Itàlia: diferèntzias tra is versiones

Content deleted Content added
It is necessary to apply that low that establish Is Arrègulas as the only standard for Sardinian. LSC is illegal as a standard for Sardinian language.
Undo revision 165333 by 5.170.1.128 (talk)
Eticheta: Undo
Lìnia 14:
''Lo Stivale''
|-----
| colspan=2 align="center" bgcolor=white |[[File:Flag of Italy.svg|left|100px|thumb|StendarduBandera de s'Itàlia]][[File:Italy-Emblem.svg|right|100px|thumb|StemaIstema de sa RepùblicaRepubrica Italiana]]
|-----
| colspan=2 align="center" bgcolor=white|[[File:LocationItaly.svg|center|150px]]
Lìnia 110:
[[File:Carte ITALIE R1.svg|left|150px|thumb|Itàlia partzida in regiones]]
 
S’Itàlia, tzerriada uficialmentiufitzialmente Repùblicasa repùblica italiana (in [[limba italiana|Italianu]]: Repubblica Italiana), est una repùblica parlamentariparlamentare de su cab'e bàsciusud de s’Europa. AllacanatAlindat cun sa [[Frantza|Frància]], sa s'[[Isvìtzera|Svìtzera]], s’[[Àustria]] e sa s'[[Islovènia|Slovènia]] addae de issas AlpisAlpes a su nord. AllacanatAtinat fintzas cuna totu sa penìsulapenìsola italiana a su sud, in prus de issas ìsulas de [[Sardigna|Sardìnnia]] e de [[Sitzìlia|Sicìlia]] , issas prus mannas de su MediterràniuMediterràneu. Annotamala atinat paritzas ìsolas prus piticas. IsSos istadusistados indipendentusindipendentes de San MarinuMarino e de sa [[tzitade de su Vaticanu|Citade de su Vaticanu]] funtsunt enclavisenclaves a aintruintro de s’Itàlia, invecisinbetzes sa comuna de ‘[[Campione d’Itàlia|Campioni d’Itàlia]]’ est una esclaviesclave a aintruintro de s'[[Isvìtzera]].
 
SuSa logucussorza de su Stadu italianuitaliana contatcarrargiat unusunos 301,338 Km2km2 in issos chi bivintbivènt unusunos 60 millionismilliones de bividorisbividores. Est su de cincuchimbe paisuspaisu prus populaduspopuladu de s’Europa e su de bintitresbintitrès de su mundu. IsSos orusoros de su marimare sighint popro 8.000 Kmkm a sa grussera.
 
[[Roma]] est sa capitalicapitale e sicumentisigomente fiat sa capitalicapitale de s’[[imperu romanu|impèrriu romanu]], fiat staduistadu su centrutzentru de sa civilidaditzivilidade ocidentaliotzidentale popro agiomai isses sèculussèculos.
A pustis chi s’imperu est rutu, meda popolatzionispopolatziones stràngiasistràngias s’aposentaiant a intro issas làcanas italianas, prus ca totumescamente [[germanicos|germanicus]], ma atrusáteros puru.
In issos sèculussèculos sighentisimbenientes sa penìsulapenìsola fiat pratzidapartzidu in unuasparitzos cantus cidadistzidade-stadusistados e stadusistados regionalisregionales, chi fiant soventia controlladuss’ispissu pocontrolladu governuspro foresusistràngios governos. A pustis de calincunucarchi sèculusèculos sa penìsula itàlicas’Itàlia torrat a essièssere su centrubratzolu de sa cultura europeaotzidentale a s'ingìriucaddu de su [[risorgimentu]] in su sèculusèculo XV. AIn s'acabu,fines s’Itàlia arreneschet in su 1861, sis’unidade faita s'itàliasegudare, unugratzias Stadua nousu mai[[rennu esistiude anantiSardigna]], echi nàsciuaunit su rennu a formalmentisuta de susa Rènniucorona de Sàrdìnnia[[Savoia]], donaue gratzias a sa voluntade de issu spannioluspòpulu italianu a issa unidade e a nde isterisare sa dominatzione Savòiasistràngias.
 
In su de XX séculu athat fraigausegudadu unu imperu colonialicoloniale e pigatleat parte a sa Prima e a sa Segunda gherra mundialimundiale, bincendibinghende sa de unu, ,ma perdendiperdende sa de duusduos e popro cussu perditperdet a issas colònias cosa suasuas.
In sa secundasegunda mitadimitade de su sèculuséculu su paisu athat tentu unu svilupuisvilupu econòmicu mannu. Est su de 24 paisuspaisu prus svilupausisvilupadu de su mundu e su de 10 popro su chi atenet sa calidadicalidade de sa vida. Est unu de issos fundatorisfundatores de su chi immoiimmoe est sa [[Unione Europea|Unioni Europea]] et est in sa Euro-zona. FaitLeat partiparte a su G8G9, su G20 e a sa [[NATO]]. TenitTenet sa de tres reservasreserva prus mannasmanna de oruoro , su de otuoto GDP nominalinominale, su de dexideghe GDP (PPP) e issas de issas intradas (budget) prus mannas de su mundu. TenitTenet unu livellu de pùblica educatzionieducatzione bonu a beru et est globalizauglobalitzadu meda.
S’Itàlia giogat unu roluruolu meda importantiimportante apertocat livellus’aspetu militarimilitare, culturaliculturale e diplomàticudiplomaticu in su cuntestu internatzionaliinternatzionale.
 
== Geografia ==
 
A nord alindat cun sa [[Frantza]], ss s'[[Isvìtzera|Svìtzera]], s'[[Austria|Àustria]], sa [[Islovènia|Slovènia]]. Est ingiriadainghiriada dedae su MariMare MediterràniuMediterraneu: s'AdriàticuAdriaticu, su IòniuIoniu, su Tirrenu. DeA su territòriu italianu faint parti, cumenti regioniss'Italia autònomasapartennent duas ìsulasisulas mannas, [[Sitzilia|Sicìlia]] e [[Sardigna|Sardìnnia]], e atrasàteras minorisminores. A nord de s'Itàlia ddoiItalia b'est sa cadena de issas AlpisAlpes, e in longàrialongaria, in sa penìsulapeninsula, issos ApenninusApenninos. Su flùminifrùmene prus mannu de s'ItàliaItalia est su Po, chi nascinaschet dedae su MonvisuMonviso, e travessatatraessat sa Pianura Padana, e si ncinche getatghetat a marimare in s'AdriàticuAdriaticu, a cutzu de [[Venezia|Venèzia]].
 
IsSas AlpisAlpes tenintant una mannàriaun'isterrida de 1200 km. CalincunuCalchi montimonte: su [[Monte Biancu|Monti Bìancu]] (4800m.), su Cervinu (4400m.), su MontiMonte Rosa (4600m.), Su Bernina (4050m.), su MonvisuMonviso (3800m.), AdamelluAdamello, OrtlisOrtles, CevedaliCevedale e atrusateros. IsSos ghiaciajusghiacciaios de issas AlpisAlpes alimentant flùminisfrùmenes mannusmannos (in ItàliaItalia): su Po, su Ticinu, s'Adda, s'ÀdigiAdige, su TalliamentuTagliamento, e atrusàteros. E atrusateros in Europa: Su Renu, su Ròdanu, su DanùbiuDanubiu.
 
In ItàliaItalia peninsularipeninsulare ddoibi funtsunt issos ApenninusApenninos, chi teninttenent una longàrialongaria de 1200 Kmkm., dedae su passu de Cadibona a su StrituIstritu de Messina. FuntSunt spratzinauspartzidos in tres arroguspartes: ApenninusApenninos setentrionalissetentrionales, chi cumprendintcumprendent issos ApenninusApenninos LìgurisLigures e ToscanusToscanos, cun su MontiMonte CimoniCimone, su MontiMonte FumaioluFumaiolo e-i su MontiMonte Falterona. E cun issos flùminisfrùmenes: [[Arnu]] e [[Tevere]].
 
IsSos ApenninusApenninos centralistzentrales, cun issos ApenninusApenninos MarchigianusMarchigianos e AbrutzesusAbrutzesos, cun su Gran SassuSasso d'ItàliaItalia (2912m) e sa Maiella (2795m), e issos flùminisfrùmenes Metàuru, Trontu, Pescara.
 
IsSos ApenninusApenninos MeridionalisMeridionales, cun issos ApenninusApenninos de sa CampàniaCampania e de sa CalàbriaCalabria e issos MontisMontes La Sila e s'AspromontiAspromonte (1955m). Unu arriuriu importantiimportante: su GarillianuGariglianu.
 
DepeusDèvemus aciungiannànghere s'Apenninu SicilianuSitzilianu, cun issos MontisMontes Nebrodi e Le MàdonieMadonie e su arriuriu SimetuSimeto. In SardìnniaSardigna sa cadena de su Gennargentu, cun ''Pedrasa Cràpias''Punta La Marmora (1834m).
 
In ItàliaItalia ddoibi funtsunt laguslagos: a nord issos printzipalisprintzipales funtsunt su Lagu MajoriMazore, su de Garda e su d'Iseu.
 
A su centrutzentru: Lagu de Bolsena, e Lagu Trasimenu. In SardìnniaSardigna ddoibi est su lagu artificiale prus mannu d'Europa, su Lagu OmodeuOmodeo, formauformadu dedae su [[Tirsu]].
 
==Etimologia==
Su Staduistadu pigatleat su nòmeninòmene dedae sa penìsularegione itàlicageografica chi formatissa bona parti de su territòriu cosa suacumprendet.
 
===Ipòtesi principaliprintzipale: dedae su annigru===
SienduSende chi ddoibi funtsunt unas cantusparitzas ipòtesis popro su chi tocatatenet sa orìginiorìgine de su fueddu, popro sa majoria de issos stòricusistoricos e de issos linguìstas est dedae issos grecusgrecos ca su nòmininòmene benit. Aìci paritparret chi tzerriant sa regioniregione e custu paritparret chi bèngiatbenit dedae susa fuedduparaula ‘’Viteliù’’ ‘’Vitellu/noeddu’’ de sa lìngualimba toscanaoscana, una lìngualimba sparèssia chi si faeddaiat in cab'e bàsciu de sa penìsula.
iscumpàrrida chi si faeddaiat in su sud de sa penìsula.
 
Su fueddu cherit nàrrere ‘sa terra de sos annigros’ , est a nàrrere de sos traos giòvanos. Su trau fiat unu sìmbulu sagradu pro custas popolatziones.
Su fueddu bolit nai ‘sa terra de is annigus’.
{{Europa}}
[[Categoria:Itàlia| ]]