Casteddu: diferèntzias tra is versiones

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Lìnia 34:
Casteddu est una de is citadis prus antigas de [[Sardigna|Sardìnnia]], e parit ki dd'aiant fundada is [[Fenizia|Fenìcius]] a ingìriu de su sèculu VIII A.C., in s'oru de su stàngiu de Santa Igia. Su nòmini [[Limba feniza|Fenìciu]] fiat "Caralý", nòmini plurali poita giai de tempus meda fiat formada de unas cantus biddas.
 
Is RomanosRomanus, lompidosarribaus in su 238 aA.C., dd'aiant fata seaseu de provìntziaprovìncia e amanniada, faghendefendi·dda crèscherecresci a inghiriuingìriu de sa Pratza de su Cramu fintzas a Santu Sadurru: a foras de sa parte bìvidabìvia ddoi fiant sosis campusantoscampusantus de ''Tuvixeddu'' (iare cartaginesu) e ''Bonàiri''. In su sèculu II apA.C. dd'ant fata ''colònia''. In [[edadeEdade cristiana|edadi cristiana]] at tentu unu pìscamu. In edadeedadi romana puru su numenenòmini fiat pluraleplurali: ''CaralesCaralis''. SosIs bividoresbividoris depiant èssereessi unosunus 30.000.
[[File:Cagliari Panorama.JPG|thumbnail|left|Panorama de Casteddu]]
Mancari a serru, Casteddu (Carales) at sighidu a bìvere a suta de Vàndalos e Gregos (Bizantinos), sende sèmper sa sea de su guvernadore provintziale. In su [[711]] pero paret chi is Arabos dd'apant iscontzada e abruscada, e tando sos bividores ant lassadu sa tzitade romana pro si nche istugiare in una ala prus segura, a s'oru de s'istàinu. A pustis no s'at a intendere prus de ''Carales'', ma de ''Santa Ìgia'' (Santa Gilla, Santa Illa, it. Santa Cecilia).
 
Panorama de Casteddu
In edade Giuigale Santa Igia fiat sa capitale de su Giuigadu (Regnu) de ''Càlari'': su numene de sa tzitade antiga si fiat sarbadu in su de su logu. Santa Igia teniat unos 15.000 bividores, una tzinta de muros e una crèsia cadirale: sos rastos si podiant bìdere galu in su '800 in ue oe est sa Tzentrale Elètrica.
 
Mancari a serru, Casteddu (CaralesCaralis) at sighidusighiu a bìverebivi a suta de VàndalosVàndalus e GregosGregus (BizantinosBizantinus), sendesiendi sèmpersempri sa seaseu de su guvernadoreguvernadori provintzialeprovinciali. In su [[711]] peroperou paretparit chiki is ArabosArabus dd'apant iscontzada e abruscadaabruxada, e tandoduncas sosis bividoresbividoris ant lassadulassau sa tzitadecitadi romana propo si·nci nche istugiarestugiai in una un'ala prus segura, a s'oru de s'istàinusu stàngiu. A pustis no s'at a intendereintendi prus de ''CaralesCaralis'', ma de ''Santa Ìgia'' (Santa Gilla, Santa Illa, it. Santa CeciliaCecìlia).
In su [[1216]] sa Giuighessa Beneita de Lacon aiat permìtidu a unos cantos Pisanos de fraigare unu casteddu in ue oe est su bighinadu de ''Casteddu de susu''. Idea mala, ca in sas gherras intre de Pisa e Gènua su giuigadu si diat èssere alliadu a sa segunda: in su [[1258]] sos Pisanos e sos àteros giuigados sardos alliados issoro iscontzant Santa Igia e nche isparghent su sale. Sos bividores lassant sas ruinas, unos cantos andende a Domunoas e Bidda de Cresia, àteros a fundare Biddanoa, s'apendìtziu de Casteddu chi totu connoschimus.
 
In edadeedadi GiuigaleGiuigali Santa Igia fiat sa capitalecapitali de su GiuigaduGiuigau (RegnuRènniu) de ''Càlari'': su numenenòmini de sa tzitadecitadi antiga si fiat sarbadusarbau in su de su logu. Santa IgiaÌgia teniat unosunus 15.000 bividoresbividoris, una tzinta de murosmurus e una crèsia cadirale: sosis rastosarrestus si podiant bìderebiri galuancora in su '800 in ueaundi oeoi est sa TzentraleCentrali Elètrica.
Su casteddu si naraiat "Castellu de Castro de Callari", de custu est bènidu su numene sardu de sa tzitade: Casteddu. Is sardos no podiant bìvere in su Casteddu, ma petzi in sos apendìtzios (''Stampaxi'', ''Biddanoa'', ''Lapola''), e si carchi sardu fiat agatadu a intru de is muros a ghennas serradas (est a nàrrere a su note), fiat acumpangiadu a foras, ghetadu dae sa Turre de Santu Francau (o de carchi àtera).
 
In su [[1216]] sa Giuighessa Beneita de Lacon aiat permìtidupermìtiu a unosunus cantoscantus PisanosPisanus de fraigarefraigai unu casteddu inaundi ueoi oeddoi est su bighinadubixinau de ''Casteddu de susu''. Idea mala, ca in sasis gherras intreintra de Pisa e Gènua su giuigadugiuigau si diatiat èssereessi alliadualliau a sa segunda: in su [[1258]] sosis PisanosPisanus e sosis àterosatrus giuigadosgiuigadus sardossardus alliadosalliadus issoroinsoru iscontzantsconciant Santa IgiaÌgia e nchenci isparghentspargint su salesali. SosIs bividoresbividoris lassant sasis ruinas, unosunus cantoscantus andendeandendi a Domunoas e Bidda deBidd<nowiki>''e CresiaCrèsia, àterosatrus a fundarefundai Biddanoa, s'apendìtziu</nowiki>apendìciu de Casteddu chiki totu connoschimusconnosceus.
In su [[1324]] is Catalanos ant cunchistadu sa Sardigna pisana, fundende una tzitade in su monte de ''Bonàiri'' (est a narrere "àire bona"), ma passende giae in su [[1325]] in Casteddu, boghende is Pisanos e intrende·bi bividores Catalanos petzi. In sas gherras intre de Aragone e Arbaree, Casteddu dd'ant assitiada sos Arbaresos prus bortas, ma no dd'ant mai pigada.
 
Su casteddu si naraiat "Castellu de Castro de Callari", de custu est bènidubènniu su numenenòmini sardu de sa tzitadecitadi: Casteddu. Is sardossardus no podiant bìverebivi in su Casteddu, ma petzisceti in sosis apendìtziosapendìcius (''Stampaxi'', ''Biddanoa'', ''LapolaSapola''), e si carchicalincunu sardu fiat agataduagatau a intru de is murosmurus a ghennasgennas serradas (est a nàrrerenai a su noteaddeonti), fiat acumpangiaduacumpangiau a foras, ghetadugetau daede sa TurreTurri de Santu Francau (o de carchi àteracalincun'atra).
Dae su [[1410]] Casteddu, chi is Catalanos nàrant "Càller" est sa capitale de unu regnu unidu, su "Regnum Sardiniae et Corsicae" (Regnu de Sardigna e Corsica). Su re est su de Aragone, apresentadu de unu bisurre o de unu guvernadore. In prus inoghe s'acorrat su Parlamentu (sos Istamentos). Tando bi depìant esser unos 10.000 abitantes.
 
In su [[1324]] is CatalanosCatalanus ant cunchistaducunkistau sa SardignaSardìnnia pisana, fundendefundendi una tzitadecitadi in su monte de ''Bonàiri'' (est a narrerenai "àireària bona"), ma passendepassendi giaegiai in su [[1325]] in Casteddu, boghendeboghendi is PisanosPisanus e intrendeintrendi·binci bividoresbividoris Catalanos petziscetii. In sasis gherras intreintra de Aragones'Aragona e Arbaree, Casteddu dd'ant assitiada sosis ArbaresosArbaresus prus bortas, ma no dd'ant mai pigada.
Fintzas a sa gherra tzivile de su 1700-1714 sa Sardinna est abarrada a suta de s'Aragone a in antis e de sa Ispagna a pustis, cun pagu noas pero de importu: s'universidade (1626), sa Cadirale (pisana, ma torrada a fare in stile barrocu), sa Festa de Sant' Efis, etz.
 
DaeDe su [[1410]] Casteddu, chiki is CatalanosCatalanus nàrant "Càller" est sa capitalecapitali de unu regnurènniu unidu, su "Regnum Sardiniae et Corsicae" (RegnuRènniu de SardignaSardìnnia e CorsicaCòrsica). Su reRe est su de Aragones'Aragona, apresentaduarrepresentau de unu bisurreùAlternòs o de unu guvernadoreguvernadori. In prus inogheinnoi s'acorrat su Parlamentu (sosis IstamentosStamentus). TandoDuncas binci depìantdepiant esseressi unosunus 10.000 abitantesabitantis.
Pigada dae is Austrìacos in su 1708 e torrada a cunchistare dae sos Ispannolos in su [[1717]], est assinnada cun totu sa Sardigna a su Duca de Savoia in su [[1720]]. Su primu guvernadore est istadu su barone de Saint-Rémy (su de su Bastione).
 
Fintzas a sa gherra tzivilecivili de su 1700-1714 sa SardinnaSardìnnia est abarrada a suta de s'AragoneAragona a in antisananti e de sa IspagnaSpànnia a pustis, cun pagu noas peroperou de importu: s'universidadeUniversidadi (1626), sa CadiraleCrècia majori/Seu (pisana, ma torrada a farefai in stilestili barrocubarocu), sa Festa de Sant' Efis, etzec...
Semper abarrada cun is Savoias, oe est su cabulogu de sa [[Regione Autònoma de sa Sardigna]] de sa Repùblica Italiana.
 
Pigada daede is AustrìacosAustrìacus in su 1708 e torrada a cunchistarecunkistai daede sosis IspannolosSpanniolus in su [[1717]], est assinnada cun totu sa SardignaSardìnnia a su Duca de Savoia in su [[1720]]. Su primu guvernadoreguvernadori est istadustadu su baronebaroni de Saint-Rémy (su de su BastioneBastioni).
 
SemperSempri abarrada cun is Savoias, oeoii est su cabulogu de sa [[Regione Autònoma de sa Sardigna|Regioni Autònoma de sa Sardìnnia]] de sa Repùblica Italiana.
 
== Andamèntu Demogràfigu ==