Sardigna: diferèntzias tra is versiones

Content deleted Content added
Is arregulas sunt un'istandard pro una provìntzia chi nemmancu esistit prus, sa LSC no est abrogada pro nudda e in cada manera sos istandard impreados in Wikipedia non sighint sas leges locales, ca sunt istados impreados fintzas in antis de s'ufitzialidade
Eticheta: Undo
It is mandatory to apply current Sardinian legal standardization to Wikipedia, this can't be negotiated. Is Arrègulas are the only current standardization of Sardinian language, Sardinian has to be write with this standard.
Lìnia 53:
| {{{Muneda|Euro}}}
|-----
|}{{coord|40.05|N|9.083333|E|display=title}}
|}
 
Sa '''Sardigna''' o '''SardinniaSardìnnia''' est sa segunda ìsulaÌsula prus manna de su [[Mare de Mesu|MareMari MediterràneuMediterràniu]]. Est posta a otzidenteocidenti a unosunus 200 km a ovest de sa penìsula [[italia]]na, unosunus 300 km de sa [[Liguria|Ligùria]], 500 de s'sa [[Ispagna|Spànnia]] e a sud a unosunus 184 km daede sa [[Tunisia]]. Sa terra prus a probeabbixinu est sa [[Còssiga|Còrsica]] o Còssiga, petzisceti 11 kmKm. Sa SardignaSardìnnia est una RegioneRegioni Autònoma ([[Regione Autònoma de sa Sardigna|Regioni Autònoma de sa Sardìnnia]]) propo reconnoschimentureconnoscimentu de sa CostitutzioneCostitutzioni Italiana e propo resonesarrexonis istòricasstòricas e linguìsticas.
{{LSC}}
{{coord|40.05|N|9.083333|E|display=title}}
 
Sa '''Sardigna''' o '''Sardinnia''' est sa segunda ìsula prus manna de su [[Mare de Mesu|Mare Mediterràneu]]. Est posta a otzidente a unos 200 km a ovest de sa penìsula [[italia]]na, unos 300 km de sa [[Liguria]], 500 de s' [[Ispagna]] e a sud a unos 184 km dae sa [[Tunisia]]. Sa terra prus a probe est sa [[Còssiga|Còrsica]] o Còssiga, petzi 11 km. Sa Sardigna est una Regione Autònoma ([[Regione Autònoma de sa Sardigna]]) pro reconnoschimentu de sa Costitutzione Italiana e pro resones istòricas e linguìsticas.
 
== Geografia ==
Sa forma de s'ìsulaÌsula est sa de una catzolacrapita, de unosunus 260 kmKm in diretzionediretzioni NS e unosunus 120 in sa EO. S' ispuntoneispuntoni a N est sa bidda de [[Lungoni|Lungone]] (''Lungoni'' in [[galluresu|cadduresu]]), sa de S su ''Cabu Teulada''. SosIs maresmaris chi la s'inghìriantingìriu suntfunt su ''MareMari Tirrenu'' a E e su ''MareMari de SardignaSardìnnia'' a O. S'àreaària est de ca. 24.000km², s'oru de maremari de unosunus 2400 2400kmKm.
 
MonteMonti propo su 13,5 %, montigru po su 68 % e pranu po su 18,5 %. Su montemonti prus artu tirat 1834m1834 m (Punta La Màrmora, nòmine in [[limba sarda|sardu]]: ''Pedra Cràpias''), in sa serra de su Gennargentu, in su mesu de s'ìsulaÌsula.
 
Su tempus tirat a su sicu, in istiu e in ierru. Sa temperadura mèdia est de 14-18 °C, cun cambiamentoscambiamentus mannosmannus intreintra de pranu e montemonti, istiu e ierru: si podetpodit passarepassai de sosis -2 o -3 a sosis 30 °C. Su bentu podetpodit esseressi forteforti meda, màssimu su ''bentu estu'' (de NO). ProetProit pagu, 400-600mm600 mm a s'annu, cun diferèntzias mannas intreintra de montemonti e pranu, oru de maremari e terra aintru.
 
BiDdoi at finasfintzas unu lagu naturalenaturali, su lagu ''Baratz'', cun unosunus 60 ètarosètarus de tirada, in su NO de s'ìsulaÌsula, acanta de [[Tàtari]] e de [[S'Alighera]] (''l'Alguer'' in [[limba cadelana|catalanu]]). SosIs riosrius (cursos de àbba semper prenos) suntfunt pagospagus: de N a S su Coghinas, su Mannu (de Tàtari), su Temu, su Cedrinu, su Tirsu, su Frumindosa, su Mannu e su Cixerri. SosIs àterosatrus suntfunt riosrius sicossicus in parteparti de s'annu. Su frùmeneflùmini prus longu est su ''Tirsu'', chi tirat 159 km e bessit in su MareMari de SardinnaSardìnnia a pustis de àereàire tocadutocau sa tzitadecitade de [[Aristanis]].
 
== IstòriaStòria ==
[[File:Calangianus - Tomba dei giganti di Pascaredda (16).JPG|thumb|Pascaredda (Calangianus)]]
'' '''BieCàstia finamentaspuru''' : [[Istoria de Sardinnia|Sstoria de Sardìnnia]].''
 
S'istòriaSa stòria de sa SardignaSardìnnia attenit raighinasarrexinis chi partint daede su Paleolìticu. SosIs òminesòminis biventbivint peroeperou in s'ìsulaÌsula solu daede su Neolìticu. De cuddu perìodutempus est s'isfrutamentu de s'ossidiana, unu materialemateriali in cussu tempus raru e pretziosu de su MonteMonti Arci. DaeDe su neolìticu a s'edadeedadi de su brunzu (XIX - XIII sèculossèculus innantis de CristosCristu) est nàschidanàscia tzivilizatzionecivilizatzioni "prenuraghesa", caraterizada daede sosis [[Puttu sacru nuraghesu|putosputzus sacrossacrus]] (sasis "[[Tumba de sos zigantes|tumbas de sosis gigantesgigantis]]"). Su perìodutempus nuràgicu at bidubiu su cumparrernàscida in SardignaSardìnnia de una [[tziviltade nuraghesa|tzivilidadecivilidadi]] distinta daede construtzionesconstrutzionis megalìticas, sos is[[nuraghes|nuraxis]].
 
Ma si podetpodit esseressi segurossegurus chi su maremari est istadustadu sa bia printzipaleprincipali chi at muntesu sa SardignaSardìnnia a tzentrucentru de sa tzivilidadecivilidadi mediterràneamediterrània. PodetPodit èssereessi chi sosis chi biviant in SardignaSardìnnia fintfiant issosissus sa "gentegenti de su maremari" chi timiant sosis egitzianosegitzianus antigosantigus. Ma est seguru chi, daede su maremari, appetapat comintzaduincomintzau a bènnerebenni gentegenti chi chircaiatcircaiat ràmineràmini, prumu, trigu, e àterasatras cosas propo fagherefai commerciucommèrciu. Innantis Ananti a tottustotus sosis fenitziosfenìcius, chi arribant inincui ueoi oeddoi b'est Casteddu, 1500 annosannus innantisananti de Cristu. AppustisA pustis ant fraigadufraigau aterasatras tzitadescitadis: Tharros, Nora, Bithia, Sulci, Sant'Antiogu. SasIs urtimasùrtimas fintfiant mannas meda, ca inieincui biddoi aiat su mineraleminerali chi ddi serviat. Non s'ischitsi sciit meda de comentecomenti finfiant sasis cosas cun chiechini biviat in SardignaSardìnnia e custoscustus fenitziosfenìcius, ma issosissus abbarraiantabarraiant accantaacanta de su maremari e chircaiantcircaiant de istarestai in accorduacordu con sa zentegenti autoctona. SuntFunt bistadosbistadus sosis fenitziosfenìcius a iscrierescriiri aananti primmude totus su nòminenòmini SardignaSardìnnia, indin una predapedra chi est in su museu archeològicu de su Castrum de Casteddu, si podetpodit narrerenai chi issosissus non impreaiant sasis bocalesbocalis candocandu iscriìantscriiant. ParetParit chi, comente s'est passadupassau daede sosis fenitziosfenìcius de su LibanuLìbanu a cussoscussus chi bivendebivendi in AfricaÀfrica suntfunt nadosnàscius PunicosPùnicus, carchicalincuna cosa siat cambiada, ca custoscustus fint peus e cheriant fàgherefai sosis meresmeris. In custu tempus sa SardignaSardìnnia fit puru una basebasi milidaremilidari de sosis punicospunicus, ca sasis naves issoroinsoru, daede CartàgineCartàgini e su portu de Capu Malfatanu, accantaacanta de Teulada, serraiant indin una morsa su MareMari MediterraneuMediterràniu e nemosnisciunu podiat passarepassai. A pustis de sa segunda gherra pùnica arribant sosis romanosromanus, e propo sèculossèculus meda sa SardignaSardìnnia abbarrat romana. E diventat sa "domu 'e trigu" deCandu Roma, sas tzitades accanta e su mare sunt semper prus mannas, ma est segururuta chifunt sosarribaus romanos non bi l'apant fatta a "romanitzare" sa [[Barbàgia]]. Sunt arribados a Fordongiani (Forum Traiani), Austis (Augustus) ma inie sunt abbarrados. Cando Roma est rutta sunt arribados sosis VàndalosVàndalus, chi teniant puru sa parteparti de AfricaÀfrica chi est acanta acanta a sa SardignaSardìnnia: IpponaIpona (chi oeoi si narat Annaba, in Algeria) est sempresempri istadastada prus acanta a Casteddu de ontzidònnia tzitadecitadi de sa penisulapenìsula italiana. In carchicalincuna manera sosis romanosromanus de oriente, sosis bizantinos (in sardu ''AregosAregus'') ndendi giàgarant sosis vàndalosvàndalus e propo chimbichentoscincucentus annosannus abbarrantabarrant in SardignaSardìnnia. A sa fines'acabu si nde ·nd'andant, ma lassant famìllias nobilesnòbilis, chi suntfunt sasis chi ant a andare a cummandarecummandai in su perìodu de is [[Judicados sardos|GiuigadosGiuigadus]]. De sosis AregosAregus abbarrant sosis santossantus e sosis lùmeneslùmenis: Costantinu, Bachis, Chìrigu, pro narrere. De ammentare chi sos Aregos, comente sos atteros romanos, no bi la apant fatta a intrare in Barbagia, e comente sos àteros ponent su "Dux militaris" in Fordongiani, pro chircare de firmare sas bardanas de chie biviat in sospo montesnai.
 
De interessu mannu sosis sèculos intra su IX e su XV d.C., candocandu si est isboligada sa tzivilizaduracivilizadura de sosis giuigadosgiuigadus, battorcuatru rennosrènnius autòctonosautòctonus de traditzionetraditzioni romana, non feudalefeudali, nàschidosnàscius propo moremori de s'isolamentu de sa SardignaSardìnnia in sosis sèculossèculus de su domìniu àrabu de su MediterràneuMediterràniu (sosis sèculossèculus VIII - IX d.C.).
 
In s'annu [[1324]], sos [[Corona de Aragona|AragonesosAragonesus]] conchistant manu militari [[Casteddu]] cun s'agiudu de su [[Giuigadu de Arborea|RennuRènniu de Arbarea]], boghendecheboghend·nci a foraforas sosis [[Repùblica de Pisa|PisanosPisanus]]. Est sa nàschidanàscida de su [[Rennu de Sardigna|Rènniu de Sardìnnia]]. DaeDe su [[1354]] a su [[1420]], cun fasesfasis diversas, addurat sa gherra intro de su rennurènniu aragonesu e su arbaresu, s'ùrtimu abarraduabarrau de sosis bàttorcuatru rennosrènnius sardossardus antigosantigus. PersonesPersonis de importu de cussu perìodu de gherra e pestilèntzias sunt su GiùigheGiùixi arbaresu [[Marianu IV de Arbarea|MarianeMariani IV]] e sa fìgiafìllia sua [[Eleonora de Arborea|EleonoraLionora]]. In su 1420 s'ùrtimu giùighegiùixi, [[Guillermu de Narbona]], bendetbendit su tìtulu giuigalegiuigali a su reRe de Aragona propo chentumìgiacentumilli fiorinosfiorinus de orooru. Abarrat unu rennurènniu solu, in s'ìsulaÌsula, su RennuRènniu de SardignaSardìnni, prima cadelanu e a pustis ispannoluispanniolu. Cun sosis cadelanoscadelanus e sosis ispannolosspanniolus sa SardignaSardìnnia connoschetconnoscit su feudalismu.
 
In su [[1720]] sa corona colat in conca a sosis ducas de [[Savoia|Savòia]], chi in custa manera si faghentfaint reis.
 
De importu, suta sosis PiemontesosPiemontesus, su [[Revolutzione sarda de su 1794|perìodu "revolutzionàriu"]] de sosis annosannus [[1793]]-[[1796]], cun unu protagonista mannu: [[Giovanni Maria Angioy|JuanneJuanni Maria Angioy]]. Su RennuRènniu de SardignaSardìnnia addurat cun totastotu sasis prerogativas suas fintzas a su [[1847]], candocandu su re Càralu Albertu cuntzedit sa "[[Fusione perfetta de su 1847|Fusione Perfetta]]" cun sosis [[Istados de Terramanna (Regnu de Sardinnia piemontesu)|istadosducatus continentalescontinentalis de su rennurènniu]]. In su [[1861]], a pustis de sasis duas primas gherras de indipendèntzia italiana e de sasis conchistas garibaldinas, mudat nòminenòmini in RennuRènniu de Itàlia.
[[File:Buddusò - Nuraghe Loelle (02).JPG|thumb|Su [[nuraghe]] de Loelle in [[Uddusò]]]]
In su sèculu de binti suntfunt de ammentareammentai sosis fatosfatus de sa ''Brigata Tàtari'' in sa [[Prima Gherra Mundiale|Prima Gherra Mundiali]], daede chi s'est ischidadascidada torra s'identidadeidentidadi e su [[natzionalismu sardu]]. De su [[1921]] est sa nàschidanàscida de su [[Partidu Sardu - Partito Sardo d'Azione|Partidu Sardu de AtzioneAtzioni]], fundadufundauu, cun àterosatrus, daede [[Emìliu Lussu]].
 
Su fascismu at tènnidutentu dificultatedificultadi meda a s'instaurareponni arreixinis in SardignaSardìnnia. In su [[1924]] [[Benito Mussolini|Benitu Mussolini]] mandaiat in SardignaSardìnnia su generalegenerali Gandolfo propo isperraresperrai su [[Partidu Sardu - Partito Sardo d'Azione|Partidu Sardu de AtzioneAtzioni]] (chi teniat tandoa cussu tempus su 30-40% de sosis votosvotus): naschetnascit s'esperièntzia de su "''sardu-fascismu''", est a nàrrerenai sa gestionegestioni de su [[PNF]] in SardignaSardìnnia daede sa dereta de su PSdAPSdAz, ghiada daede PaoloPàulu Pili. In càmbiu, Mussolini finàntziat sa Lei de su Milliardu, ma comintzat un'òbera de ''[[italianitzatzione|italianitzatzioni]] fortzada'' de Sardignasa Sardìnnia, colonitzendecolonizendi cun vènetosvènetus is paulespaulis a intreintra de Terraba e Aristanis, e atachendeatachendi s'impreuimperu de sa limbalìngua sarda, "natzionalitzendenatzionalitzendi a s'italiana" sasis massas sardas puru.
 
In sa II Gherra, Casteddu fit casi deruta de is bombardamentosbombardamentus anglo-americanosamericanus, eie sosis nazi-fascistas aiant operaduoperau una ritirada istratègicastratègica daede s'IsulaÌsula. In sosis annosannus chi sighiant, in Casteddu si fit acodrada una Consulta propo iscrìerescriri unu un'''IstatuduStatudu de Autonomia'', chi fit aprovaduaprovau, in formas moderadas e partzialmentepartzialmenti autolesionistas propo sa SardignaSardìnnia, in s'ùrtima sètzida de sa Corona costitudora in su 28 de freàrgiufriàrgiu de 1948: est sa nàschidanàscida de sa RegioneRegioni Autònoma de SardignaSardìnnia, isperusperu e disisperu de sosis annosannus postbèllicospostbèllicus.
 
In sosis annosannus '50 ant picadupigau comintzuincumintzu fatosfatus noosnous. Est istadastada bogada sa malària, gràtzias a su dinaredinai de sa fundatzionefundatzioni Rockefeller, e custu est istadustadu unu fatu bonu propo sasis populatzionespopulatzionis de sasis marinas e su turismu. In su matessipròpiu tempus ant impostu peròperou sa ''tzerachia militaremilitari'': unu muntonemuntoni de ètarosètarus leadosleadus a sasis atividadesatividadis econòmicas e postospostus in suta de sa cumpetèntzia militaremilitari de sa Nato e de sosis americanosamericanus: Su 60% de totus sasis tzerachias milidaresmilidaris italianas suntfunt, a diedii de oeoi, in SardignaSardìnnia. De sosis annosannus '60 imbetzesimbecis est su "[[Pranu de Rinàschida|Pranu de Rinàscida]]", una leze de s'istadusu stadu italianu chi cuntzediat finanziamentosfinanziamentus agevoladosagevoladus propo fagherfai a nascherenasci industrias mannas in SardignaSardìnnia. GaiDe aici suntfunt nàschidosnàscius sosis polospolus chìmicoschìmicu [[Portu Turre]] e sasis rafinerias in Sarroch. In sosis annosannus '70 propo sa leggeligi contra a su banditismu in SardignaSardìnnia fit istadastada finanziada s'industriaindùstria de [[Otzana]]. Ma, a pustis de tantosmedas annosannus, si podetpodit narrernai chi in parteparti est istadustadu unu faddimentu, propo sosis dannosdannus ambientalesambientalis e propo cussoscussus economicoseconòmicus massimumàssimu in su casu de Otzana. S'industrialitzazioneindustrializatzioni at creaducreau puru grandesgrandis cambiamentoscambiamentus sotzialessotzialis. Ma in su matessipròpiu tempus ant fraigadufraigau in cussoscussus annosannus diversas infrastrutturasinfrastruturas chi ant mezoraduamellorau meda su livellu istrutturaleistruturali e economicueconàmicu de s'isulaÌsula.
 
== [[Regione Autònoma de sa Sardigna|Sa RegioneRegioni]] ==
 
Sa SardignaSardìnnia est una de sasis 5 regionesregionis autònomas a istatutustatudu ispecialespeciali de Itàlia. Sa SardignaSardìnnia est s'ùnica RegioneRegioni de Itàlia (imparisin paris cun su ''VenetoVènetu'') chi sa [[Sardos|zentegente sua]] at de manera ufitzialeuficiali su nùmenenòmini de «popolo» dadu daede su Parlamentu italianu.
 
Assentada in sa CostitutzioneCostitutzioni de sa RepùbricaRepùblica Italiana, est nàschidanàscia in su [[1948]]. SasIs primas eletzioneseletzionis binci suntfunt istadasstadas in su [[1949]].
 
OeOi, su presidentepresidenti de sa RegioneRegioni est Christian Solinas.
 
Sa RegioneRegioni tenettenit 4 provintzias e una tzitadetzitadi metropolitana:
* [[Provìntzia de Aristanis|Provìncia de Aristanis]] (''cap. [[Aristanis]]'')
* [[Tzittadi metropolitana de Casteddu|TzitadeCitadi metropolitana de Casteddu]] (''cap. [[Casteddu]]'')
* [[Provìntzia de Nùgoro|Provìncia de Nùgoro]] (''cap. [[Nùgoro]]'')
* [[Provìntzia de Tàthari|Provìncia de Tàthari]] (''cap. [[Tàthari]]'')
* [[Provìntzia de Sud Sardigna|Provìncia de Sud Sardigna]] (''cap. [[Carbònia|Carbonia]]'')
 
== Cultura ==
 
===LimbaLìngua===
'' '''BaeCàstia puru a biere''' : [[Limba sarda|sardu]], [[galluresu]], [[Tàtaresu|tataresu]], [[Dialetu aligheresu|catalanu aligheresu]], [[tabarchinu]], [[Limba italiana|italianu]].''
[[File:Sardinia Language Map.png|right|thumb|170px| [[Limbas de sa Sardigna|Limbas e dialetos de sa Sardigna]] ]]
SosIs sardossardus impareparis a s'italianu faeddantfueddant su sardu, limbalìngua nou-latina reconnotaarreconnota comentecomenti ufitzialeuficiali paris cun sa de istadustadu in su 1997, a pustis de medas peleasbatàllias chi punnaiant apo cust'iscopuobietivu, ma puru aterasatras limbaslìnguas chi sardas no suntfunt e costituint minorias, comentecomenti a su galluresu, cunsideraducunsiderau daede unosunus cantoscantus checumenti unu limbazulìnguàgiu autònomu, o unu cossu simile a cussu de sa tzidadecidadi 'ede SarteneSarteni, o isulas linguisticaslinguìsticas a sesesesi, checumenti a s'aligheresu, una variantevarianti de su catalanu orientaleorientali, su venetu in FertiliaFertìlia, Maristella, Arborea e Tanca Marchesa (bell'iscumpartu,bellu peroesparèssiu perou). Sicund'eSicundu un'istudiude unu studiu reghenterecenti de sa regioneregioni, su sardu luddu diantiant connoschereconnòsci unosunus 1.495.000 pessonespessonis e faeddarefueddai unosunus 1.000.000, a frontefronti de su 3% ebbiasceti chi naraiat de no luddu connoschereconnosci, de no luddu cumprendercumprendi e de no luddu cherrerbolli a imparareimparai. Ant sinnaladusinnialau chi, peroeperou, b'atddoi s'arriscuest arrìschiu chi su sardu diatiat poderpodiri andareandai intreintra de pagu tempus indin unu protzessuprocessu de estintzioneestintzioni, si no si ponetponit remèdiu, ca no b'ddoi est galuprus su bilinguismu, bistubiu chi bnc'atest unu [[stigma]] assotziaduassotziau a custa limbalìngua e in sosis ufìtziosufìtzius pùblicospùblicus no s'impreatimperat a favorefavori, ojeoi, de s'italianu ebbiasceti: sa majoria de sardossardus est oeoi in diedii [[Italianitzatzione|italianitzadaitalianizada]].
 
===Festas===
* [[Sa die de sa Sardigna|Sa dii de sa Sardìnnia]] (28 abrile) - Festa istitutzionaleistitutzionali de su [[Sardos|pòpulu sardu]]
* Sa [[Sartiglia|Sartìllia]]: [[Aristanis]]
* [[Festa de su Redentore|Su RedentoreRedentori]], in su 29 de Austu: [[Nùgoro]]
* [[Faradda di li candareri|La faradda di li Candareri]], in su 14 de Austu: [[Tàthari]]
* [[Essida de sos Candaleris|Sa essidabessida de sosis Candaleris]], in su 14 de Austu: [[Nùivi]]
* SosIs martiresmartiris turritanosturritanus/Li martiri turritani: [[Portu Turre|Portu Turri]]
* Sa "Festa Manna de mesu maju" in honorehonori et gloria de [[Santu Simprije]] e de sosis suossuus cumpagnoscumpàngius sa diedii de 15 Maju: in [[Terranoa|Terranòa]]
* Sa festa de [[Sant'Efis]]: su 1 de maju, in [[Casteddu|Castedhu]]
* Sa festa de [[Sant'Antiogu]] 15 disidiis appustisa epustis de Pasca
* Sa Caddigada Sarda s'ultimaùrtima dominigadomìniga 'ede Maju: [[Tàthari]]
 
== Turismu ==
 
S'ìsulaÌsula est fentomada propo sasis localidadeslocalidadis turisticas suas, e intra custas podimuspodeus ammentarearregordai sa [[Costa Smeralda]], sasis isulas de MadalenaLa Maddalena e CabreraCaprera, sa tzitadecitadi de [[S'Alighera]], propo sasis calas ispantosasspantosas de s'[[Ogiastra]] incastradas in sasis falèsias calcàreas artas: Cala Goloritzè, Cala Luna, Cala GononeGononi e puru propo s'internu sousuu, e in particulareparticulari su Gennargentu. In sosis ùrtimosùrtimus annosannus in su Sud ant fraigadufraigau paritzasmedas locandas e sìtioslogus turìsticosturìsticus (a SE Crabonaxa e Murera a SO Santa Margarida e Guàrdia de is Morus de Pula, Chia). InteressantesInteressantis propo su turismu, s'archeologia de sasis Ìsulas de s'Arcipèlagu sulcitanu (Santu Antiogu e SanSantu PietroPedru): in custu arcipèlagu in su perìodu Maju - Làmpadas faghentfaint oeoi galuancora sa pisca de su Tunnu RujuArrùbiu (Tunnus Tynnus) cun sosis brancosbrancus de tunnostunnus chi benint daede s'Atlànticu, in fasefasi riprodutiva.
 
== SiendasAsiendas de s'umanidadeumanidadi de s'UNESCO ==
 
* [[Nuraghe|NuraghesNuraxis]] e sasis aterasatras espressadas de sa civilidadecivilidadi nuraghesanuraxesa, rappresentadasrapresentadas daede ''Su Nuraxi'' de BaruminiBarùmini, daede su 1997;
* Parcu Geo-minerariumineràriu IstoricuStòricu e AmbientaleAmbientali de sa SardìniaSardìnnia, unas cantascantus areasàreas tuteladas propo su caratterecarateri issoroinsoro de importu istoricustòricu e ambientaleambientali chi ant apidutentu e finas comoimmoi ant in s'istoriasa minerariastòria minerària meda longa de s'isulaÌsula, daede su 1998;
* [[Cantu a tenore|Cantu a tenori]], siendaasienda oraleorali e immaterialeimmateriali daede su 2005;
* Nodriamentu mediterraneumediterràniu, siendaasienda oraleorali e immateriale daede su 2010;
*Cantu de sa Sibilla (''Cant de la Sibil·la''), cantu gregorianu in catalanu fattufatu sa nottenoti de Pasca'e Nadalede Nadali in sasis CattedraleCatedrali de S'Alighera e in cussa de Palma di MaiorcaMajorca ebbìasceti, siendaasienda oraleorali e immaterialeimmateriali daede su 2010.
* [[Faradda di li candareri|Falada de sosis candaleris]], siendaasienda oraleorali e immaterialeimmateriali daede su 2013.
 
== BoghesBoxis curreladasarrelatzionas ==
* [[Istoria de Sardinnia|Stòria de Sardìnnia]]
* [[Sardos|PopuluPòpulu Sardu]]
* [[Limbas de sa Sardigna|Lìnguas de sa Sardìnnia]]
* [[Sardegna Digital Library]]
 
== Cullegamentos de foras ==
* [http://www.regionesardegna.it/ GiassuPàgina ufitzialeuficiali RAS]
* [http://www.sardegnadigitallibrary.it/ Su portaleportali de Sardegna Digital Library]
 
== Bibliografia ==