Sardigna: diferèntzias tra is versiones

Content deleted Content added
Wikipedia cannot be written in LSC since it was only an administrative standard. Po evitai de tenni prus de unu standard po su sardu, chi est una lìngua sceti est pretzisu s'imperu de Is Arrègulas, ùnica norma aprovada uficialmenti po su sardu cun sa spera chi siat pigada cumenti norma de su sardu de totu is amministratzionis pùblicas.
The "Is Arregulas" standard is more "just administrative" than the LSC. Way more stuff has been written using the LSC standard than in the "Arregulas" one. Talking about "Is Arregulas" as the single standard for Sardinian makes no sense since it was explicitly created NOT TO BE a standard for Sardinian, but for a limited part of it (the supposed "Campidanese" variant) The idea of its creators has always been to have two standards, so you deleting other standards is ridiculous.
Eticheta: Undo
Lìnia 53:
| {{{Muneda|Euro}}}
|-----
|}
|}{{coord|40.05|N|9.083333|E|display=title}}
 
{{LSC}}
Sa '''Sardinnia''' est sa segunda Ìsula prus manna de su [[Mare de Mesu|Mari Mediterràniu]]. Est posta a ocidenti a unus 200 km a ovest de sa penìsula [[italia]]na, unus 300 km de sa [[Liguria|Ligùria]], 500 de s' [[Ispagna|Ispànnia]] e a sud a unus 184 km de sa [[Tunisia]]. Sa terra prus abbixinu est sa [[Còssiga|Còrsica]], sceti 11 Km. Sa Sardìnnia est una Regioni Autònoma ([[Regione Autònoma de sa Sardigna|Regioni Autònoma de sa Sardìnnia]]) po reconnoscimentu de sa Costitutzioni Italiana e po arrexonis stòricas e linguìsticas.
|}{{coord|40.05|N|9.083333|E|display=title}}
 
Sa '''Sardigna''' o '''Sardinnia''' est sa segunda Ìsulaìsula prus manna de su [[Mare de Mesu|MariMare MediterràniuMediterràneu]]. Est posta a ocidentiotzidente a unusunos 200 km a ovest de sa penìsula [[italia]]na, unusunos 300 km de sa [[Liguria|Ligùria]], 500 de s' [[Ispagna|Ispànnia]] e a sud a unusunos 184 km dedae sa [[Tunisia]]. Sa terra prus abbixinua probe est sa [[Còssiga|Còrsica]] o Còssiga, scetipetzi 11 Kmkm. Sa SardìnniaSardigna est una RegioniRegione Autònoma ([[Regione Autònoma de sa Sardigna|Regioni Autònoma de sa Sardìnnia]]) popro reconnoscimentureconnoschimentu de sa CostitutzioniCostitutzione Italiana e popro arrexonisresones stòricasistòricas e linguìsticas.
 
== Geografia ==
Sa forma de s'Ìsulaìsula est sa de una crapitacatzola, de unusunos 260 Kmkm in diretzionidiretzione NS e unusunos 120 in sa EO. S' ispuntoniispuntone a N est sa bidda de [[Lungoni|Lungone]] (''Lungoni'' in [[galluresu|cadduresu]]), sa de S su ''Cabu Teulada''. IsSos marismares chi a sl'ingìriuinghìriant funtsunt su ''MariMare Tirrenu'' a E e su ''MariMare de SardìnniaSardigna'' a O. S'àriaàrea est de ca. 24.000km², s'oru de marimare de unus 2400unos Km2400km.
 
MontiMonte popro su 13,5 %, montigru po su 68 % e pranu po su 18,5 %. Su montimonte prus artu tirat 1834 m1834m (Punta La Màrmora, nòmine in [[limba sarda|sardu]]: ''Pedra Cràpias''), in sa serra de su Gennargentu, in su mesu de s'Ìsulaìsula.
 
Su tempus tirat a su sicu, in istiu e in ierru. Sa temperadura mèdia est de 14-18 °C, cun cambiamentuscambiamentos mannusmannos intra deintre pranu e montimonte, istiu e ierru: si poditpodet passaipassare de issos -2 o -3 a issos 30 °C. Su bentu poditpodet essiesser fortiforte meda, màssimu su ''bentu estu'' (de NO). ProitProet pagu, 400-600 mm600mm a s'annu, cun diferèntzias mannas intra deintre montimonte e pranu, oru de marimare e terra aintru.
 
DdoiBi at fintzasfinas unu lagu naturalinaturale, su lagu ''Baratz'', cun unusunos 60 ètarusètaros de tirada, in su NO de s'Ìsulaìsula, acanta de [[Tàtari]] e de [[S'Alighera]] (''l'Alguer'' in [[limba cadelana|catalanu]]). IsSos riusrios (cursos de àbba semper prenos) funtsunt paguspagos: de N a S su Coghinas, su Mannu (de Tàtari), su Temu, su Cedrinu, su Tirsu, su Frumindosa, su Mannu e su Cixerri. IsSos atrusàteros funtsunt riusrios sicussicos in partiparte de s'annu. Su flùminifrùmene prus longu est su ''Tirsu'', chi tirat 159 km e bessit in su MariMare de SardìnniaSardinna a pustis de àireàere tocautocadu sa citadetzitade de [[Aristanis]].
 
== StòriaIstòria ==
[[File:Calangianus - Tomba dei giganti di Pascaredda (16).JPG|thumb|Pascaredda (Calangianus)]]
'' '''CàstiaBie purufinamentas''' : [[Istoria de Sardinnia|Sstoria de Sardìnnia]].''
 
Sa stòriaS'istòria de sa SardìnniaSardigna tenitat arrexinisraighinas chi partint dedae su Paleolìticu. IsSos òminisòmines bivintbivent perouperoe in s'Ìsulaìsula solu dedae su Neolìticu. De cuddu tempusperìodu est s'isfrutamentu de s'ossidiana, unu materialimateriale in cussu tempus raru e pretziosu de su MontiMonte Arci. DeDae su neolìticu a s'edadiedade de su brunzu (XIX - XIII sèculussèculos innantis de CristuCristos) est nàscianàschida civilizatzionitzivilizatzione "prenuraghesa", caraterizada dedae issos [[Puttu sacru nuraghesu|putzusputos sacrussacros]] (issas "[[Tumba de sos zigantes|tumbas de issos gigantisgigantes]]"). Su tempusperìodu nuràgicu at biubidu su nàscidacumparrer in SardìnniaSardigna de una [[tziviltade nuraghesa|civilidaditzivilidade]] distinta dedae construtzionisconstrutziones megalìticas, issos [[nuraghes|nuraxis]].
 
Ma si poditpodet essiesser segurusseguros chi su marimare est staduistadu sa bia principaliprintzipale chi at muntesu sa SardìnniaSardigna a centrutzentru de sa civilidaditzivilidade mediterràniamediterrànea. PoditPodet essièssere chi issos chi biviant in SardìnniaSardigna fiantfint issusissos sa "gentigente de su marimare" chi timiant issos egitzianusegitzianos antigusantigos. Ma est seguru chi, dedae su marimare, apatappet incomintzaucomintzadu a bennibènnere gentigente chi circaiatchircaiat ràminiràmine, prumu, trigu, e atrasàteras cosas popro faifaghere commèrciucommerciu. AnantiInnantis a totustottus issos fenìciusfenitzios, chi arribant incuiin oiue ddoioe b'est Casteddu, 1500 annusannos anantiinnantis de Cristu. A pustisAppustis ant fraigaufraigadu atrasateras citadistzitades: Tharros, Nora, Bithia, Sulci, Sant'Antiogu. IsSas ùrtimasurtimas fiantfint mannas meda, ca incuiinie ddoibi aiat su mineraliminerale chi ddi serviat. Non si sciits'ischit meda de comenticomente fiantfin issas cosas cun chinichie biviat in SardìnniaSardigna e custuscustos fenìciusfenitzios, ma issusissos abarraiantabbarraiant acantaaccanta de su marimare e circaiantchircaiant de staiistare in acorduaccordu con sa gentizente autoctona. FuntSunt bistadusbistados issos fenìciusfenitzios a scriiriiscriere anantia de totusprimmu su nòmininòmine SardìnniaSardigna, inind una pedrapreda chi est in su museu archeològicu de su Castrum de Casteddu, si poditpodet nainarrere chi issusissos non impreaiant issas bocalisbocales canducando scriiantiscriìant. ParitParet chi, comente s'est passaupassadu dedae issos fenìciusfenitzios de su LìbanuLibanu a cussuscussos chi bivendibivende in ÀfricaAfrica funtsunt nàsciusnados PùnicusPunicos, calincunacarchi cosa siat cambiada, ca custuscustos fint peus e cheriant faifàghere issos merismeres. In custu tempus sa SardìnniaSardigna fit puru una basibase milidarimilidare de issos punicuspunicos, ca issas naves insoruissoro, dedae CartàginiCartàgine e su portu de Capu Malfatanu, acantaaccanta de Teulada, serraiant inind una morsa su MariMare MediterràniuMediterraneu e nisciununemos podiat passaipassare. A pustis de sa segunda gherra pùnica arribant issos romanusromanos, e popro sèculussèculos meda sa SardìnniaSardigna abbarrat romana. CanduE diventat sa "domu 'e trigu" de Roma, sas tzitades accanta e su mare sunt semper prus mannas, ma est rutaseguru funtchi arribaussos isromanos non bi l'apant fatta a "romanitzare" sa [[Barbàgia]]. Sunt arribados a Fordongiani (Forum Traiani), Austis (Augustus) ma inie sunt abbarrados. Cando Roma est rutta sunt arribados sos VàndalusVàndalos, chi teniant puru sa partiparte de ÀfricaAfrica chi est acanta acanta a sa SardìnniaSardigna: IponaIppona (chi oioe si narat Annaba, in Algeria) est semprisempre stadaistada prus acanta a Casteddu de dònniaontzi citaditzitade de sa penìsulapenisula italiana. In calincunacarchi manera issos romanusromanos de oriente, issos bizantinos (in sardu ''AregusAregos'') ndinde giàgarant issos vàndalusvàndalos e popro cincucentuschimbichentos annusannos abarrantabbarrant in SardìnniaSardigna. A s'acabusa fine si·nd' nde andant, ma lassant famìllias nòbilisnobiles, chi funtsunt issas chi ant a andare a cummandaicummandare in su perìodu de is [[Judicados sardos|GiuigadusGiuigados]]. De issos AregusAregos abbarrant issos santussantos e issos lùmenislùmenes: Costantinu, Bachis, Chìrigu, popro narrere. De ammentare chi sos Aregos, comente sos atteros romanos, no bi la apant fatta a intrare in Barbagia, e comente sos àteros ponent su "Dux militaris" in Fordongiani, pro chircare de firmare sas bardanas de chie biviat in sos naimontes.
 
De interessu mannu issos sèculos intra su IX e su XV d.C., canducando si est isboligada sa civilizaduratzivilizadura de issos giuigadusgiuigados, cuatrubattor rènniusrennos autòctonusautòctonos de traditzionitraditzione romana, non feudalifeudale, nàsciusnàschidos popro morimore de s'isolamentu de sa SardìnniaSardigna in issos sèculussèculos de su domìniu àrabu de su MediterràniuMediterràneu (issos sèculussèculos VIII - IX d.C.).
 
In s'annu [[1324]], sos [[Corona de Aragona|AragonesusAragonesos]] conchistant manu militari [[Casteddu]] cun s'agiudu de su [[Giuigadu de Arborea|RènniuRennu de Arbarea]], boghend·nciboghendeche a forasfora issos [[Repùblica de Pisa|PisanusPisanos]]. Est sa nàscidanàschida de su [[Rennu de Sardigna|Rènniu de Sardìnnia]]. DeDae su [[1354]] a su [[1420]], cun fasisfases diversas, addurat sa gherra intro de su rènniurennu aragonesu e su arbaresu, s'ùrtimu abarrauabarradu de issos cuatrubàttor rènniusrennos sardussardos antigusantigos. PersonisPersones de importu de cussu perìodu de gherra e pestilèntzias sunt su GiùixiGiùighe arbaresu [[Marianu IV de Arbarea|MarianiMariane IV]] e sa fìlliafìgia sua [[Eleonora de Arborea|LionoraEleonora]]. In su 1420 s'ùrtimu giùixigiùighe, [[Guillermu de Narbona]], benditbendet su tìtulu giuigaligiuigale a su Rere de Aragona popro centumillichentumìgia fiorinusfiorinos de oruoro. Abarrat unu rènniurennu solu, in s'Ìsulaìsula, su RènniuRennu de SardìnniSardigna, prima cadelanu e a pustis ispannioluispannolu. Cun issos cadelanuscadelanos e issos spanniolusispannolos sa SardìnniaSardigna connoscitconnoschet su feudalismu.
 
In su [[1720]] sa corona colat in conca a issos ducas de [[Savoia|Savòia]], chi in custa manera si faintfaghent reis.
 
De importu, suta issos PiemontesusPiemontesos, su [[Revolutzione sarda de su 1794|perìodu "revolutzionàriu"]] de issos annusannos [[1793]]-[[1796]], cun unu protagonista mannu: [[Giovanni Maria Angioy|JuanniJuanne Maria Angioy]]. Su RènniuRennu de SardìnniaSardigna addurat cun totutotas issas prerogativas suas fintzas a su [[1847]], canducando su re Càralu Albertu cuntzedit sa "[[Fusione perfetta de su 1847|Fusione Perfetta]]" cun issos [[Istados de Terramanna (Regnu de Sardinnia piemontesu)|ducatusistados continentaliscontinentales de su rènniurennu]]. In su [[1861]], a pustis de issas duas primas gherras de indipendèntzia italiana e de issas conchistas garibaldinas, mudat nòmininòmine in RènniuRennu de Itàlia.
[[File:Buddusò - Nuraghe Loelle (02).JPG|thumb|Su [[nuraghe]] de Loelle in [[Uddusò]]]]
In su sèculu de binti funtsunt de ammentaiammentare issos fatusfatos de sa ''Brigata Tàtari'' in sa [[Prima Gherra Mundiale|Prima Gherra Mundiali]], dedae chi s'est scidadaischidada torra s'identidadiidentidade e su [[natzionalismu sardu]]. De su [[1921]] est sa nàscidanàschida de su [[Partidu Sardu - Partito Sardo d'Azione|Partidu Sardu de AtzioniAtzione]], fundauufundadu, cun atrusàteros, dedae [[Emìliu Lussu]].
 
Su fascismu at tentutènnidu dificultadidificultate meda a ponni arreixiniss'instaurare in SardìnniaSardigna. In su [[1924]] [[Benito Mussolini|Benitu Mussolini]] mandaiat in SardìnniaSardigna su generaligenerale Gandolfo popro sperraiisperrare su [[Partidu Sardu - Partito Sardo d'Azione|Partidu Sardu de AtzioniAtzione]] (chi teniat a cussu tempustando su 30-40% de issos votusvotos): nascitnaschet s'esperièntzia de su "''sardu-fascismu''", est a nainàrrere sa gestionigestione de su [[PNF]] in SardìnniaSardigna dedae sa dereta de su PSdAzPSdA, ghiada dedae PàuluPaolo Pili. In càmbiu, Mussolini finàntziat sa Lei de su Milliardu, ma comintzat un'òbera de ''[[italianitzatzione|italianitzatzioni]] fortzada'' de sa SardìnniaSardigna, colonizendicolonitzende cun vènetusvènetos is paulispaules a intra deintre Terraba e Aristanis, e atachendiatachende s'imperuimpreu de sa lìngualimba sarda, "natzionalitzendinatzionalitzende a s'italiana" issas massas sardas puru.
 
In sa II Gherra, Casteddu fit casi deruta de is bombardamentusbombardamentos anglo-americanusamericanos, eei issos nazi-fascistas aiant operauoperadu una ritirada stratègicaistratègica dedae s'ÌsulaIsula. In issos annusannos chi sighiant, in Casteddu si fit acodrada una Consulta popro scriri unuiscrìere un'''StatuduIstatudu de Autonomia'', chi fit aprovauaprovadu, in formas moderadas e partzialmentipartzialmente autolesionistas popro sa SardìnniaSardigna, in s'ùrtima sètzida de sa Corona costitudora in su 28 de friàrgiufreàrgiu de 1948: est sa nàscidanàschida de sa RegioniRegione Autònoma de SardìnniaSardigna, speruisperu e disisperu de issos annusannos postbèllicuspostbèllicos.
 
In issos annusannos '50 ant pigaupicadu incumintzucomintzu fatusfatos nousnoos. Est stadaistada bogada sa malària, gràtzias a su dinaidinare de sa fundatzionifundatzione Rockefeller, e custu est staduistadu unu fatu bonu popro issas populatzionispopulatziones de issas marinas e su turismu. In su pròpiumatessi tempus ant impostu perouperò sa ''tzerachia militarimilitare'': unu muntonimuntone de ètarusètaros leadusleados a issas atividadisatividades econòmicas e postuspostos in suta de sa cumpetèntzia militarimilitare de sa Nato e de issos americanusamericanos: Su 60% de totus issas tzerachias milidarismilidares italianas funtsunt, a diidie de oioe, in SardìnniaSardigna. De issos annusannos '60 imbecisimbetzes est su "[[Pranu de Rinàschida|Pranu de Rinàscida]]", una leze de su stadus'istadu italianu chi cuntzediat finanziamentusfinanziamentos agevoladusagevolados popro faifagher nascia naschere industrias mannas in SardìnniaSardigna. De aiciGai funtsunt nàsciusnàschidos issos poluspolos chìmicuchìmicos [[Portu Turre]] e issas rafinerias in Sarroch. In issos annusannos '70 popro sa ligilegge contra a su banditismu in SardìnniaSardigna fit stadaistada finanziada s'indùstriaindustria de [[Otzana]]. Ma, a pustis de medastantos annusannos, si poditpodet nainarrer chi in partiparte est staduistadu unu faddimentu, popro issos dannusdannos ambientalisambientales e popro cussuscussos econòmicuseconomicos màssimumassimu in su casu de Otzana. S'industrializatzioniindustrialitzazione at creaucreadu puru grandisgrandes cambiamentuscambiamentos sotzialissotziales. Ma in su pròpiumatessi tempus ant fraigaufraigadu in cussuscussos annusannos diversas infrastruturasinfrastrutturas chi ant amelloraumezoradu meda su livellu istruturaliistrutturale e econàmicueconomicu de s'Ìsulaisula.
 
== [[Regione Autònoma de sa Sardigna|Sa RegioniRegione]] ==
 
Sa SardìnniaSardigna est una de issas 5 regionisregiones autònomas a statuduistatutu specialiispeciale de Itàlia. Sa SardìnniaSardigna est s'ùnica RegioniRegione de Itàlia (in parisimparis cun su ''VènetuVeneto'') chi sa [[Sardos|gentezente sua]] at de manera uficialiufitziale su nòmininùmene de «popolo» dadu dedae su Parlamentu italianu.
 
Assentada in sa CostitutzioniCostitutzione de sa RepùblicaRepùbrica Italiana, est nàscianàschida in su [[1948]]. IsSas primas eletzioniseletziones ncibi funtsunt stadasistadas in su [[1949]].
 
OiOe, su presidentipresidente de sa RegioniRegione est Christian Solinas.
 
Sa RegioniRegione tenittenet 4 provintzias e una tzitaditzitade metropolitana:
* [[Provìntzia de Aristanis|Provìncia de Aristanis]] (''cap. [[Aristanis]]'')
* [[Tzittadi metropolitana de Casteddu|CitadiTzitade metropolitana de Casteddu]] (''cap. [[Casteddu]]'')
* [[Provìntzia de Nùgoro|Provìncia de Nùgoro]] (''cap. [[Nùgoro]]'')
* [[Provìntzia de Tàthari|Provìncia de Tàthari]] (''cap. [[Tàthari]]'')
* [[Provìntzia de Sud Sardigna|Provìncia de Sud Sardigna]] (''cap. [[Carbònia|Carbonia]]'')
 
== Cultura ==
 
===LìnguaLimba===
'' '''CàstiaBae puru a biere''' : [[Limba sarda|sardu]], [[galluresu]], [[Tàtaresu|tataresu]], [[Dialetu aligheresu|catalanu aligheresu]], [[tabarchinu]], [[Limba italiana|italianu]].''
[[File:Sardinia Language Map.png|right|thumb|170px| [[Limbas de sa Sardigna|Limbas e dialetos de sa Sardigna]] ]]
IsSos sardussardos parisimpare a s'italianu fueddantfaeddant su sardu, lìngualimba nou-latina arreconnotareconnota comenticomente uficialiufitziale paris cun sa de staduistadu in su 1997, a pustis de medas batàlliaspeleas pochi punnaiant a cust'obietivuiscopu, ma puru atrasateras lìnguaslimbas chi sardas no funtsunt e costituint minorias, comenticomente a su galluresu, cunsideraucunsideradu dedae unusunos cantuscantos cumentiche unu lìnguàgiulimbazu autònomu, o unu cossu simile a cussu de sa cidaditzidade de'e SarteniSartene, o isulas linguìsticaslinguisticas a sesisese, cumentiche a s'aligheresu, una variantivariante de su catalanu orientaliorientale, su venetu in FertìliaFertilia, Maristella, Arborea e Tanca Marchesa (bellu sparèssiubell'iscumpartu, perouperoe). SicunduSicund'e de unu studiuun'istudiu recentireghente de sa regioniregione, su sardu ddulu iantdiant connòsciconnoschere unusunos 1.495.000 pessonispessones e fueddaifaeddare unusunos 1.000.000, a frontifronte de su 3% scetiebbia chi naraiat de no ddulu connosciconnoschere, de no ddulu cumprendicumprender e de no ddulu bollicherrer imparaia imparare. Ant sinnialausinnaladu chi, perouperoe, ddoib'at est arrìschius'arriscu chi su sardu iatdiat podiripoder andaiandare intra deintre pagu tempus inind unu processuprotzessu de estintzioniestintzione, si no si ponitponet remèdiu, ca no ddoi b'est prusgalu su bilinguismu, biubistu chi ncb'estat unu [[stigma]] assotziauassotziadu a custa lìngualimba e in issos ufìtziusufìtzios pùblicuspùblicos no s'imperatimpreat a favorifavore, oioje, de s'italianu scetiebbia: sa majoria de sardussardos est oioe in diidie [[Italianitzatzione|italianizadaitalianitzada]].
 
===Festas===
* [[Sa die de sa Sardigna|Sa dii de sa Sardìnnia]] (28 abrile) - Festa istitutzionaliistitutzionale de su [[Sardos|pòpulu sardu]]
* Sa [[Sartiglia|Sartìllia]]: [[Aristanis]]
* [[Festa de su Redentore|Su RedentoriRedentore]], in su 29 de Austu: [[Nùgoro]]
* [[Faradda di li candareri|La faradda di li Candareri]], in su 14 de Austu: [[Tàthari]]
* [[Essida de sos Candaleris|Sa bessidaessida de issos Candaleris]], in su 14 de Austu: [[Nùivi]]
* IsSos martirismartires turritanusturritanos/Li martiri turritani: [[Portu Turre|Portu Turri]]
* Sa "Festa Manna de mesu maju" in honorihonore et gloria de [[Santu Simprije]] e de issos suussuos cumpàngiuscumpagnos sa diidie de 15 Maju: in [[Terranoa|Terranòa]]
* Sa festa de [[Sant'Efis]]: su 1 de maju, in [[Casteddu|Castedhu]]
* Sa festa de [[Sant'Antiogu]] 15 diisdisi aappustis pustis dee Pasca
* Sa Caddigada Sarda s'ùrtimaultima domìnigadominiga de'e Maju: [[Tàthari]]
 
== Turismu ==
 
S'Ìsulaìsula est fentomada popro issas localidadislocalidades turisticas suas, e intra custas podeuspodimus arregordaiammentare sa [[Costa Smeralda]], issas isulas de La MaddalenaMadalena e CapreraCabrera, sa citaditzitade de [[S'Alighera]], popro issas calas spantosasispantosas de s'[[Ogiastra]] incastradas in issas falèsias calcàreas artas: Cala Goloritzè, Cala Luna, Cala GononiGonone e puru popro s'internu suusou, e in particulariparticulare su Gennargentu. In issos ùrtimusùrtimos annusannos in su Sud ant fraigaufraigadu medasparitzas locandas e logussìtios turìsticusturìsticos (a SE Crabonaxa e Murera a SO Santa Margarida e Guàrdia de is Morus de Pula, Chia). InteressantisInteressantes popro su turismu, s'archeologia de issas Ìsulas de s'Arcipèlagu sulcitanu (Santu Antiogu e SantuSan PedruPietro): in custu arcipèlagu in su perìodu Maju - Làmpadas faintfaghent oioe ancoragalu sa pisca de su Tunnu ArrùbiuRuju (Tunnus Tynnus) cun issos brancusbrancos de tunnustunnos chi benint dedae s'Atlànticu, in fasifase riprodutiva.
 
== AsiendasSiendas de s'umanidadiumanidade de s'UNESCO ==
 
* [[Nuraghe|NuraxisNuraghes]] e issas atrasateras espressadas de sa civilidadicivilidade nuraxesanuraghesa, rapresentadasrappresentadas dedae ''Su Nuraxi'' de BarùminiBarumini, dedae su 1997;
* Parcu Geo-mineràriuminerariu StòricuIstoricu e AmbientaliAmbientale de sa SardìnniaSardìnia, unas cantuscantas àreasareas tuteladas popro su caratericarattere insoroissoro de importu stòricuistoricu e ambientaliambientale chi ant tentuapidu e finas immoicomo ant in sas'istoria stòria mineràriamineraria meda longa de s'Ìsulaisula, dedae su 1998;
* [[Cantu a tenore|Cantu a tenori]], asiendasienda oraliorale e immaterialiimmateriale dedae su 2005;
* Nodriamentu mediterràniumediterraneu, asiendasienda oraliorale e immateriale dedae su 2010;
*Cantu de sa Sibilla (''Cant de la Sibil·la''), cantu gregorianu in catalanu fatufattu sa notinotte de Pasca'e de NadaliNadale in issas CatedraliCattedrale de S'Alighera e in cussa de Palma di MajorcaMaiorca scetiebbìa, asiendasienda oraliorale e immaterialiimmateriale dedae su 2010.
* [[Faradda di li candareri|Falada de issos candaleris]], asiendasienda oraliorale e immaterialiimmateriale dedae su 2013.
 
== BoxisBoghes arrelatzionascurreladas ==
* [[Istoria de Sardinnia|Stòria de Sardìnnia]]
* [[Sardos|PòpuluPopulu Sardu]]
* [[Limbas de sa Sardigna|Lìnguas de sa Sardìnnia]]
* [[Sardegna Digital Library]]
 
== Cullegamentos de foras ==
* [http://www.regionesardegna.it/ PàginaGiassu uficialiufitziale RAS]
* [http://www.sardegnadigitallibrary.it/ Su portaliportale de Sardegna Digital Library]
 
== Bibliografia ==