Mònaco: diferèntzias tra is versiones

{{coord|format=dms|display=title}}{{Variant|LSC}}'''Mònaco''' (pronùntzia [[limba frantzesa|frantzesa]]: [monako]), ufitzialmente '''Printzipadu de Mònaco''' (in [[limba frantzesa|frantzesu]]: ''Principauté de Monaco''), est unu un'istadu-tzitade soberanu e micro-istadu, postu a manu de sa costera frantzesa, in s'[[Europa otzidentale]].

Sa limba ufitziale est su frantzesu, ma fintzas s'[[limba italiana|italianu]] e s'[[limba inglesa|inglesu]] sunt meda faeddadas o a su nessi cumprèndidas. Bi si faeddas poispoi su [[monegàscu]], dialetu de su [[limba lìgure|lìgure]]. Est membru de s'[[Organisation internationale de la Francophonie]].

Mancari de istèrrida meda pitia Mònaco est nodiu, essende abitadu dae personàgios ricos e famados, chi nde faghent logu de atraida pro turistas e fintzas motore econòmicu in s'àrea mediterrànea. Si carculatcàrculat ca unu 30% de is bividores suos siant ultra-millionàrios.

Mònaco tenet istèrrida de 2,02 km² e populatzione de unos 37.800 bividores. Est su segundu istadu minore e su prus densamente populadu de su mundu. Sa [[Frantza]] ddi faghet làcana in tres lados de bator, sende chi s'istadu si ghetat a su [[mare Mediterràneu]]. Is làcanas de terra sunt longas 4,4 km, is de mare 4,1 km. LòmpetLompet a artària majore in su caminu naradu ''Chemin des Révoires'', a pees de su Monte Agel, cun 161 metros subra su mare.

Sa soberania de s'istadu fiat reconnota ufitzialmente in su 1861 e fiat fatu [[monarchia costitutzionale]] in su 1911. Su prìntzipe [[Albert II de Mònaco|Albert II]] chi comente chi siat cunserbatcunservat pòderes medas mannos. Is Grimaldis (chi sunt una de is prus antigas dinastias de su mundu) ant rennaduregnadu subra s'istadu in manera sighida dae su 1297, francu in su 1731, cando su pòdere fiat passadu a is [[Famìllia Goyon de Matignon|Goyon de Matignon]] in su 1949, cun is [[Famìllia Polignac|Polignac]].

S'isvilupu econòmicu at agatadu impulsu a partire dae su de 19 sèculos, cun s'aberta de su primu [[casinò]], in [[Monte Carlo]], e de una ferrovia chi ddu collegaret a [[Parigi]]. Dae tando s'istadu s'est fatu destinatzione turisticaturìstica e logu de villegiaduravillegiatura pro persones famadas e ricas. In tempos prus reghentes est diventadu fintzas tzentru bancàriu e at diversificadu s'economia sua cun serbìtziosservìtzios e indùstrias. Mònaco est unu [[paradisu fiscale]]. Onni annu acasagiatacasàgiat su [[Grand Prix de Mònaco]].

Mancari formalmente non siat parte de s'[[Unione Europea]], pigat parte a unas cantas polìticas de s'Unione, comente duanas e cuntrolloscontrollos de is làcanas. Mònaco usat s'[[euro]] che sola vàlutavaluta currente e faghet parte de su [[CunsìgiuCussìgiu europeu]] dae su 2004.