Impèriu romanu: diferèntzias tra is versiones

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Lìnia 6:
Bochidòrgios e gherras tziviles fiant sighidos, fintzas a sa vitòria e artziada a su pòdere de [[Otavianu]], fìgiu adotadu dae Tzèsare, subra sos pretendentes [[Marcu Antoni]] e [[Cleopatra]] in sa [[Batalla de Atziu]] in su 31 a.C. e s'annessione de s'[[Egitu]]. A pustis de custos acontessimentos sa primatzia de Otavianu fiat tando inatacàbile e in su 27 a.C. su [[senadu romanu]] ddi aiat formalmente cuntzèdidu pòdere prenu e su tìtulu nou de ''[[Augustu]]'', marchende de manera neta sa fine de sa Repùblica Romana.
 
Su perìodu imperiale de Roma diat durare unos 1.500 annos. Sos primos duos sèculos de s'esistèntzia de s'impèriu fiant caraterizados de una prosperidade e istabilidade polìtica chene pretzedentes, in sa chi fiat narada [[Pax Romana]], o "Paghe Romana". A fatu de sa vitòria de Otavianu, s'istèrrida de s'impèriu fiat ammanniada enormemente. A pustis de su mortòrgiu de [[Caligula]] in su 41 p.C., su Senadu aiat cunsideradu pro una iscurta de torrare a istabilire sa repùblica, ma in logu de custu sa [[guàrdia pretoriana]] aiat proclamadu [[Clàudiu]] imperadore. Suta Clàudiu, s'impèriu aiat ocupadu sa [[Britannia]], sa prima ispaniadura importante dae sos tempos de Augustu. A pustis de Clàudiu sighidore fiat istadu [[Nerone]], suitzidadu in su 68 p.C., a pustis de chie s'impèriu aiat sunfridu una sèrie de gherras tziviles curtzas, e fintzas una rebellia importante in sa [[Giudea]], durante sa cale bator generales diferentes de sos legionàrios fiant istados proclamados imperadores. Pro ùrtimu [[Vespasianu]] fiat bessidu a pitzu che triunfadore in su 69 p.C., istabilende sa [[dinastia Flavia]], in antis de èssere sighidu dae su fìgiu [[Titu]], chie aiat abertu su [[Anfiteatru Flàviu|Colosseu]] pagu a pustis de s'erutzione de su monte [[Vesuvio|Vesùviu]]. Su rennu suo fiat istadu curtzu e sighidu dae su rennu longu de su frade Domitzianu, chie fiat a sa fine bochidu. Su Senadu tando aiateleghiduaiat elèghidu su primu de sos [[dinastia Antoniana|Chimbe Imperadores Bonos]]. S'impèriu fiat imbàtidu a s'istèrrida prus manna de totu s'istòria sua suta [[Trajanu]], su segundu in custa lìnia.
[[File:628px-Western-Eastern-Roman-Empires-476AD.PNG|thumb|244x244px|Impèriu romanu in su 476, pagu a in antis de sa ruta de s'[[Impèriu romanu de Otzidente|impèriu de Otzidente]]]]
Unu perìodu de cuntronos creschentes e de decrinu fiat comintzadu cun su rènniu de [[Còmmodu]]. A su mortòrgiu de Còmmodu in su 192 p.C. fiat sighidu s'[[annu de sos chimbe imperadores]], a sa fine de su cale, intre sos pretendentes a su tronu aiat bìnchidu [[Setìmiu Severu]] . Su mortòrgiu de [[Lisandru Severu]] in su 235 aiat batidu a sa [[crise de su de tres sèculos]] cando 26 òmines fiant declarados imperadores dae su senadu romanu in bàsciu a chimbant'annos. Unu assentamentu de s'impèriu non si fiat torradu a agatare fintzas a su rènniu de [[Diocletzianu]] e s'intrada de sa [[Tetrarchia]], chi bidiat bator imperadores guvernare s'impèriu in paris tempus. Custu cumbennidu fiat a sa fine fallidu, iscadenende a una gherra tzivile chi fiat acabada dae [[Costantinu|Constantine su Mannu]], chie aiat bintu subra sos rivales suos e fiat fatu soberanu solu de s'impèriu in su 324 p.C. Constantine aiat luegus istabilidu una segunda tzitade capitale in [[Bisàntziu]], chi aiat torradu a batiare [[Costantinòpoli|Constantinòpoli]]. Custa diat abarrare capitale de s'estu fintzas a sa ruta de s'impèriu. Constantine aiat adotadu su [[cristianèsimu]] chi prus tàrdiu fiat fatu religione ufitziale de s'impèriu. A pustis de sa morte de [[Teodòsiu I]] in su 395, s'impèriu fiat ischirriadu in duos, su de s'[[Impèriu romanu de Otzidente|ovest]] e su de s'[[Impèriu romanu de Oriente|est]]. Su pòdere de s'[[Impèriu romanu de Otzidente|impèriu romanu de otzidente]] fiat a pagu a pagu runchiadu dae abusos de pòdere, gherras tziviles, [[migratziones barbàricas]] e invasiones, reformas militares e depressione econòmica. Sa [[sachìgiu de Roma]] in su 410 a òbera de sos [[Visigotos]] e una àtera borta in su 455 pro manu de sos [[Vàndalos]] aiant atzeleradu sa decadèntzia de s'Impèriu Otzidentale, mentras sa depositzione de s'imperadore, [[Ròmulu Augùstulu]], in su 476 pro manu de [[OdoacruOdoacre]], est in generale atzetada marcare sa fine de s'impèriu de otzidente. Noantimes Augùstulu no fiat mai istadu reconnotu dae s'[[Impèriu romanu de Oriente|Impèriu de Oriente]], chi aiat reconnotu sa ruta petzi cun sa morte de [[Giùliu Nepote]], in su 480. S'[[Impèriu bizantinu|Impèriu Romanu de oriente]] (in s'istoriografia moderna naradu fintzas ''Impèriu bizantinu'') aiat aguantadu pro unu àteru millènniu e fiat a sa fine at rùidu suta sos [[Impèriu otomanu|turcos otomanos]] in su [[1453]].
 
S'impèriu Romanu est istadu una de sas potèntzias econòmicas, culturales, polìticas e militares prus fortes de su tempus suo. Fiat unu de sos impèrios prus istèrridos de s'istòria e in su tempus de su lughidore màssimu imbatiat a 5 milliones de chilometros cuadrados. Durante s'[[Edade Mèdia]] fiant fatas proas diferentes de istabilire sighidores, comente s'[[impèriu Latinu]], unu [[istadosIstados crusadoscrosados|istadu crusadu]] e su [[Sacru Romanu Impèriu|sacru romanu impèriu]].
[[Categoria:Istòria]]