Impèriu coloniale frantzesu: diferèntzias tra is versiones

S''''impèriu coloniale frantzesu''' si costituat daede colònias, protetorados e territòrios mandatàrios camba de mare chi istaiant suta poderiu de sa [[Frantza]] a comintzare dae su de 16 sèculos, sighende fintzas a su de 20. Generalmente si faghet sèberu intre su ''primu impèriu coloniale'', chi at esistidu fintzas a su 1814, annu cando sa prus parte fiat istada pèrdida, e su ''segundu impèriu coloniale'' chi aiat comintzadu cun sa conchista de [[Algeri]] in su 1830. Su segundu impèriu estfiat agabbadu a pustis de sa pèrdidaderrota dein gherras sambenosas in [[Vietnam]] (1955) e in [[Algerìa|Algeria]] in su (1962). In aterùe sa [[decolonizatzione]] est acontessida a pustis de su 1960 in manera paghiosa.

Competende cun [[impèriu coloniale ispagnolu|Ispagna]], [[impèriu coloniale portughesu|Portugallu]], is [[impèriu coloniale olandesu|Provìntzias Unidas]] e prus a fatutàrdiu cun s'[[Inghilterra]], sa Frantza aiat comintzadu a istabilire colònias in [[Nordamèrica]], [[Caràibes]] e [[Ìndia]] in su de 17 sèculos. Unas cantas gherras contra [[Rennu Unidu|Britànnia Manna]] e àteros poderios mannos europeos durante totu su de 18 sèculos e sos primìtzios de su de 19, aiant tentu resurtu in sa pèrdida agiomai totale de totu is conchistas. Sa Frantza aiat torradu a pònnere impare unu impèriu nou aprossimadamente a fatu de su 1850, cuntzentrende·si prus che totu subra s'[[Àfrica]], comente fintzas s'[[Indotzina]] e su [[Patzìficu de su sud]]. Sos republicanos, a primìtziu contràrios a s'impèriu, si fiant fatos sustenidores isceti cando sa [[impèriu coloniale tedescu|Germània]] aiat incomintzadu a si fàghere s'impèriu coloniale de cosa sua. CunA s'isvilupumanu a manu chi isvilupaiat, s'impèriu nou aiat dadu impèllida manna a sos cummèrtzios de sa [[Frantza]], mascamente gràtzias a sa produtzione de matèrias primas e ainas de manìgiu, ma fintzas ddi aiat dadu àrchidu isparghinende·nde sa tzivilizatzionecultura, sa limba e sa religione. IsA is colònias, dd'aiantsi depet fintzas aprovistadas'aprovistamentu de sordados durante in duas gherras mundiales.

Sa deFrantza biviat su colonialismu fintzas che missione morale pro elevare su mundu a sosis istandards de sa Frantzasuos batende·ddi su [[cristianèsimu]] e sa cultura de cosa sua, fiat divènnida una missione morale. In su 1884, su promovidore prus importante de su colonialismu, [[Jules Ferry]], aiat declaradu: "Is ratzas prus artas tenent deretu subra is ratzas prus bàscias, tenet unu dèvere de tzivilizare is ratzas inferiores." Prenos deretos de tzitadinàntzia fiant ofèrridos, a cunditzione de renuntziare a sa cultura pròpia e mancari is populatzionespòpulos colonizadascolonizados fiant cunsideradasa chetotu is efetos sugetosasugetados e no tzitadinos. Sa Frantza aiat mandadu unuSu nùmeru minore de colonizadores mandados camba de s'impèriuimperiu fiat antimes bastante minore, a s'imbesse de [[Rennu Unidu|Britànnia Manna]], e cabudianamente [[Ispagna]] e [[Portugallu]], cun sa sola etzetzione notàbile de s'[[Algerìa|Algeria]], in ue sos colonos frantzeos abarraint comenti chi siat una minoria.

In su tempus de isvilupu màssimu, fiat unu de sos prus mannos impèrios de s'istòria. Contende sa Frantza metropolitana, sa cantidade totale de terras suta soberania frantzesa atzunghiat a 11,500,000 km2 in su 1920, cun una populatzione de 110 milliones de pessones in su 1939. Durante sa [[segunda gherra mundiale]] [[Charles de Gaulle]] usaiat sas colònias che bases dae in ue cumbàtere e liberare sa Frantza e a s'agabbu, totu is territòrios de s'impèriu fiant galu frantzesos. Noantimes, a pustis de su 1945 is movimentos anti-colonialistas aiant comintzadu a s'opònnere a sas autoridades europeas e a s'agabbu, totu is territòrios de s'impèriu fiant galu frantzesos. Sa costitutzione frantzesa de su 27 de santugaine 1946 (sa de bator repùblicas), chi istabiliat s'unidade de sa Frantza, aiat tentu durada fintzas a su 1958.

Is rastas coloniales de s'impèriu chi aiant sighidu a ddi dipèndere, fiant integradas a sa Frantza che dipartimentos e territòrios ultramarinos in sinu a sa Repùblica Frantzesa. In s'impare custos benint a ammuntare 119,394 km², chi diant a èssere s'1% de s'impèriu chi s'agataiat in antis de su 1939. Contant unos 2,7 milliones de bividores.