Pandèmia de COVID-19: diferèntzias tra is versiones

Content deleted Content added
No edit summary
m Burradas is mudàntzias de Po.su.sardu (cuntierras), torrada a sa versione cabudiana de L2212
Eticheta: Rollback
Lìnia 1:
{{LSC}}
{{LSC}}[[File:COVID-19 Outbreak World Map.svg|thumb|277x277px|Mapa de su spratzinamentu de su Coronavirus in su mundu aciornada a su 17 de martzu 2020]]
[[File:Symptoms of coronavirus disease 2019 3.0-es.svg|thumb|276x276px|Illustratzioni de is sìntomus]]
[[File:Stop the Spread of Germs (COVID-19).jpg|thumb|355x355px|Illustratzioni chi ammostrat cumenti firmai s'impestamentu de su virus]]
Sa '''pandèmia de SARS-CoV-2 de su 2019-2020''', connota fintzas cummenti '''pandèmia de 2019-nCoV de su 2019-2020'''<ref>{{Tzita web|url=http://www.salute.gov.it/portale/news/p3_2_1_1_1.jsp?lingua=italiano&menu=notizie&p=dalministero&id=4067|tìtulu=Il nuovo coronavirus cambia nome, non più 2019-nCoV ma SARS-CoV-2}}</ref> o cummenti a '''prumonita de Wuhan'''<ref>{{Tzita web|url=http://archive.ph/Xzg0a|tìtulu=Epidemia misteriosa in Cina, la causa della polmonite è un nuovo coronavirus}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://qz.com/1787789/wuhan-pneumonia-what-we-know-about-the-coronavirus-outbreak/|tìtulu=What we know about China’s coronavirus outbreak}}</ref> est una maladia identificada a primìtziu de s<nowiki>'acabu de su mes''e idas de su 2019 cummenti un'</nowiki>[[epidèmia]] in sa citadi de [[Wuhan]], capulogu de sa [[Provìntzia de s'Hubei|provìncia cinesa de s'Hubei]], in d·una truma de personis cun sìntomus de una prumonita de càusa disconnota. Is primus casos ant interessau principalmenti traballadoris de su mercau de su pisci de sa citadi, aundi si bendiant fintzas animalis bius. In is primas cidas de gennàrgiu de su 2020 is scientziaus ant isulau in custus sugetus unu [[coronavirus]] nou, numenau [[SARS-CoV-2]] (Coronavirus Nou 2019), arresurtau essi simillianti a s'incirca po su 70% de sa [[Genoma|secuèntzia gènica]] sua a sa de su [[SARS-CoV]].<ref name="Hui14Jan2020">{{Cita pubblicazione|autore=|data=14 gennaio 2020|rivista=International Journal of Infectious Diseases|volume=91|pp=264–266|doi=10.1016/j.ijid.2020.01.009|url=https://www.ijidonline.com/article/S1201-9712(20)30011-4/pdf|nome7=Giuseppe|cognome7=Ippolito|cognome8=Mchugh|nome11=Alimuddin|nome8=Timothy D.|nome5=Richard|nome9=Ziad A.|cognome10=Drosten|nome10=Christian|cognome11=Zumla|nome6=Osman|cognome5=Kock|nome4=Francine|cognome4=Ntoumi|issn=1201-9712|nome=David S.|cognome6=Dar|cognome3=Madani|nome3=Tariq A.|cognome2=Azhar|nome2=Esam EI|lingua=en|titolo=The continuing epidemic threat of novel coronaviruses to global health – the latest novel coronavirus outbreak in Wuhan, China|cognome=Hui|cognome9=Memish}}</ref><ref name="promedmail">{{Cita web|url=https://promedmail.org/promed-post/?id=6866757|editore=International Society for Infectious Diseases|data=2 febbraio 2020|titolo=Undiagnosed pneumonia – China (HU) (01): wildlife sales, market closed, RFI Archive Number: 20200102.6866757|sito=Pro-MED-mail|lingua=en|accesso=13 gennaio 2020|urlarchivio=https://web.archive.org/web/20200122124653/https://promedmail.org/promed-post/?id=6866757|dataarchivio=22 gennaio 2020|urlmorto=no}}</ref><ref name="Cohen17Jan20202">{{Cita pubblicazione|autore=|data=17 gennaio 2020|rivista=[[Science]]|volume=367|pp=234–235|doi=10.1126/science.367.6475.234|url=https://science.sciencemag.org/content/367/6475/234|pmid=31949058|dataarchivio=17 gennaio 2020|urlarchivio=https://web.archive.org/web/20200117100226/https://science.sciencemag.org/content/367/6475/234|cognome2=Normile|nome2=Dennis|lingua=en|accesso=17 gennaio 2020|nome=Jon|numero=6475|titolo=New SARS-like virus in China triggers alarm|cognome=Cohen|issn=0036-8075}}</ref><ref name="Parry20Jan2020">{{Cita pubblicazione|autore=|data=20 gennaio 2020|rivista=[[British Medical Journal]]|volume=368|doi=10.1136/bmj.m236|url=https://www.bmj.com/content/368/bmj.m236|nome=Jane|cognome=Parry|titolo=China coronavirus: cases surge as official admits human to human transmission|lingua=en|issn=1756-1833}}</ref> A s'acabu de su gennàrgiu 2020 non fiant ancora stadas determinadas craramenti is caraterìsticas de su [[virus]], cun totu chi fiat acertada sa capacidadi de si trasmitiri de òmini a òmini, e permanentaiant incertesas in is modalidadis esatas de trasmissioni e in sa [[patogenitzidade|patogenicidadi]] (sa capacidadi de fai dannu).<ref>{{Tzita web|url=https://www.epicentro.iss.it/coronavirus/sars-cov-2|tìtulu=Focolaio di infezione da nuovo coronavirus SARS-CoV-2}}</ref> Sa maladia assotziada est stada arreconnota cun su nòmini de [[COVID-19]].<ref>{{Tzita web|url=https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-remarks-at-the-media-briefing-on-2019-ncov-on-11-february-2020|tìtulu=WHO Director-General's remarks at the media briefing on 2019-nCoV on 11 February 2020}}</ref>
 
{{Infobox
Sa prima sinnialatzioni atribuida a su virus nou est acuntèssia su 31 de su mes<nowiki>''</nowiki>e idas de su 2019,<ref>{{Tzita web|url=https://www.who.int/csr/don/05-january-2020-pneumonia-of-unkown-cause-china/en/|tìtulu=Pneumonia of unknown cause – China}}</ref> ma giai s<nowiki>'8 de su mes''</nowiki>e idas fiant cumparèssius is primus malàdius cun maladia sintomàtica.<ref>{{Tzita web|url=https://web.archive.org/web/20200114230152/http://www.cidrap.umn.edu/news-perspective/2020/01/report-thailands-coronavirus-patient-didnt-visit-outbreak-market|tìtulu=Report: Thailand's coronavirus patient didn't visit outbreak market}}</ref> Su 1 de gennàrgiu 2020 is autoridadis ant dispostu sa serrada de su mercau e s'isulamentu de cuddus chi presentaiant sìnnius e sìntomus de s'infetzioni.<ref>{{Tzita web|url=https://www.who.int/csr/don/05-january-2020-pneumonia-of-unkown-cause-china/en/|tìtulu=Pneumonia of unknown cause – China|nùmene=World Healt Organization}}</ref> Su primu mortu cunfirmau andat torra a su 9 gennàrgiu 2020.<ref>{{Tzita web|url=https://web.archive.org/web/20200111020017/https://www.nytimes.com/2020/01/10/world/asia/china-virus-wuhan-death.html|tìtulu=China Reports First Death From New Virus}}</ref> A su 28 gennàrgiu 2020 s'arregistraiant prus de 4.600 casus de contàgiu cunfirmaus in medas stadus de su mundu e 106 mortus mentras su 15 friargiu custus datus fiant giai artziaus a 49 053 casus e 1 381 mortus. Partendi de su 23 gennàrgiu 2020, [[Wuhan]] est stada posta in [[barantena|cuarantena]] cun sa suspensioni de totu is trasportus pùblicus intrendi e bessendi de sa citadi,<ref>{{Tzita web|url=https://qz.com/1789856/wuhan-quarantined-as-china-fights-coronavirus-outbreak/|tìtulu=China has locked down Wuhan, the epicenter of the coronavirus outbreak}}</ref> atzionis chi sa dii sighenti funt stadas spratzinadas a is citadis alacanadas de [[Huanggang]], [[Ezhou]], [[Chibi]], [[Jingzhou]] e [[Zhijiang]].<ref>{{Tzita web|url=https://www.straitstimes.com/asia/east-asia/china-locks-down-two-more-cities-huanggang-and-ezhou-after-wuhan|tìtulu=Wuhan virus: China locks down Huanggang, imposes tough travel restrictions in 3 other cities}}</ref> Ulterioris limitatzionis e controllus funt staus adotaus in medas zonas de su mundu.
|name = Pandèmia SARS-CoV-2
|bodystyle =
 
|titlestyle =
Is malaidus tenint normalmenti sìntomus assimilliantis a s'[[influèntzia]] cumenti [[calentura|callentura]], [[tusse|tussi]] sica, [[istrachìmine|strachesa]], [[Dispnea|dificultadi de arrespiru]]. In is casus prus grais, medas bortas cumproaus in sugetus giai agrabiaus de precedentis patologias, si svilupat prumonita, [[insuffitzièntzia renale aguda|insufitzièntzia renali acuda]], po arribbai fintzas a sa morti. Is malàidus presentant fintzas [[leucopenia]] e [[linfotzitopenia]]. Mancai de sa metadi de su gennàrgiu 2020 siat disponìbili una proa po fai sa [[diàgnosi|diànniosi]] de infetzioni de SARS-CoV-2, in friàrgiu no esistiat ancora niunu tratamentu o [[vatzinu]] spetzìficu: is sanaduras funt sponciadas e is tratamentus puntant principalmenti a gestiri is sìntomus e a suportai is funtzionis vitalis, cun totu chi funt staus testaus unus cantus [[Fàrmacu antivirale|fàrmacus anti-viralis]] giai imperaus po cuntrastai unas atras infetzionis.
|abovestyle = background:#f34c54;
|subheaderstyle =
|title =
|above = Pandèmia SARS-CoV-2
 
|imagestyle =
Un'arrespusta manna, siat in [[Cina]] siat a livellu globali, at sighiu un'artziada de is casus a metadi de gennàrgiu 2020, batendi restritzionis de biàgiu, [[Barantena|cuarantenas]] e [[Coberrefogu|cuberrifogus]]. S'annoditzat po esempiu sa cuarantena de sa navi de cruxera [[Diamond Princess (nae)|Diamond Princess]] in is acuas [[Giappone|ciaponesas]]; su cuberrifogu de prus de 780 millionis de personis in Cina; unu cuberrifogu voluntàriu in [[Taegu]], in [[Corea de su Sud|Koria de su Sud]]; e su cuberrifogu de una dexena de citadis cun prus de 50.000 bividoris in is regionis italianas de [[Lombardia]] e de [[Venetu|Vènetu]].<ref>{{Tzita web|url=https://web.archive.org/web/20200206112642/https://www.scmp.com/news/china/society/article/3049298/coronavirus-zhejiang-adopts-draconian-quarantine-measures-fight|tìtulu=Coronavirus: Zhejiang adopts draconian quarantine measures to fight disease}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.theguardian.com/world/live/2020/feb/23/coronavirus-outbreak-woman-tests-positive-after-disembarking-diamond-princess-live-news|tìtulu=Four cruise ship passengers test positive in UK – as it happened}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.cnn.co.jp/world/35149546.html|tìtulu=新型肺炎流行の中国、7億8000万人に「移動制限」}}</ref> S'[[epidèmia|epidemia]] est stada decrarada una emergèntzia sanitària pùblica de livellu internatzionali (PHEIC) de s'[[Organizatzione Mundiale de sa Salude|Organizatzioni mundiali de sa saludi]] (OMS) su 30 gennargiu.<ref>{{Tzita web|url=https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/330778/nCoVsitrep02Feb2020-eng.pdf|tìtulu=Novel Coronavirus(2019-nCoV)}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://thehill.com/changing-america/respect/diversity-inclusion/480749-the-coronavirus-is-causing-an-outbreak-in-anti|tìtulu=The coronavirus is causing an outbreak in America—of anti-Asian racism}}</ref> Aeroportus e statzionis ferruviarias ant fatu cuntrollus de sa temperadura corpòrea, emitiu declaratzionis sanitàrias e publicau sinnialis de informatzioni in s'intentzioni de identificai is vetoris de su virus.<ref>{{Tzita web|url=https://knpr.org/npr/2020-01/coronavirus-update-masks-and-temperature-checks-hong-kong|tìtulu=Coronavirus Update: Masks And Temperature Checks In Hong Kong}}</ref> Unu certu nùmuru de stados at emitiu avertimentus contra de biàgius cara a [[Wuhan]], [[Hubei]] o [[Cina]] in generali.<ref>{{Tzita web|url=https://web.archive.org/web/20200130163513/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/travelers/index.html|tìtulu=Novel Coronavirus Information for Travelers}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.usatoday.com/story/travel/news/2020/01/24/coronavirus-outbreak-leads-state-department-issue-level-4-advisory/4562349002/|tìtulu=Coronavirus: US says 'do not travel' to Wuhan, China, as airlines issue waivers, add safeguards}}</ref> Unu atru cussìlliu est chi is biagiadoris chi torrant de determinadas regionis, in particulari de [[Cina]], [[Iran]] e [[Italia de susu|Italia setentrionali]], s'arrinconint a solus.<ref>{{Tzita web|url=https://www.gov.uk/guidance/coronavirus-covid-19-information-for-the-public#advice-for-travellers|tìtulu=Number of coronavirus (COVID-19) cases and risk in the UK}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.nytimes.com/2020/02/26/world/asia/coronavirus-news.html?emc=edit_na_20200226&ref=cta&nl=breaking-news&campaign_id=60&instance_id=0&segment_id=21641&user_id=579ae23cfcbd75c9aac87cb571cc201c&regi_id=72995439|tìtulu=In U.S. and Germany, Community Transmission Is Now Suspected}}</ref>
|captionstyle =
| image = [[File:COVID-19 Outbreak World Map per Capita.svg|250px|alt=Example alt text]]
|caption = Isparghidura globale de su virus a su 8 de maju 2020
<div style="padding-left:3em; padding-right:0; overflow:hidden;">
<div class="legend" style="-webkit-column-break-inside: avoid;page-break-inside: avoid;break-inside: avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:0.8em; height:0.8em; margin:1px 0; border:1px solid black; background:#4c0000; color:black; font-size:100%; text-align:center;">&nbsp;</span>&nbsp;10.000+/millione </div>
<div class="legend" style="-webkit-column-break-inside: avoid;page-break-inside: avoid;break-inside: avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:0.8em; height:0.8em; margin:1px 0; border:1px solid black; background:#840000; color:black; font-size:100%; text-align:center;">&nbsp;</span>&nbsp;3.000–10.000/millione</div>
<div class="legend" style="-webkit-column-break-inside: avoid;page-break-inside: avoid;break-inside: avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:0.8em; height:0.8em; margin:1px 0; border:1px solid black; background:#cc0c0a; color:black; font-size:100%; text-align:center;">&nbsp;</span>&nbsp;1.000–3.000/millione</div>
<div class="legend" style="-webkit-column-break-inside: avoid;page-break-inside: avoid;break-inside: avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:0.8em; height:0.8em; margin:1px 0; border:1px solid black; background:#e45353; color:black; font-size:100%; text-align:center;">&nbsp;</span>&nbsp;300–1.000/millione</div>
<div class="legend" style="-webkit-column-break-inside: avoid;page-break-inside: avoid;break-inside: avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:0.8em; height:0.8em; margin:1px 0; border:1px solid black; background:#f89292; color:black; font-size:100%; text-align:center;">&nbsp;</span>&nbsp;100–300/millione</div>
<div class="legend" style="-webkit-column-break-inside: avoid;page-break-inside: avoid;break-inside: avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:0.8em; height:0.8em; margin:1px 0; border:1px solid black; background:#ffd0d0; color:black; font-size:100%; text-align:center;">&nbsp;</span>&nbsp;>0–100/millione</div>
<div class="legend" style="-webkit-column-break-inside: avoid;page-break-inside: avoid;break-inside: avoid-column"><span class="legend-color" style="display:inline-block; width:0.8em; height:0.8em; margin:1px 0; border:1px solid black; background:#e0e0e0; color:black; font-size:100%; text-align:center;">&nbsp;</span>&nbsp;Niunu casu cunfirmadu</div></div>
|headerstyle = background:#f77d83;
|labelstyle = background:#f0e6e6
|datastyle =
 
|header1 =
Is cunsigèntzias prus mannas de s'epidemia cumprendint pensamentus a pitzus s'instabilidadi econòmica. Sa crisis polìtica at includiu fintzas su licentziamentu de diversus cabos localis de su [[Partidu Comunista Tzinesu|Partiu Comunista Cinesu]] po sa bascia arrespusta insoru a su scopu de s'epidemia.<ref>{{Tzita web|url=https://www.theguardian.com/world/2020/feb/11/china-fires-two-senior-hubei-officials-over-coronavirus-outbreak|tìtulu=China fires two senior Hubei officials over coronavirus outbreak}}</ref> In varius stadus funt stadus sinnialaus episodius de [[xenofobia]] e [[ratzismu|arratzismu]] contra personis de orìgini cinesa e de s'[[Àsia orientale|Asia orientali]].<ref>{{Tzita web|url=https://www.sbs.com.au/news/this-is-racism-chinese-australians-say-they-ve-faced-increased-hostility-since-the-coronavirus-outbreak-began|tìtulu='This is racism': Chinese-Australians say they've faced increased hostility since the coronavirus outbreak began}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://web.archive.org/web/20200203232009/https://www.theguardian.com/world/2020/feb/01/coronavirus-weaponised-way-to-be-openly-racist|tìtulu=Coronavirus fears fuel racism and hostility, say British-Chinese}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://web.archive.org/web/20200203150150/https://globalnews.ca/news/6495961/coronavirus-anti-china-sentiment/|tìtulu=Coronavirus fears trigger anti-China sentiment across the globe}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://web.archive.org/web/20200203194428/https://www.cnn.com/2020/01/31/asia/wuhan-coronavirus-racism-fear-intl-hnk/index.html|tìtulu=As the coronavirus spreads, fear is fueling racism and xenophobia}}</ref> Sa difusioni de disinformatzioni e [[fake news|noas falsas]] a pitzus su virus, principalmenti online, est stada descrita de s'[[OMS]] comenti a una "[[Infodemiologia|infodemia]]".<ref>{{Tzita web|url=https://choice.npr.org/index.html?origin=https://www.npr.org/sections/goatsandsoda/2020/02/21/805287609/theres-a-flood-of-fake-news-about-coronavirus-and-a-plan-to-stop-it|tìtulu=Fake Facts Are Flying About Coronavirus. Now There's A Plan To Debunk Them}}</ref>
| label1 =
| data1 =
|header2 =
| label2 = Label defined alone does not display (needs data, or is suppressed)
| data2 =
|header3 =
| label3 =
| data3 =
|header4 =
| label4 =
| data4 =
|header5 =
| label5 = Patologia
| data5 = [[COVID-19]]
|header6 =
| label6 = Patziente zero
| data6 = [[Wuhan]],[[Hubei]], [[Cina]]
|header7 =
| label7 = Istados fèrridos
| data7 = 187<ref>https://gisanddata.maps.arcgis.com/apps/opsdashboard/index.html#/bda7594740fd40299423467b48e9ecf6</ref>
|header8 =
| label8 = Orìgine
| data8 = Probabilmente [[Chiroptera|tzurrundeddos]], dàbile [[Pholidota|pangolinos]]
|header9 =
| label9 = Perìodu
| data9 = 1 de nadale 2019 - in cursu
|header10 = Datos istadìsticos globales
| label10 =
| data10 =
|header11 =
| label11 = Label defined alone does not display (needs data, or is suppressed)
| data11 =
|header12 =
| label12 = Nùmeru de casos totales
| data12 = 3.907.055<ref>https://gisanddata.maps.arcgis.com/apps/opsdashboard/index.html#/bda7594740fd40299423467b48e9ecf6</ref>
|header13 =
| label13 = Nùmeru de sanados
| data13 = 1.305.888<ref>https://gisanddata.maps.arcgis.com/apps/opsdashboard/index.html#/bda7594740fd40299423467b48e9ecf6</ref>
|header14 =
| label14 = Nùmeru de mortos
| data14 = 272.578<ref>https://gisanddata.maps.arcgis.com/apps/opsdashboard/index.html#/bda7594740fd40299423467b48e9ecf6</ref>
|belowstyle =
|below =
}}[[File:Stop the Spread of Germs (COVID-19).jpg|thumb|336x336px|Illustratzione chi inditat comente firmare s'isparghidura de su virus]]Sa '''pandèmia de SARS-CoV-2 de su 2019-2020''', connotanòdida fintzas cummentiche '''pandèmia de 2019-nCoV de su 2019-2020'''<ref>{{Tzita web|url=http://www.salute.gov.it/portale/news/p3_2_1_1_1.jsp?lingua=italiano&menu=notizie&p=dalministero&id=4067|tìtulu=Il nuovo coronavirus cambia nome, non più 2019-nCoV ma SARS-CoV-2}}</ref> o cummenticomente a '''prumonitaprumonite de Wuhan'''<ref>{{Tzita web|url=http://archive.ph/Xzg0a|tìtulu=Epidemia misteriosa in Cina, la causa della polmonite è un nuovo coronavirus}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://qz.com/1787789/wuhan-pneumonia-what-we-know-about-the-coronavirus-outbreak/|tìtulu=What we know about China’s coronavirus outbreak}}</ref> est una maladia identificada a primìtziu defache s<nowiki>'acabua sa fine de su mes''e idasnadale de su 2019 cummentiche un'</nowiki>[[epidèmia]] in sa citaditzitade de [[Wuhan]], capulogucabulogu de sa [[Provìntzia de s'Hubei|provìnciaprovìntzia cinesatzinesa de s'Hubei]], in d·unaunu trumagrupu de personispersones cun sìntomussìntomos de una prumonitaprumonite de càusa disconnota. IsSos primusprimos casos ant interessauinteressadu principalmentiprintzipalmente traballadoristraballadores de su mercaumercadu de su piscipische de sa citaditzitade, aundiin ue si bendiant fintzas animalisanimales biusbios. In issas primas cidaschidas de gennàrgiughennàrgiu de su 2020 issos scientziausiscientziados ant isulauisuladu in custuscustos sugetussugetos unu [[coronavirus]] nou, numenaudesignadu [[SARS-CoV-2]] (Coronavirus Nou 2019), arresurtauresurtadu essièssere similliantisimigiante a s'incircasu nessi popro su 70% de sa [[Genoma|secuèntzia gènica]] sua a sa de su [[SARS-CoV]].<ref name="Hui14Jan2020">{{Cita pubblicazione|autore=|data=14 gennaio 2020|rivista=International Journal of Infectious Diseases|volume=91|pp=264–266|doi=10.1016/j.ijid.2020.01.009|url=https://www.ijidonline.com/article/S1201-9712(20)30011-4/pdf|nome7=Giuseppe|cognome7=Ippolito|cognome8=Mchugh|nome11=Alimuddin|nome8=Timothy D.|nome5=Richard|nome9=Ziad A.|cognome10=Drosten|nome10=Christian|cognome11=Zumla|nome6=Osman|cognome5=Kock|nome4=Francine|cognome4=Ntoumi|issn=1201-9712|nome=David S.|cognome6=Dar|cognome3=Madani|nome3=Tariq A.|cognome2=Azhar|nome2=Esam EI|lingua=en|titolo=The continuing epidemic threat of novel coronaviruses to global health – the latest novel coronavirus outbreak in Wuhan, China|cognome=Hui|cognome9=Memish}}</ref><ref name="promedmail">{{Cita web|url=https://promedmail.org/promed-post/?id=6866757|editore=International Society for Infectious Diseases|data=2 febbraio 2020|titolo=Undiagnosed pneumonia – China (HU) (01): wildlife sales, market closed, RFI Archive Number: 20200102.6866757|sito=Pro-MED-mail|lingua=en|accesso=13 gennaio 2020|urlarchivio=https://web.archive.org/web/20200122124653/https://promedmail.org/promed-post/?id=6866757|dataarchivio=22 gennaio 2020|urlmorto=no}}</ref><ref name="Cohen17Jan20202">{{Cita pubblicazione|autore=|data=17 gennaio 2020|rivista=[[Science]]|volume=367|pp=234–235|doi=10.1126/science.367.6475.234|url=https://science.sciencemag.org/content/367/6475/234|pmid=31949058|dataarchivio=17 gennaio 2020|urlarchivio=https://web.archive.org/web/20200117100226/https://science.sciencemag.org/content/367/6475/234|cognome2=Normile|nome2=Dennis|lingua=en|accesso=17 gennaio 2020|nome=Jon|numero=6475|titolo=New SARS-like virus in China triggers alarm|cognome=Cohen|issn=0036-8075}}</ref><ref name="Parry20Jan2020">{{Cita pubblicazione|autore=|data=20 gennaio 2020|rivista=[[British Medical Journal]]|volume=368|doi=10.1136/bmj.m236|url=https://www.bmj.com/content/368/bmj.m236|nome=Jane|cognome=Parry|titolo=China coronavirus: cases surge as official admits human to human transmission|lingua=en|issn=1756-1833}}</ref> A s'acabusa fine de su gennàrgiughennàrgiu 2020 non fiant ancoragalu stadasistadas determinadas craramenticraramente issas caraterìsticas de su [[virus]], cun totu chi fiatesseret acertadaatzertada sa capacidadicapatzidade de si trasmitiritrasmìtere de òminiòmine a òminiòmine, e permanentaiant incertesasintzertesas in issas modalidadismodalidades esatas de trasmissionitrasmissione e in sa [[patogenitzidade|patogenicidadi]] (sa capacidadicapatzidade de faifaghere dannu).<ref>{{Tzita web|url=https://www.epicentro.iss.it/coronavirus/sars-cov-2|tìtulu=Focolaio di infezione da nuovo coronavirus SARS-CoV-2}}</ref> Sa maladia assotziada est stadaistada arreconnotareconnota cun su nòmininùmene de [[COVID-19]].<ref>{{Tzita web|url=https://www.who.int/dg/speeches/detail/who-director-general-s-remarks-at-the-media-briefing-on-2019-ncov-on-11-february-2020|tìtulu=WHO Director-General's remarks at the media briefing on 2019-nCoV on 11 February 2020}}</ref>[[File:Symptoms of coronavirus disease 2019 3.0-es.svg|thumb|305x305px|Illustratzione de sos sìntomos]]Sa prima signalatzione atibiabile a su virus nou est acontèssida su 31 nadale 2019,<ref>{{Tzita web|url=https://www.who.int/csr/don/05-january-2020-pneumonia-of-unkown-cause-china/en/|tìtulu=Pneumonia of unknown cause – China}}</ref> ma giai s'8 de nadale fiant cumpàssidos sos primos malàidos cun maladia sintomàtica.<ref>{{Tzita web|url=https://web.archive.org/web/20200114230152/http://www.cidrap.umn.edu/news-perspective/2020/01/report-thailands-coronavirus-patient-didnt-visit-outbreak-market|tìtulu=Report: Thailand's coronavirus patient didn't visit outbreak market}}</ref> S'1 de ghennàrgiu 2020 sas autoridades ant dispostu sa serrada de su mercadu e s'isulamentu de cuddos chi presentaiant sinnos e sìntomos de s'infetzione.<ref>{{Tzita web|url=https://www.who.int/csr/don/05-january-2020-pneumonia-of-unkown-cause-china/en/|tìtulu=Pneumonia of unknown cause – China|nùmene=World Healt Organization}}</ref> Su primu mortu cunfirmadu andat torra a su 9 ghennàrgiu 2020.<ref>{{Tzita web|url=https://web.archive.org/web/20200111020017/https://www.nytimes.com/2020/01/10/world/asia/china-virus-wuhan-death.html|tìtulu=China Reports First Death From New Virus}}</ref> A su 28 ghennàrgiu 2020 si registraiant prus de 4 600 casos de contàgiu cunfirmados in medas paisos de su mundu e 106 mortos mentras su 15 freàrgiu tales datos fiant giai artziados a 49 053 casos e 1 381 mortos. Partende dae su 23 ghennàrgiu 2020, [[Wuhan]] est istada posta in [[barantena]] cun sa suspensione de totu sos trasportos pùblicos intrende e bessende de sa tzitade,<ref>{{Tzita web|url=https://qz.com/1789856/wuhan-quarantined-as-china-fights-coronavirus-outbreak/|tìtulu=China has locked down Wuhan, the epicenter of the coronavirus outbreak}}</ref> medidas chi sa die sighente sunt istadas istèrridas a sas tzitades lacanàrgias de [[Huanggang]], [[Ezhou]], [[Chibi]], [[Jingzhou]] e [[Zhijiang]].<ref>{{Tzita web|url=https://www.straitstimes.com/asia/east-asia/china-locks-down-two-more-cities-huanggang-and-ezhou-after-wuhan|tìtulu=Wuhan virus: China locks down Huanggang, imposes tough travel restrictions in 3 other cities}}</ref> Ulteriores limitatziones e controllos sunt istados adotados in medas zonas de su mundu.
 
IsSos malaidusmalàidos tenintacusant normalmentisìntomos sìntomus assimilliantissimigiantes a s'[[influèntzia]] cumenticomente a [[calentura|callentura]], [[tusse|tussi]] sica, [[istrachìmine|strachesa]], [[Dispnea|dificultadidificultade de arrespirurespiru]]. In issos casuscasos prus graisgraes, medas bortass'ispissu cumproauscumproados in sugetussugetos giai agrabiausagrabiados de precedentispretzedentes patologias, sis'isvilupat svilupat prumonitaprumonite, [[insuffitzièntzia renale aguda|insufitzièntzia renali acuda]], popro arribbaiarribbare fintzas a sa mortimorte. IsSos malàidusmalàidos presentant fintzas [[leucopenia]] e [[linfotzitopenia]]. MancaiMancari dedae sa metadimetade de su gennàrgiughennàrgiu 2020 siat disponìbilidisponìbile una proa popro faifàghere sa [[diàgnosi|diànniosi]] de infetzioniinfetzione de SARS-CoV-2, in friàrgiufreàrgiu no esistiat ancora niunu tratamentu o [[vatzinu]] spetzìficuispetzìficos: issas sanadurassanadura funtsunt sponciadasispontziadas e issos tratamentustratamentos puntantsunt principalmentiprintzipalmente mirados a gestirigestire issos sìntomussìntomos e a suportaisuportare issas funtzionisfuntziones vitalisvitales, cunfcun totu chi funtsunt stausistados testaustestados unusunos cantuscantos [[Fàrmacu antivirale|fàrmacusfàrmacos anti-viralisantivirales]] giai imperausimpreados popro cuntrastaicuntrastare unas atrasàteras infetzionisinfetziones.
Su presidenti de su [[Robert Koch Institut]] tedescu, Lothar Wieler, at declarau chi sa pandemia de Coronavirus iat pòdiri sighiri fintzas po duus annus. S'agatamentu de unu [[vatzinu|vacinu]] iat pòdiri agiudai a cuntenniri sa maladìa, perou abarrat de cumprendiri chi diaderus si nd'at a agatai unu chi efetivamenti potzat protegiri contra de su virus e abbastàntzia securu a banda de efetus collateralis.<ref>{{Tzita web|url=https://www.ilfattoquotidiano.it/2020/03/17/coronavirus-francia-fuga-da-parigi-boom-di-contagi-in-spagna-2000-in-un-giorno-germania-rispetto-misure-o-milioni-di-infetti-volkswagen-ferma-produzione-polonia-ministro-positivo-tutto-i/5739114/|tìtulu=Coronavirus, Francia: fuga da Parigi. Boom di contagi in Spagna: 2000 in un giorno. Germania: “Rispetto misure o milioni di infetti”. Volkswagen ferma produzione}}</ref>
 
Un'arrespustaUna resposta manna, siat in [[Cina|Tzina]] siat a livellu globaliglobale, at sighiusighidu un'artziadaaumentu de issos casuscasos a metadimetade de gennàrgiughennàrgiu 2020, batendibatende restritzionisrestritziones de biàgiuviàgiu, [[Barantena|cuarantenasbarantenas]] e [[Coberrefogu|cuberrifoguscoberrefogos]]. S'annoditzat popro esempiuesempru sa cuarantenabarantena de sa navinae de cruxerarughera [[Diamond Princess (nae)|Diamond Princess]] in issas acuasabbas [[Giappone|ciaponesasgiaponesas]]; su cuberrifogucoberrefogu de prus de 780 millionismilliones de personispersones in CinaTzina; unu cuberrifogucoberrefogu voluntàriu in [[Taegu]], in [[Corea de su Sud|Koria de su Sud]]; e su cuberrifogucoberrefogu de una dexenadosina de citadistzitades cun prus de 50. 000 bividorisbividores in issas regionisregiones italianas de [[Lombardia]] e de [[Venetu|Vènetu]].<ref>{{Tzita web|url=https://web.archive.org/web/20200206112642/https://www.scmp.com/news/china/society/article/3049298/coronavirus-zhejiang-adopts-draconian-quarantine-measures-fight|tìtulu=Coronavirus: Zhejiang adopts draconian quarantine measures to fight disease}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.theguardian.com/world/live/2020/feb/23/coronavirus-outbreak-woman-tests-positive-after-disembarking-diamond-princess-live-news|tìtulu=Four cruise ship passengers test positive in UK – as it happened}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.cnn.co.jp/world/35149546.html|tìtulu=新型肺炎流行の中国、7億8000万人に「移動制限」}}</ref> S'[[epidèmia|epidemia]] est stadaistada decrarada una emergèntzia sanitària pùblica de livelluriellu internatzionaliinternatzionale (PHEIC) de s'[[Organizatzione Mundiale de sa Salude|OrganizatzioniOrganizatzione mundialimundiale de sa saludisalude]] (OMS) su 30 gennargiughennàrgiu.<ref>{{Tzita web|url=https://apps.who.int/iris/bitstream/handle/10665/330778/nCoVsitrep02Feb2020-eng.pdf|tìtulu=Novel Coronavirus(2019-nCoV)}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://thehill.com/changing-america/respect/diversity-inclusion/480749-the-coronavirus-is-causing-an-outbreak-in-anti|tìtulu=The coronavirus is causing an outbreak in America—of anti-Asian racism}}</ref> AeroportusAeroportos e statzionisistatziones ferruviariasferruviàrias ant fatu cuntrolluscuntrollos de sa temperadura corpòreacorporea, emitiuemìtidu declaratzionisdecraratziones sanitàrias e publicaupublicadu sinnialissignales de informatzioniinformatzione in s'intentzioniintentu de identificaiidentificare issos vetorisvetores de su virus.<ref>{{Tzita web|url=https://knpr.org/npr/2020-01/coronavirus-update-masks-and-temperature-checks-hong-kong|tìtulu=Coronavirus Update: Masks And Temperature Checks In Hong Kong}}</ref> Unu certutzertu nùmurunùmeru de stadosistados at emitiuemìtidu avertimentusavertimentos contra de biàgiusviàgios cara a [[Wuhan]], [[Hubei]] o [[Cina|Tzina]] in generaligenerale.<ref>{{Tzita web|url=https://web.archive.org/web/20200130163513/https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/travelers/index.html|tìtulu=Novel Coronavirus Information for Travelers}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.usatoday.com/story/travel/news/2020/01/24/coronavirus-outbreak-leads-state-department-issue-level-4-advisory/4562349002/|tìtulu=Coronavirus: US says 'do not travel' to Wuhan, China, as airlines issue waivers, add safeguards}}</ref> Unu atruàteru cussìlliucussìgiu est chi issos biagiadorisbiagiadores chi torranttorrent dedae determinadas regionisregiones, in particularipiessignu dedae [[Cina|Tzina]], [[Iran|Iràn]] e [[Italia de susu|ItaliaItàlia setentrionalisetentrionale]], s'arrinconintìsulent a solussolos.<ref>{{Tzita web|url=https://www.gov.uk/guidance/coronavirus-covid-19-information-for-the-public#advice-for-travellers|tìtulu=Number of coronavirus (COVID-19) cases and risk in the UK}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.nytimes.com/2020/02/26/world/asia/coronavirus-news.html?emc=edit_na_20200226&ref=cta&nl=breaking-news&campaign_id=60&instance_id=0&segment_id=21641&user_id=579ae23cfcbd75c9aac87cb571cc201c&regi_id=72995439|tìtulu=In U.S. and Germany, Community Transmission Is Now Suspected}}</ref>
 
IsSas cunsigèntziascunsighèntzias prus mannasampras de s'epidemiaepidèmia cumprendintcumprendent pensamentuspessamentos a pitzussubra s'instabilidadiinstabilidade econòmica. Sa crisiscrisi polìtica at includiuinclùdidu fintzas su licentziamentulitzentziàmentu de diversusdiversos cabos localislocales de su [[Partidu Comunista Tzinesu|Partiu Comunista Cinesu]] popro sas'iscassa basciaresposta arrespusta insoruissoro a su scopus'isciopu de s'epidemiaepidèmia.<ref>{{Tzita web|url=https://www.theguardian.com/world/2020/feb/11/china-fires-two-senior-hubei-officials-over-coronavirus-outbreak|tìtulu=China fires two senior Hubei officials over coronavirus outbreak}}</ref> In variusvàrios stadusistados funtsunt stadusistados sinnialaussignalados episodiusepisòdios de [[xenofobia]] e [[ratzismu|arratzismu]] contra personispersones de orìginiorìgine cinesatzinesa e de s'[[Àsia orientale|Asia orientali]].<ref>{{Tzita web|url=https://www.sbs.com.au/news/this-is-racism-chinese-australians-say-they-ve-faced-increased-hostility-since-the-coronavirus-outbreak-began|tìtulu='This is racism': Chinese-Australians say they've faced increased hostility since the coronavirus outbreak began}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://web.archive.org/web/20200203232009/https://www.theguardian.com/world/2020/feb/01/coronavirus-weaponised-way-to-be-openly-racist|tìtulu=Coronavirus fears fuel racism and hostility, say British-Chinese}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://web.archive.org/web/20200203150150/https://globalnews.ca/news/6495961/coronavirus-anti-china-sentiment/|tìtulu=Coronavirus fears trigger anti-China sentiment across the globe}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://web.archive.org/web/20200203194428/https://www.cnn.com/2020/01/31/asia/wuhan-coronavirus-racism-fear-intl-hnk/index.html|tìtulu=As the coronavirus spreads, fear is fueling racism and xenophobia}}</ref> Sa difusionidifusione de disinformatzionidisinformazione e [[fake news|noas falsas]] a pitzussubra su virus, principalmentiprintzipalmente online, est stadaistada descrita dedae s'[[OMS]] comenticomente a una "[[Infodemiologia|infodemia]]".<ref>{{Tzita web|url=https://choice.npr.org/index.html?origin=https://www.npr.org/sections/goatsandsoda/2020/02/21/805287609/theres-a-flood-of-fake-news-about-coronavirus-and-a-plan-to-stop-it|tìtulu=Fake Facts Are Flying About Coronavirus. Now There's A Plan To Debunk Them}}</ref>
 
Su presidentipresidente de su [[Robert Koch Institut]] tedescu, Lothar Wieler, at declaraudecraradu chi sa pandemiapandèmia dedae Coronavirus iatdiat pòdiripòdere sighiridurare fintzas poa duusduos annusannos. S'agatamentu de unuuni [[vatzinu|vacinu]] iatdiat pòdiripòdere agiudaiagiudare a cuntenniricuntènnere sa maladìamaladia, perouperò abarrat de cumprendiricumprèndere chi diaderusa berus si nd'at a agataiagatare unu chi efetivamentiefetivamente potzat protegiriprotègere contra de su virus e abbastàntziabastante securuseguru a banda de efetusefetos collateraliscollaterales.<ref>{{Tzita web|url=https://www.ilfattoquotidiano.it/2020/03/17/coronavirus-francia-fuga-da-parigi-boom-di-contagi-in-spagna-2000-in-un-giorno-germania-rispetto-misure-o-milioni-di-infetti-volkswagen-ferma-produzione-polonia-ministro-positivo-tutto-i/5739114/|tìtulu=Coronavirus, Francia: fuga da Parigi. Boom di contagi in Spagna: 2000 in un giorno. Germania: “Rispetto misure o milioni di infetti”. Volkswagen ferma produzione}}</ref>
 
==Notas==