Judicadu sardu: diferèntzias tra is versiones
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Lìnia 17:
Si connoschet finas unu de chimbe judigados, su [[Judicadu de Agulliastra]] nàschidu a cara de s'annu [[1015]], e currespondente a s'[[Ogiastra|Ozastra]]. Issu si diat a pustis èssere ispèrdiu in su de 13 sèculos, surbidu in su [[Judicadu de Calaris]] de chi fiat fatu [[curadorias|curadoria]]. Semper in su Judicadu de Calaris si connoschent àteras curadorias chi in s'istòria aiant tentu tìtulu de ''judigados'', comente ''Chirra'' e ''Golostrai'', ma non s'ischit a ite si deviat custu tìtulu.
== Càusas istòricas de sa bènnida de sos Judigados ==
Finas a su de 8 sèculos sa [[Sardgina]] fiat una provìntzia de s'[Impèriu Bizantinu]], torrada a conchistare dae [[Giustinianu]] e [[Belisàriu]] a sos [[Vàndalos]] in su [[535]].
Dae su 705 sos [[àrabos]], aproliende dae s'[[Àfrica de su norte]] aiant comintzadu a atacare sas costeras sardas, chene agatare oposidura efetiva de s'esèrtzitu bizantinu{{sfn|Solmi||p=58}} .
In su 807, 810/812 e 821/822 sos àrabos de Ispagna e de Africa de su Norte aiant chircadu de invàdere s'ìsula ma sos sardos aiant resìstidu a atacos medas,{{sfn|Solmi||p=59}} a su puntu ca su paba [[Lione IV]] in una litera de su 851 aiant dimandadu azudu a su ''Iudex Provinciae'' (su zuighe de sa Provìntzia) de Sardgina, cussorzadu in [[Calaris]], pro difendere [[Roma]].
A primìtziu de su de 9 sèculos sos ligàmenes intre Sardgina e s'Impèriu Bizantinu si fiant impertantu segados, a pustis de sa ruta de s'[[Esarcadu de Africa]] e de sa conchista àraba de sa [[Sitzìlia]]de su 827, chi impeigaiat duncas donzi cuntatu. Isulada, sa Sardgina si depiat a mala oza fàghere economicamente e militarmente indipendente.
Non agatende fonte istòrica peruna, non b'at seguresa de comente siat acontèssidu su passazu dae un'autoridade tzentrale bizantina a s'auto-guvernu. Si crèet ca sos funtzionàrios imperiales derivantes dae s'antigu istitutu bizantinu de su ''vicarius'', naradu fintzas ''lociservator'' (literalmente logutenente), de gradu parìvile a su ''[[praeses]]'' (una zenia de [[prefetu]] imperiale]], si fiant in antis fatos cabos de guvernu e a coa, cun reconnòschida e lezitimatzione manna, aiant assuntadu nòmene e pòdere de ''Iudex'', afirmende soberania indipendente e ereditària.
Unu innetu de s'autonomia dae Bisàntziu si podet annoditzare dae sa nova de una missione ghiada in autonomia dae sos sardos impare a [[Ludovicu su Piu]] (814-840), sighidore de [[Càrolu su Mannu]], che coalitzione anti-àraba cun sos [[Francos]] sos cales, in cuss'època, teniant sa [[Còrsica]]. Sos legatos aiant istabilidu relatos de bighinadu bonu e de collaboratzione a sa defensa de sas costeras de sas duas ìsulas. Cando in su 828 su conte [[Bonifàtziu II de Tùscia]], guvernadore francu de Còrsica fiat passadu a manu de Sardgina cun punna de afracare sas costeras àrabas nordafricanas cun una ispeditzone militare, aiat definidu sa Sardigna ''Insula amicorum''. Sa Sardgina fiat tando de importu istratègicu, rapresentende una làcana fundamentale inte su mundu [[latinu]] e s'[[Islam]].
==Istoria==
S'origine de is judicados no est meda crara. Cun Giustinianu, in su [[534]] p.C. sa [[Sardigna]] fiat intrada a faghere parte de s'[[Impèriu bizantinu|Imperiu Romanu de Oriente]], chi dd'aiat pigada a is Vandalos e nde aiat fatu una de is sete provìntzias de s'[[Esarcadu de Àfrica
Cun is lompidas semper prus fitanias de is arabos chi in pagu tempus fiant ammanniende a giru de totu su [[Mare de Mesu|Mediterraneu]] is territorios issoro, is bizantinos si faghiant semper prus dibiles pro ite no scetis depiant difendere is territorios pigados cun [[Giustinianu]], ma s'esistentzia de s'imperiu matessi. Aici, a cara de su VIII seculu is raportos cun [[Costantinòpoli|Costantinopolis]] fiant giai meda raros e sa provìntzia sarda depiat parare fronte a sa sola is atacos inimigos.
| |||