Pranu Marshall: diferèntzias tra is versiones
Content deleted Content added
Pàgina creada cun '{{Variant|LSC}}Su '''Pranu Marshall''' — ufitzialmente numenadu ''European Recovery Program'' (ERP) — est istadu un'initziativa de sos Istados Unidos pro agiudare s'[…' |
No edit summary |
||
Lìnia 1:
{{Variant|LSC}}
{{Variant|LSC}}Su '''Pranu Marshall''' — ufitzialmente numenadu ''European Recovery Program'' (ERP) — est istadu un'initziativa de sos [[Istados Unidos]] pro agiudare s'[[Europa Otzidentale]], in ue sos nordamericanos ant dadu agiudos econòmicos pro bàlida de unos 13 000 milliones de dòllaros de s'època pro sa torrada a fraigare de cussos istados de [[Europa]] bisastrados a pustis de sa [[Segunda Guerra Mundiale]]. Su pranu est istadu in atividade durante bator annos partende dae su [[1948]]. Sos obietivos de sos [[Istados Unidos]] fiant de torrare a pesare cuddas zonas ispèrdidas dae sa gherra, bogare barreras a su cummèrtziu, modernizare s'indùstria europea e torrare a fàghere ricu su continente; totu custos obietivos fiant destinados a evitare s'ispaniadura de su comunismu, chi teniat influèntzia manna e in crèschida in totu s'[[Europa]] de pustisgherra. Su Pranu Marshall at rechèridu de una diminutzione de is barreras interestatales, una regulamentatzione minore de sos afares e at animadu un'aumentu de sa produtividade, s'assòtziu sindacale e s'afigiadura de modellos noos de gestione de sos affàrios.▼
[[File:Europe Plan Marshall. Poster 1947.JPG|thumb|343x343px|Poster de propaganda a su Pranu Marshall in su 1947]]
[[File:Marshall Plan.svg|thumb|244x244px|Agiudos a sos istados europeos]]
▲
Sos agiudos de su pranu si sunt partzidos intre sos paisos retzidores aprossimadamente subra una base peròmine. Sunt istada dadas cantidades majores a sas potèntzias industriales mannas, segundu s'opinione dominante pro chi sa torrare a ativare custos fiat essentziale pro sa prosperidade generale de s'Europa totu. Sas natziones alliadas aiant retzidu unu pagu de agiudu peròmine in prus chi non sos membros antigos de s'[[Asse Belrinu-Roma Tokyo|Asse]] o sos chi si fiant mantentos neutrales. Su retzidore majore de dinares de su Pranu Marshall est istadu su [[Regnu Unidu]], chi at retzidu su 26 % de su totale, sighidu dae sa [[Frantza]] cun su 18 % e sa noa [[Germània Ovest|Germània Otzidentale]] cun sa 11 %. In totale 18 paisos europeos si sunt proigados de su pranu. Mancari ddi fiat istadu promìtidu durante sa gherra e fintzas ofèridu, s'[[Unione Sovietica|Unione Soviètica]] si fiat denegada a partetzipare a su programma sende chi timiat de pèrdere indipendèntzia econòmica; cun su refudu suo puru aiat blocadu sa partetzipatzione de istados de s'[[Europa orientale|Europa de s'Est]], comente [[Germània Est|Germània Orientale]] o [[Polònia]]. A su pranu luegus si l'est criticadu sa pagu importàntzia dada a su recùperu de tzertos setores istratègicos europeos pro favoressire s'intrada de aziendas nordamericanas cun su riscu chi sos istados europeos si cunvertirent in istados clientelares e dipendentes de sos [[USA]]. Sos Istados Unidos aiant isvilupadu programmas sìmigiantes in [[Asia|Àsia]], ma suta àteras denominatziones.
S'importu chi su pranu Marshall potzat àere tentu su recùperu lestru de su continente est istadu cuntierradu. Sa majoria refudat s'idea chi petzi at torradu a bìvere pro miràculu in Europa, sende chi s'evidèntzia mustrat chi giai si fiat cumprinde unu recùperu generale. Sos finantziamentos de su Pranu Marshall sunt istado proportzionados a una tassa chi non fiat meda prus arta in trèmenes de interèssiu de s'agiudu pretzedente de UNRRA e rapresentaiant prus pagu de su 3 % de s'intrada natzionale combinadu de sos istados retzidores intre [[1948]] e [[1951]], cosa chi diat significare un'aumentu in sa crèschida de su PIB de petzi 0.3 %. Non prus, no esistet un'acàpiu intre sa cantidade de agiudu retzidu e sa lestresa de recùperu: siat [[Frantza]] siat su [[Regnu Unidu]] aiant retzidu prus agiudu, ma [[Germània Ovest|Germània Otzidentale]] aiat recuperadu in manera significativa prus a lestru.
S'initziativa depet su nùmene de su tando secretàriu de istadu [[George Marshall]], chi puru fiat istadu unu de sos prus famados generales nordamericanos durante sa gherra. Su pranu at tentu s'aproamentu in sos [[Istados Unidos]] de sos duos partidos mannos, sos [[Partidu republicanu (Istados Unidos)|republicanos]] controllaiant su [[Cungressu de sos Istados Unidos|Cungressu]], mentras sos [[Partidu democràticu (Istados Unidos)|democràticos]] controllaiant sa [[Domo Bianca]] cun [[Harry Truman]] a presidente. Su pranu est istadu in mesura manna creadu dae funtzionàrios de su [[Dipartimentu de Istadu de sos Istados Unidos|Dipartimentu de Istadu]], mescamente pro William L. Clayton e Goerfe F. Kennan, cun s'agiudu de s'Istitutzione Brookings, cunforma a su chi fiat istadu dimandadu dae su senadore [[Arthur Vandenberg]], presidente de su Comitadu de Relatziones Forànias de su Senadu. Marshall aiat faeddadu de su bisòngiu urgente de agiudare a su recùperu europeu in su discursu suo in s'[[Universidade de Harvard]] tentu in du mese de làmpadas de su 1947.
|