Repùblica Dominicana: diferèntzias tra is versiones

De is primos annos de poderiu ispagnolu s'ammentat s'ischema de sas fatorias (''haciendas''): basadu subra s'esperièntzia portughesa in sa costa otzidentale de s'[[Àfrica]], cunsistiat in s'isfrutu de su traballu pagadu de sos ispagnolos e unu regìmene de [[iscravidade]] pro sas populatziones nativas. S'isfrutu de sas richesas naturales e de sa fortza traballu indìgena podiat acontèssere petzi a lùcuru de sa corona ispagnola e no de sos privados. Sas maneras cun sas cales fiant tratados sos indìgenos nd'aiat provocadu una ruta de sas cunditziones fìsicas issoro e de s'isperu de bida. Sos taino fiant arribbados a si suitzidare in massa e a realizare [[abortu|abortos]] che a ùnica bia de salvamentu de s'iscravidade; sa populatzione fiat basciada dae sas casi 400 000 persones contadas in su 1492 a 60 000 in su [[1508]]. Petzi cun s'introduzione de sa traballadura intensiva de sa canna de tzùcuru sa populatzione aiat incumentzadu a crèschere, e cun issa aiat incumentzadu fintzas sa trata de sos iscraos nieddos de s'Àfrica. A metade de su de 16 sèculos si contat chi esserent presentes in s'ìsula prus de 20 000 africanos bènnidos de tribùs diferentes, mentras sos [[tainos]] fiant praticamente isperdidos. Gherrare su contrabbandu e sos atacos de sos piratas aiat provocadu a su cumintzu de su 1600 un'impoberimentu generale de s'economia de s'ìsula. In su 1791 una rebellia de iscraos ghiados dae [[Toussaint Louverture]] aiat signadu s'indipendèntzia de sa colònia frantzesa de [[Haiti]] de sa madrepatria e sa cunsighente unificatzione de s'ìsula pro manu de sos haitianos. Su primu cumbènnidu chi fiat pigada fiat s'abolitzione de s'iscravidade. Sos frantzesos fiant abarrados a cuntrollare sos territòrios a est cun capitale [[Santo Domingo]] gràtzias a s'apògiu de sos ex-colonos ispagnolos chi aiant refudadu sa dominatzione de ex-iscraos non reconnoschende·si nieddos, prusaprestu ispagnolos mulatos. A pustis de una torrada curtza in suta de su domìniu de s'[[Ispagna]] (1808) e un' indipendèntzia efìmera (1821), in su 1822 sa Repùblica Dominicana (o Repùblica de Haiti Ispagnola, comente si ddi naraiat in su 1821) fiat invàdida dae Haiti. In su perìodu sighente (fintzas a su 1844) s'aiat registradu s'abolitzione de s'iscravidade, una reforma agrària e sa ridistributzione de sas terras, s'istitutzione de s'educatzione obligatòria, làica e gratùita, totus reformas male suportadas dae sa populatzione locale. In su [[1844]] unu movimentu de sullevadura populare ghiadu dae [[Juan Pablo Duarte]] aiat batidu a s'indipendèntzia de sa Repùblica Dominicana. S'istadu nàschidu si dibatiat intre sos chi cheriant s'indipendèntzia assoluta e sos chi preferiant su sèberu de protetoradu de una natzione isvilupada. In su [[1860]] su presidente dominicanu Santana aiat firmadu unu tratadu chi torraiat a amìtere s'istadu a Ispagna (1861). A concluida de una gherra definida de Restauratzione, aiat torradu a balangiare s'indipendèntzia (1863). A càusa de s'insolvèntzia in su dèpidu èsteru cun sos [[Istados Unidos de Amèrica]], ma mescamente pro amparare sos interèssios istadunidenses ligados a sos cultivos de canna de tzùcuru, custos ùrtimos aiant ocupadu militarmente s'ìsula in su 1916. In su su momentu chi sos Istados Unidos aiant lassadu s'istadu aiant postu a guvernu su ditadore [[Rafael Leónidas Trujillo]] cun s'incàrrigu de amparare sos interèssios econòmicos americanos. Sa [[ditadura]] sua aiat duradu fintzas a su [[1961]]. A sa morte de su ditadore, ochidu dae una congiura, sas primas eletziones lìberas fiant bintas dae [[Juan Bosch Gaviño]]. Sas positziones suas, cunsideradas polìticamente inatzetàbiles de s'amministratzione istadunidense aiant batidu a una segunda invasione militare. A pustis de su retiru de sos Istados Unidos, in su [[1966]], fiat elèghidu presidente [[Joaquín Balaguer]]. In su [[1978]] fiat elèghidu [[Antonio Guzmán Fernández]], de su ''Partido Revolucionario Dominicanu'' (PRD) fintzas a tando a s'opositzione. Su guvernu suo fiat acabadu cun su suitzìdiu de Guzmán in su [[1982]] e sa torrada de Balaguer in su [[1986]]. In fatu a sa pressione internatzionale, Balaguer at acunsentidu a organizare noas eletziones in su 1996 pro sas cales non si diat candidare.