Sardigna: diferèntzias tra is versiones

Content deleted Content added
m Burradas is mudàntzias de Po.su.sardu (cuntierras), torrada a sa versione cabudiana de Elcaracol
Eticheta: Rollback
No edit summary
Lìnia 70:
 
== Istòria ==
[[File:Calangianus - Tomba dei giganti di Pascaredda (16).JPG|thumb|Pascaredda (Calangianus)]]{{Càstia fintzas|Istoria de Sardinnia}}
'' '''Bie finamentas''' : [[Istoria de Sardinnia]].''
 
S'istòria de sa Sardigna at raighinas chi partint dae su Paleolìticu. Sos òmines bivent peroe in s'ìsula solu dae su Neolìticu. De cuddu perìodu est s'isfrutamentu de s'ossidiana, unu materiale in cussu tempus raru e pretziosu de su Monte Arci. Dae su neolìticu a s'edade de su brunzu (XIX - XIII sèculos innantis de Cristos) est nàschida tzivilizatzione "prenuraghesa", caraterizada dae sos [[Puttu sacru nuraghesu|putos sacros]] (sas "[[Tumba de sos zigantes|tumbas de sos gigantes]]"). Su perìodu nuràgicu at bidu su cumparrer in Sardigna de una [[tziviltade nuraghesa|tzivilidade]] distinta dae construtziones megalìticas, sos [[nuraghes]].
 
Line 93 ⟶ 91:
In sos annos '50 ant picadu comintzu fatos noos. Est istada bogada sa malària, gràtzias a su dinare de sa fundatzione Rockefeller, e custu est istadu unu fatu bonu pro sas populatziones de sas marinas e su turismu. In su matessi tempus ant impostu però sa ''tzerachia militare'': unu muntone de ètaros leados a sas atividades econòmicas e postos in suta de sa cumpetèntzia militare de sa Nato e de sos americanos: Su 60% de totus sas tzerachias milidares italianas sunt, a die de oe, in Sardigna. De sos annos '60 imbetzes est su "[[Pranu de Rinàschida]]", una leze de s'istadu italianu chi cuntzediat finanziamentos agevolados pro fagher a naschere industrias mannas in Sardigna. Gai sunt nàschidos sos polos chìmicos [[Portu Turre]] e sas rafinerias in Sarroch. In sos annos '70 pro sa legge contra a su banditismu in Sardigna fit istada finanziada s'industria de [[Otzana]]. Ma, a pustis de tantos annos, si podet narrer chi in parte est istadu unu faddimentu, pro sos dannos ambientales e pro cussos economicos massimu in su casu de Otzana. S'industrialitzazione at creadu puru grandes cambiamentos sotziales. Ma in su matessi tempus ant fraigadu in cussos annos diversas infrastrutturas chi ant mezoradu meda su livellu istrutturale e economicu de s'isula.
 
== [[Regione Autònoma de sa Sardigna|Sa Regione]] ==
{{Càstia fintzas|Regione Autònoma de sa Sardigna}}
 
Sa Sardigna est una de sas 5 regiones autònomas a istatutu ispeciale de Itàlia. Sa Sardigna est s'ùnica Regione de Itàlia (imparis cun su ''Veneto'') chi sa [[Sardos|zente sua]] at de manera ufitziale su nùmene de «popolo» dadu dae su Parlamentu italianu.
 
Line 111 ⟶ 109:
 
===Limba===
{{Càstia fintzas|Limba sarda|Galluresu|Tataresu|Tabarchinu|Italianu}}<br />
'' '''Bae puru a biere''' : [[Limba sarda|sardu]], [[galluresu]], [[Tàtaresu|tataresu]], [[Dialetu aligheresu|catalanu aligheresu]], [[tabarchinu]], [[Limba italiana|italianu]].''
[[File:Sardinia Language Map.png|right|thumb|170px| [[Limbas de sa Sardigna|Limbas e dialetos de sa Sardigna]] ]]
Sos sardos impare a s'italianu faeddant su sardu, limba nou-latina reconnota comente ufitziale paris cun sa de istadu in su 1997, a pustis de medas peleas chi punnaiant a cust'iscopu, ma puru ateras limbas chi sardas no sunt e costituint minorias, comente a su galluresu, cunsideradu dae unos cantos che unu limbazu autònomu, o unu cossu simile a cussu de sa tzidade 'e Sartene, o isulas linguisticas a sese, che a s'aligheresu, una variante de su catalanu orientale, su venetu in Fertilia, Maristella, Arborea e Tanca Marchesa (bell'iscumpartu, peroe). Sicund'e un'istudiu reghente de sa regione, su sardu lu diant connoschere unos 1.495.000 pessones e faeddare unos 1.000.000, a fronte de su 3% ebbia chi naraiat de no lu connoschere, de no lu cumprender e de no lu cherrer a imparare. Ant sinnaladu chi, peroe, b'at s'arriscu chi su sardu diat poder andare intre pagu tempus ind unu protzessu de estintzione, si no si ponet remèdiu, ca no b'est galu su bilinguismu, bistu chi b'at unu [[stigma]] assotziadu a custa limba e in sos ufìtzios pùblicos no s'impreat a favore, oje, de s'italianu ebbia: sa majoria de sardos est oe in die [[Italianitzatzione|italianitzada]].