Limba inglesa: diferèntzias tra is versiones

Content deleted Content added
No edit summary
m Burradas is mudàntzias de Ndifacuatrus (cuntierras), torrada a sa versione cabudiana de L2212
Eticheta: Rollback
Lìnia 1:
{{Variant|CAM}}
{{Variant|NUG}}
[[File:Anglospeak(800px).png|250px|thumbnail|right|S'inglesu inperi su mundu]]
[[File:EN English Language Symbol ISO 639-1 IETF Language Tag Icon.svg|thumb|upright|EN ([[ISO 639]]-1)]]
S''''inglesu''' (nòmini nativu '''English''', IPA: ['ɪŋglɪʃ]) est una [[Limbas indo-europeas|lìngualimba indo-europea]] chi apartenit a su cambu ocidentali de is [[limbas germànicas|lìnguas cermànicas]], cun s'olandesu, s'altu e bàsciubasciu [[limba tedesca|tedescu]], su fiamingu e su [[Limba frisone|frìsonifrìsone]]. Cunservat ancora una làdina parentela con su sàssoni continentali (dialetu de su basciu tedescu).
 
S'ingresu tenittenet una positzioniposissione particulariparticulare meda, non solu cuformacuffòrma issas lìnguaslimbas germanicas ma fintzas in intro de su grùstiugrustiu linguìsticulimbisticu indo-europeuindoeuropeu: at cambiautramudau e fatufattu prus simplisimpre sa strutturas'istruttura sua a puntu talitale de si acurtziaiaccurtziare comomai a una lìngualimba isolantiisolante, prus aprestuprusaprestu chi non a una flessiva.
 
In prus, su vocabolàriuvocabolariu tenittenet medas fueddusfaveddos chi funtsun de orìginiorizine non germànicagermanica, ma latinalatìna: prus de su 50% de cudduscussos de erèntziaerentzia latina benintbenin dedae su francesufrantzesu e funtfin intrausintraos in su lèssiculessicu ingresu popro morimore de sa dominadura normanna in issos sèculusseculos a pustis de su 1066 (canducando issos ducas de Normandia aiantaian conchistau s'Inghilterra anglo-sassonisassone inchin sa batallabattalla de Hastings) e fintzas gràtziasgrassias a su rinascimenturinaschimentu colandicolande popro su latinu scientìficuissientificu. PoPro custu, una de issas caraterìsticascarateristicas prus ladinaslàdinas de su lèssiculessicu ingresu est sa richesa de issas cropas sinonìmicas, una de erèntziaerentzia germànicagermanica e s'atraatera de erèntziaerentzia latina, pro addidaiinditare sa pròpiumatessi cosa in manera unu pagupacu diversadifferente (es.: ''freedom''/''liberty''; ''pig''/''pork''; ''spear''/''lance'', ''amount''/''quantity'', ''first''/''prime'', ec..ecc.).
 
Siat popro morimore de s'orìginiorizine sua, chi tenittenet in sinu suusuo elementuselementos picauspicaos a mes'ea paripare dedae su latinu e dedae su sàssonisassone, siat popro morimore de s'impreu suusuo oioje in diidie cache lìngualimba franca a livellulibellu internatzionaliinternassionale, siat popro morimore de sa povertadipovertade sua de declinatzionisdeclinassiones e desinèntziasdesinentzias, s'ingresu est una lìngualimba meda prus obertaaperta a permiticussentire s'intrada de fueddusfaveddos stràngiusistranzos.
 
ComentiComente nau prima a susuissupra, s'ingresu est addiventaudivenniu sa lìngualimba franca principaliprintzipale, bogandi·ncibocandeche dedae su tronu fintzas su francesufrantzesu chi, a borta sua vorta, aiat supriusupprìu su latinu in sa comunicatzionicomunicassione diplomàticadiplomatica e sientìficaissientifica. OiOje est unu mèdiu popro comunicaicomunicare intratra etnias chi non teninttenen acàpiuligamine curturalicurturale, sientìficuissientificu o polìticupoliticu.
 
Si carculat chi issos cachi fueddantfaveddan ingresu che lìngualimba medrimama (''English as a native language'', ''ENL'') siantsian unusunos 350 milionismiliones, issos chi ddulu fueddantfaveddan cumentiche secunda lìngualimba (''English as a second language'', ''ESL''), est a naiovverosiat paris cunchin sa lìngualimba madrimama de su logulocu, siatsian unusunos 300 milionismiliones, issos chi ddulu fueddantfaveddan che lìngualimba stràngiaistranza (''English as a foreign language'', ''EFL''), est a naiovverosiat imparada in scolaiscola ma chi non si imperatimpreat, siantsian unusunos 100 milionismiliones. DuncasEdduncas, su nùmurunumeru de chinichie non fueddatchistionat ingresu che lìngualimba madrimama sobratsuperat cudducussu de issos chi ddulu fueddant defaveddan candudae funtsende nàsciusnaschios.
 
==OrìginiOrizine de issas fueddusparagulas==
[[File:Origins of English PieChart 2D.svg|200px|thumbnail|right|ErèntziaErentzia de issas fueddusparagulas ingresusingresas]]
PoPro morimore de issas influèntziasinfluentzias francesasfrantzesas-normannas si poditpodet, inind unu certutzertu sentidusensu, scirriaiischirriare su vocabolàriuvocabolariu in fueddusfaveddos de erèntziaerentzia cermànicagermanica e atrusateros de erèntziaerentzia latìna; cudduscussos latinuslatinos benintbenin diretuderettu dedae su latinu o dedae su francu-normannu a manera indiretaindiretta.
 
Sa majorìa (su 57%) de issas 1000 fueddusparagulas ingresusingresas chi prus s'imperantimprean parisa cumone, e su 97% de issas 100 fueddusparagulas chi prus s'imperantimprean parisa cumone, est de erèntziaerentzia cermànicagermanica, ma est a nainarrer puru chi dònniacada personipessone dein mèdiamedia connoscitconnoschet intra detra issas 535.000 e 75.000 fueddusparagulas, unu nùmurunumeru in minoriaminorìa. A s'imbressiimbesse, sa majoriamajorìa in totutottu de issos fueddusfaveddos est de erèntziaerentzia latina, chentzachenza contaicontare chi perouperoe su vocabolàriuvocabolariu chi tratattrattat de astronomia, matemàticamatematica e chìmicachimica tenittenet orìginiorizine àrabaaraba.
 
In su 1973, in Ordered Profusion di Thomas Finkenstaedt e Dieter Wolff, una circachirca sientìficaissientifica fatafatta aissupra pitzus debelle 80.000 fueddusparagulas de su ditzionàriuditzionariu Shorter Oxford Dictionary (3ᵃ ed.) aiat contau chi issas fueddusparagulas aiantaian custa orìginiorizine in percentualipertzentuale:
 
#LìnguasLimbas de oïl (fintzas su francesufrantzesu, normannu e norrenu): 28,3%
#LìnguaLimba latina (vocàbulusvocabulos sientìficosissientificos e tènnicustennicos): 28,24%
#LìnguasLimbas cermànicasgermanicas (fintzas s'ingresu antiguanticu): 25%
#LìnguaLimba greca: 5,32%
#Etimologia misconnotamisconnotta: 4,03%
#VocàbulusVocabulos chi benintbenin dedae nòminislumenes pròpiusproprios: 3,28%
#TotuTottus issas atrasatteras lìnguaslimbas: prus pagupacu de 1%
 
Una circachirca chi at fatufattu Joseph M. Williams in ''Origins of the English Language'' at carculau issas percentualispertzentuales in 10.000 fueddusparagulas pigaduspicadas dedae lìterasliteras commercialiscommertziales:
 
#FrancesuFrantzesu (limbas de oïl): 41%
#Ingresu "berdaderuverdaderu": 33%
#Latinu: 15%
#Norrenu: 2%
#Nederlandesu: 1%
#AtrasAtteras lìnguaslimbas: 10%
 
==LìnguàgiusLimbazos==
S'ingresu est una lìngualimba spratzinadaisparghinada medaperi su mundu e at dèpiudepiu cunbivicunvivere cunchind unu sciacu mannumuntone de lìnguaslimbas ddiversasdifferentes: no est unu spantuun'ispantu chi fintzas custa lìngualimba tèngiattenzat ain s'internusinu suusuo una cantitadicantitade manna de variantisvariantes. Si poditpodet arrecordaifacher tzinnu a custos chi, funtest a ammentare, sun comuncas macro-grupusgrupos (est a nainarrer chi aintruin intro de custuscustos ncibi nd'estat ancoragalu unu sciacu mannnumuntone de variedadisvariedades):
#su Cockney
#s'[[Limbazu inglesu de sos Istados Unidos|ingresu americanu]]
Lìnia 51:
#s'ingresu giamaicanu
#s'ingresu neozelandesu
#s'ingresu iscotzesu (tzerriaumuttìu Scots)
#s'ingresu irlandesu
#s'ingresu sudafricanu