedescos]] (2%), [[Islovàchia|islovàcos]] (1%), [[Croàtzia|croatos]] (0,8%), [[Romania|romunos]] (0,3%), [[Islovènia|islovenos]] (0,03%).
 
su 75% de sos ungheresos sunt [[Cristianèsimu|cristianos]]. De custos su 54,5% sunt [[crèsia catòlica|catòlicos]], su 19,5% [[protestantesimu|protestantes]], sos [[crèsia ortodossa|ortodossos]] sunt su 0,2%. Sos [[ebreos]] rapresentant su 0,1% de sa populatzione, sos [[àteismu|àteos]] su 14,5%. Unu 11% no at declaradu una fide religiosa particulare.{{Europa}}
==Àteros progetos==
{{commons|Category:Hungary|Ungheria}}
[[Categoria:Natziones de s'Europa]]