Casteddu: diferèntzias tra is versiones

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Lìnia 1:
'''Casteddu''' (In [[Limba italiana|italianu]]: ''Cagliari'' e in [[Limba ispagnola|spanniolu]] e [[Limba cadelana|cadelanu]]: ''Càller'') est sa capitali e sa citadi prus manna de Sardìnnia.
 
== Stòria ==
Casteddu est una de is citadis prus antigas de [[Sardigna|Sardìnnia]], e parit ki dd'aiant fundada is [[Fenizia|Fenìcius]] a ingìriu de su sèculu VIII A.C., in s'oru de su stàngiu de Santa Igia. Su nòmini [[Limba feniza|Fenìciu]] fiat "Caralý", nòmini plurali poita giai de tempus meda fiat formada de unas cantus biddas.
 
 
 
 
Is Romanus, arribaus in su 238 A.C., dd'aiant fata seu de provìncia e amanniada, fendi·dda cresci a ingìriu de sa Pratza de su Cramu fintzas a Santu Sadurru: a foras de sa parte bìvia ddoi fiant is campusantus de ''Tuvixeddu'' (iare cartaginesu) e ''Bonàiri''. In su sèculu II A.C. dd'ant fata ''colònia''. In [[Edade cristiana|edadi cristiana]] at tentu unu pìscamu. In edadi romana puru su nòmini fiat plurali: ''Caralis''. Is bividoris depiant essi unus 30.000.
[[File:Cagliari_Panorama.JPG|link=https://sc.wikipedia.org/wiki/File:Cagliari_Panorama.JPG|left|thumb|Panorama de Casteddu]]
Mancari a serru, Casteddu (Caralis) at sighiu a bivi a suta de Vàndalus e Gregus (Bizantinus), siendi sempri sa seu de su guvernadori provinciali. In su [[711]] perou parit ki is Arabus dd'apant iscontzada e abruxada, e duncas is bividoris ant lassau sa citadi romana po si·nci stugiai in un'ala prus segura, a s'oru de su stàngiu. A pustis no s'at a intendi prus de ''Caralis'', ma de ''Santa Ìgia'' (Santa Gilla, Santa Illa, it. Santa Cecìlia).
 
In edadi Giuigali Santa Igia fiat sa capitali de su Giuigau (Rènniu) de ''Càlari'': su nòmini de sa citadi antiga si fiat sarbau in su de su logu. Santa Ìgia teniat unus 15.000 bividoris, una tzinta de murus e una crèsia cadirale: is arrestus si podiant biri ancora in su '800 aundi oi est sa Centrali Elètrica.
 
In su [[1216]] sa Giuighessa Beneita de Lacon aiat permìtiu a unus cantus Pisanus de fraigai unu casteddu aundi oi ddoi est su bixinau de ''Casteddu de susu''. Idea mala, ca in is gherras intra de Pisa e Gènua su giuigau si iat essi alliau a sa segunda: in su [[1258]] is Pisanus e is atrus giuigadus sardus alliadus insoru sconciant Santa Ìgia e nci spargint su sali. Is bividoris lassant is ruinas, unus cantus andendi a Domunoas e Bidd<nowiki>''e Crèsia, atrus a fundai Biddanoa, s'</nowiki>apendìciu de Casteddu ki totu connosceus.
 
Su casteddu si naraiat "Castellu de Castro de Callari", de custu est bènniu su nòmini sardu de sa citadi: Casteddu. Is sardus no podiant bivi in su Casteddu, ma sceti in is apendìcius (''Stampaxi'', ''Biddanoa'', ''Sapola''), e si calincunu sardu fiat agatau a intru de is murus a gennas serradas (est a nai addeonti), fiat acumpangiau a foras, getau de sa Turri de Santu Francau (o de calincun'atra).
 
In su [[1324]] is Catalanus ant cunkistau sa Sardìnnia pisana, fundendi una citadi in su monte de ''Bonàiri'' (est a nai "ària bona"), ma passendi giai in su [[1325]] in Casteddu, boghendi is Pisanus e intrendi·nci bividoris Catalanos scetii. In is gherras intra de s'Aragona e Arbaree, Casteddu dd'ant assitiada is Arbaresus prus bortas, ma no dd'ant mai pigada.
 
De su [[1410]] Casteddu, ki is Catalanus nàrant "Càller" est sa capitali de unu rènniu unidu, su "Regnum Sardiniae et Corsicae" (Rènniu de Sardìnnia e Còrsica). Su Re est su de s'Aragona, arrepresentau de unu ùAlternòs o de unu guvernadori. In prus innoi s'acorrat su Parlamentu (is Stamentus). Duncas nci depiant essi unus 10.000 abitantis.
 
Fintzas a sa gherra civili de su 1700-1714 sa Sardìnnia est abarrada a suta de s'Aragona ananti e de sa Spànnia a pustis, cun pagu noas perou de importu: s'Universidadi (1626), sa Crècia majori/Seu (pisana, ma torrada a fai in stili barocu), sa Festa de Sant'Efis, ec...
 
Pigada de is Austrìacus in su 1708 e torrada a cunkistai de is Spanniolus in su [[1717]], est assinnada cun totu sa Sardìnnia a su Duca de Savoia in su [[1720]]. Su primu guvernadori est stadu su baroni de Saint-Rémy (su de su Bastioni).
 
Sempri abarrada cun is Savoias, oii est su cabulogu de sa [[Regione Autònoma de sa Sardigna|Regioni Autònoma de sa Sardìnnia]] de sa Repùblica Italiana.
 
== Andamèntu Demogràficu ==
<timeline>
Colors=
id:lightgrey value:gray(0.9)
id:darkgrey value:gray(0.7)
id:sfondo value:rgb(1,1,1)
id:barra value:rgb(0.6,0.7,0.8)
 
ImageSize = width:455 height:373
PlotArea = left:50 bottom:50 top:30 right:30
DateFormat = x.y
Period = from:0 till:250000
TimeAxis = orientation:vertical
AlignBars = justify
ScaleMajor = gridcolor:darkgrey increment:50000 start:0
ScaleMinor = gridcolor:lightgrey increment:10000 start:0
BackgroundColors = canvas:sfondo
 
BarData=
bar:1861 text:1861
bar:1871 text:1871
bar:1881 text:1881
bar:1901 text:1901
bar:1911 text:1911
bar:1921 text:1921
bar:1931 text:1931
bar:1936 text:1936
bar:1951 text:1951
bar:1961 text:1961
bar:1971 text:1971
bar:1981 text:1981
bar:1991 text:1991
bar:2001 text:2001
bar:2011 text:2011
PlotData=
color:barra width:20 align:left
 
bar:1861 from:0 till: 37243
bar:1871 from:0 till: 37135
bar:1881 from:0 till: 43472
bar:1901 from:0 till: 61678
bar:1911 from:0 till: 70132
bar:1921 from:0 till: 73024
bar:1931 from:0 till: 92689
bar:1936 from:0 till: 97996
bar:1951 from:0 till: 130511
bar:1961 from:0 till: 173540
bar:1971 from:0 till: 211377
bar:1981 from:0 till: 219648
bar:1991 from:0 till: 204237
bar:2001 from:0 till: 164249
bar:2011 from:0 till: 149883
PlotData=
 
bar:1861 at: 37243 fontsize:S text: 37.243 shift:(-8,5)
bar:1871 at: 37135 fontsize:S text: 37.135 shift:(-10,5)
bar:1881 at: 43472 fontsize:S text: 43.472 shift:(-10,5)
bar:1901 at: 61678 fontsize:S text: 61.678 shift:(-10,5)
bar:1911 at: 70132 fontsize:S text: 70.132 shift:(-10,5)
bar:1921 at: 73024 fontsize:S text: 73.024 shift:(-10,5)
bar:1931 at: 92689 fontsize:S text: 92.689 shift:(-10,5)
bar:1936 at: 97996 fontsize:S text: 97.996 shift:(-10,5)
bar:1951 at: 130511 fontsize:S text: 130.511 shift:(-10,5)
bar:1961 at: 173540 fontsize:S text: 173.540 shift:(-10,5)
bar:1971 at: 211377 fontsize:S text: 211.377 shift:(-10,5)
bar:1981 at: 219648 fontsize:S text: 219.648 shift:(-10,5)
bar:1991 at: 204237 fontsize:S text: 204.237 shift:(-10,5)
bar:2001 at: 164249 fontsize:S text: 164.249 shift:(-10,5)
bar:2011 at: 149883 fontsize:S text: 149.883 shift:(-10,5)
TextData=
fontsize:S pos:(20,20)
text:fonte ISTAT - elaborazione grafica a cura di Wikipedia
</timeline>
 
== Is Bixinaus de Casteddu ==
 
=== Bighinados Antigos ===
 
* Casteddu de susu
* [[Stampaxi]]
* Biddanoa
* Sapola
 
=== Bighinadu Nou ===
 
* Tuvixeddu - Tuvumannu
* Is Mirrionis
* La Vega
* Fonsarda
* Sant'Alenixedda
* Santu Beneditu
* Genneruxi
* Monte Urpinu
* Monte Mixi
* Bonairi
* Sant'a Tènnera
* Mulinu Bèciu
* Santu Migheli
* Barraca Manna
* Is Campus - Is Corrias
* Villa Doloretta
* Monreali
* Santu Giosepu - Santa Teresa - Parteolla
* Is Bìngias - Terramaini
* Monteleoni - Santa Rosalia
* Bixinau Europeu
* CEP
* Poetu
* Sa Prama
* Bixinau de su Soli
* Santu Bartolomeu
* Sant'Elias
{{coord|format=dms|display=title}}{{LSC}}
<br />