Bòsnia e Erzegòvina: diferèntzias tra is versiones

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Lìnia 1:
{{coord|format=dms|display=title}}{{Variant|LSC}}[[File:Flag of Bosnia and Herzegovina.svg|thumb|246x246px|Bandera]]
[[File:Europe-Bosnia and Herzegovina.svg|thumb|246x246px|Posidura in Europa]]
[[File:Map Bih entities.png|thumb|245x245px|Mapa de sa Bòsnia e ErtzegòvinaErzegòvina cun partzidura in sas entidades federales chi dda cumponent]]
Sa '''Bòsnia e ErtzegòvinaErzegòvina''' ( in [[limba bosnìaca|bosnìacu]], [[Limba croata|croatu]] e [[Limba serba|serbu]] '''Bosna i Hercegovina''', <small>pronuntziadu</small> [bôsna i xěrt͡seɡoʋina]; in alfabetu tzirillicu: '''Боснa и Херцеговина'''), narada fintzas '''Bòsnia-ErtzegovinaErzegòvina''', (in [[Itàlia]] su sonu fatu-tz- de su faeddu ''Erzegovina'' est però fitianamente pronuntziadu -z-), fatuvatufatu est inditada fintzas petzi cun '''BosniaBòsnia''', est unu istadu de s'[[Europa]] sud-orientale]] posta in sa [[Balcanos|penìsula Balcànica]]. Sa capitale e prus manna tzitade est [[Sarajevo]].
 
S'istadu tenet una legisladura bicamerale e una presidèntzia cumposta de tres membros de onniunu de sos tres grupos ètnicos majores. Su pòdere de su guvernu tzentrale est nointames meda allindadu, sende chi s'istadu est fortemente detzentralizadu e partzidu in duas entidades autònomas: sa [[federatzione de Bòsnia e ErtzegòvinaErzegòvina]] e sa [[Repùblica Srpska|repùbica serba de Bòsnia e Ertzegòvina|repùbica serbaErzegòvina]], cun una regione de tres regiones, su [[distretu de Brčko]], guvernados localmente. Sa federatzione etotu cunsistit de 10 unidades federales - sos cantones.
 
Atualmente est unu potentziale candidadu a s'intrada in s'[[Unione Europea]] e est candidadu a s'intrada in s'[[Alliàntzia Atlàntica|Alleàntzia Atlàntica]] dae su 2010. Est mermumembru de su [[cunsìgiu europeu|cussìgiu europeu]] dae s'abrile 2002 e membru fundadore de s'[[Unione Mediterranea]].
 
== Geografia ==
S'istadu tenet istèrrida de 51,197 km<sup><small>2</small></sup>  contat populatzione de unos 3.871.000 bividores. Allàcanat in su nortinorte e in s'uestuovest cun sa [[Croàtzia]], in s'estuest cun sa [[Sèrbia]] e in su sud cun su [[Montenegro|Montenegru]]. Tenet territòriu de costera de petzi unos 20 km chi ddi dant bessida a su [[mare Adriàticu]], in s'àrea a inghìriu de sa bidda de [[Neum]].
 
Su territòriu de s'àrea tzentrale est mescamente montosu, si faghet montigrosu in su nortinorte-uestuovest, contra su nortinorte-estuest chi est prevalentemente de campura.
 
Su clima de sa Bòsnia e ErtzegòvinaErzegòvina est cuntinentalecontinentale, caraterizadu de istadiales bascosas e ierros fridos e niosos. Su chirru prus meridionale presentat clima prus caldumu de tipu [[Clima mediterràneu|mediterràneu]].
 
== Istòria ==
Sa Bòsnia e Erzegòvina est una regione in ue s'agatant rastas de s'omineòmine chi torrant a coaremontant a su [[neolìticu]], pèriodu istòricu cando sa regione fiat populada dae pòpulos [[illìrios|illìricos]] e [[Celtos|tzèlticos]].
[[File:Medieval Bosnian State Expansion-en.svg|left|thumb|250x250px|Evolutzione de sa Bòsnia in s'[[Edade Mèdia]]]]
S'arribbu e s'acussorgiadura de gentes [[islavos|islavas]] in s'àrea est acontessidu intre su de 6 e su de 9 sèculos p.C. Issos aiant istabilidu in ie su primu banatu de sa regione, su [[banatu de Bòsnia]], in su de 12 sèculos. In su de 14 sèculos su banatu fiat pois evòlvidu in su [[Rennu de Bòsnia]], in antis de intrare in s'[[Impèriu otomanu]], suta su poderiu de su cale diat abarrare dae su de 15 fintzas a su de 19 sècuolos.
Lìnia 22:
Est a sos otomanos chi si depet s'ispainadura de s'[[islam]], ma a issos si depent fintzas medas contributos culturales e sotziales chi oe iscerant sa regione. In su de 1878 sa Bòsnia fiat annessionada a s'[[Impèriu Àustro-Ungheresu]] chi bi diat mantènnere cuntrollu fintzas a sa fine de sa [[prima gherra mundiale]], cun s'iscontzu de s'impèriu etotu. In su perìodu intre sas duas gherras mundiales faghiat parte de su neo-costituidu [[iugoslàvia|Rennu de Jugoslàvia]].
 
A pustis de sa segunda gherra mundiale a su paisu fiat afiantzadu istatutu prenu de repùblica federale, in sa [[Iugoslàvia|repùblica federale sotzialista de Jugoslàvia]]. In so primos annos 90 de su de 20 sèculos, sa Jugoslàvia fiat iscontzada e sa Bòsnia ErtzegòvinaErzegòvina aiat declaradu indipendèntzia in su 1992, a fatu de [[Islovènia]] e [[Croàtzia]]. Contrassempere a custas duas, s'indipendèntzia in ie fiat sighida dae s'iscòpiu de una gherra meda sambinosa, sa [[gherra de Bòsnia]], chi at tentu durada fintzas a su 1995.
 
== Economia ==
Sa Bòsnia-ErtzegòvinaErzegòvina s'agatat acarende sos problemas ligados siat a si nde dèpere torrare a pesare dae sos iscontzos de sa gherra, siat su de si dèpere cunvèrtere a una [[economia de mercadu]].
 
Durante su sotzialismu, s'economia bosnìaca s'apoderaiat susetotus subra s'indùstria, sas esportatziones èsteras e sa massaria. Sa gherra at tentu su resurtu de faghere ruere s'economia de su 60% e fintzas distruere sas infrastruturas. Su disimpreu oe comente oe s'agatat a prus de su 38% e a custu s'acumpàngiat fintzas unu dèpidu pùblicu meda mannu.
Lìnia 33:
== Demografia ==
[[File:Composition ethnique de Bosnie-Herzégovine.png|thumb|291x291px|Cumponidura etnica e isparghidura in s'istadu]]
Sa Bòsnia e ErtzegòvinaErzegòvina est costituida dae tres grupos ètnicos printzipales: sos bosnìacos, sos serbos e sos croàtos chi rapresentant rispetivamente unu 48%, unu 37,1% e unu 14,3% de sa populatzione totale. Sos isciumbullos dèpidos a sa gherra ant determinadu chi medas de sos bividores siant fuidos a manu de àteros istados e custu est cumprobadu de su fat ca in su [[1990]] sa repùblica contaiat casu 4,4 milliones de bividores contra sos 3,8 milliones de oe. Custos dato sunt nointames istimas sende chi sa situatzione polìtica de sas ùrtimas deghinas de annos non permitent de ordingiare unu tzensimentu.
 
A sos perchentos ètnicos currespondent aprossimadamente sos de sas creèntzias religiosas, sende chi sos bosnìacos sunt [[islam|musulmanos]], sos serbos [[crèsia ortodossa|ortodossos]] e sos croatos [[crèsia catòlica|catòlicos]]. Unu bator perchentu s'ispartzit intre [[protestantèsimu|protestantes]], [[ateismu|àteos]] e [[ebreos]].
==Àteros progetos==
{{commons|Category:Bosnia and Herzegovina|Bòsnia e ErtzegòvinaErzegòvina}}
 
{{Europa}}