Juanne Maria Angioy/campidanesu: diferèntzias tra is versiones

Content deleted Content added
Pàgina creada cun '{{quote|S'ischit chi sa Sardigna no est mai istada indipendente e chi est semper istada oprimida o turmentada o impoverida in sas gherras pùnicas intre Cartaginesos e Romano…'
(Diferèntzia peruna)

Revisione de is 19:57, 23 Làm 2020

« S'ischit chi sa Sardigna no est mai istada indipendente e chi est semper istada oprimida o turmentada o impoverida in sas gherras pùnicas intre Cartaginesos e Romanos, posca dae Gotos, Visigotos, Vàndalos, Saratzenos, Pisanos, Genovesos, Aragonesos e Piemontesos, aende sufertu puru tres pestes pro su discòidu de su guvernu. [...] Cun totu s'amministratzione mala, sa paga populatzione e totu sos archilasòrgios chi arreent sa massaria, su cummèrtziu e s'indùstria, sa Sardigna bundat de totu su chi serbit pro su nutrimentu e su sustentu de sos abitantes suos. [...] Si sa Sardigna in un'istadu de afinu, sena guvernu, sena indùstria, a pustis de paritzos sèculos de disacatos, tenet tantas risorsas, bisòngiat de concruire chi, amministrada comente si tocat, diat a èssere unu de sos prus istados ricos de Europa, e chi sos antigos no ant tentu tortu de nos la presentare che a unu logu famadu pro sa mannesa sua, pro sa populatzione sua, e pro sa bundàntzia de sas produtziones suas. »
(Memoriale, 1799[1])

Juanne Maria Angioy o Giovanni Maria Angioy, nàschidu in Bono in su 1751, est istadu unu polìticu, revolutzionariu, indipendentista e patriotu sardu.

Pintura de Giovanni Maria Angioy

At ghiadu sos motos rivolutzionàrios sardos contra a su feudalesimu, e a pustis de su degolliu de su moimentu est istadu custrintu a s'esiliu, in Frantza in ue est mortu, in sa tzitade de Parigi, in su 1808.

Sa Vida

Juanne Maria Angioy est nàschidu in Bono. Is babbos fint de is printzipalis de sa bidda. Issos si nci moriant candu Juanne fiat minoreddu, ma is parentis de Juanne aiant assegurau una educatzioni po Juanne Maria. Aiat istudiau in Tàtari e a pustis de s'universitadi fit diventau professori in sa facultadi de lei in Casteddu candu fit giòvanu meda. A pustis, Angioy fit diventau unu abogau e a sighiri Giugi de s'Audièntzia Riali. S'Audièntzia Riali (Reale Udienza) fiat una istitutzioni chi teniat su poderi de sa justìtzia in su Rennu de Sardigna.

Angioy fiat unu bonu imprendidori puru. Aiat criau una fràbbica de berritas e iat isperimentau tzertus cultivus de cotoni. In sa vida sua iat ammuntonau unu patrimoniu mannu chi issu curàt cun giuditziu. Angioy leat dinai a prestitu, ma fiat generosu puru : iat donau una arrenda a calincunu predi chi teniat bisongiu.

Sa Sarda Rivolutzioni

Sa Sarda Rivolutzioni est su perìodu revolutzionariu sardu de s'annu 1793 a s'annu 1796. In custu perìodu is sardus incomintzànt a gherrai contra a su feudalesimu impostu de is potentzias strangias in Sardigna, e pro su deretu de si guvernai issus etotu in sa patria issoro. Angioy fut un'omini de grandu importu in custu perìodu.

A innantis de sa Rivolutzioni, nci fiat stètiu un'arrumpellamentu in Tàtari in su 1780. Mancai una de is allegas de custu arrumpellamentu fiat sa mancantzia de trigu in sa bidda, s'arrumpellamentu teniat allegas politicas puru e fiat causau po su scuntentu cun sa corrutzioni e su malu guvernu de is piemontesus.

Carchi annu ainnanti de su 1780, is Tataresus aiant iscriu a su Rei po denuntziai sa corrutzioni e su disputismu de su guvernadori piemontesu Tondut e de pobidda sua, e su Rei iat mandau calincunu funtzionàriu a fai unu perrogu. Is funtzionàrius de su Rei aiant confirmau sa corrutzioni e disputismu de is Tondut, ma aiat carriau sa nexi a sa mulleri de Tondut po no donai barrancu a sa carica isitutzionali de su guvernadori.

Sa Rivolutzioni aiat initziau invecis a pustis de s'invasioni de is Frantzesus in su 1793. Is Frantzesus boliant conchistai sa Sardigna ca s'ìsula fiat importanti po su controllu de su Mediterraneu. Carchi bastimentu francesu aiat bombardau Casteddu e trumas de sordaus francesus aiant sbarcau in su Puetu de Cuartu. In su matessi tempu, Napoleone Bonaparte aiat leau voluntàrius corsicanus po attaccai s'isula de Santu Stèvini.

Is piemontesus no fiant bonus a defendi sa Sardigna e mancu ndi dd'importàt, ca fiant impiciaus cun sa defensa de su Piemonti. Intzandus, sa nobilesa e sa burghesia de Sardigna si fiant ordingiaus po apariciai un'esèrcitu po sa defensa de sa Sardigna. Nobilis e burghesus meda aiant donau meda dinai po apariciai is truppas, fintzas Angioy etotu aiat donau dinai, mancai no meda cunsiderendi sa richesa de issu.

Is frantzesus fiant arreusaus de is sardus. A pustis de custa bìnchida, sa nobilesa, su cleru e is militaris aiant convocau is Stamentus, su parlamentu sardu e aiant iscritu 5 preguntas a su Rei de Sardigna. Is 5 preguntas fiant:

  1. sa convocatzioni de unu parlamentu cada 10 annus (is Reis piemontesus no aiant mai convocau su parlamentu sardu).
  2. sa ratìfica de is legis e is privilegius de is sardus.
  3. che is incàrricus ofitzialis de su governu de sa Sardigna fiant donaus a genti de Sardigna.
  4. unu ministeru de Sardigna a Torinu po arrexonai de chistiones de importu po sa Sardgina cun su governu e su parlamentu de su Regnu.
  5. unu Consillu de s'Istadu po cunsilliai su Rei in chistionis sardas.

Is 5 preguntas no fiant preguntas rivolutzionarias: sa nobilesa e is funtzionarius preguntànt sceti de tenni prus importu in s'amministratzioni de sa Sardigna. Mancai is preguntas no fiant rivolutzionàrias e no costrantànt s'autoritadi de su Rei e de su governu piemontesu, su Rei iat narau no a tottu is 5 preguntas.

Custu che nde at pesau una tale discuntentèsa chi una dìe, connotta in Casteddu comente "sa dì de s'acciàppa" (oje comente sa die de sa Sardigna), su populu nch'at bocàu tottus sos funtzionarios sabaudos, vicerè cumpresu, catzandechèlos a foras de sa Sardigna.

Sa situatzione fit bulluzàda abberu: su populu in sa campagna non cherìat pacare imposta nen decima perùna e attaccabat sas domos aristocraticas e sas sedes de su gubernu piemontesu. Tando chi in Casteddu si mandat in su capu de susu s'Angioy, pro appachiàre sa populassione. Ma s'Angioy, cando Napoleone Bonaparte invadìat s'Italia, traballabat chin emissarios frantzesos pro illiberàre sa Sardigna dae su jugu piemontesu. Chin sa pache de Cherasco e cussa de Parigi in su 1796, comùncas, est bènniu a mancare s'appòzu e s'Angioy promòghet una màrtza revolutzionaria in Casteddu, chi si at fattu inìmicu nobiltade, crèsia e burghesìa; s'Angioy fit custrìntu a si nche firmare in Aristanis in s'òto de làmpadas, cando medas chi lu appozabant lu aiant lassau, ca su re aiat retzìu sas chimbe precuntas de sos Istamentos. Angioy aìat tando dèpiu disterràre andandesìche a Parigi, in ube si nde fit mortu in povertade in su 1808. In su mentras, sos piemontesos aìant attaccau sas biddas chi galu resistìant, cundannande a sa furca tottus sos chi fachìant parte de su movimentu antifeudale revolutzionariu.

Bibliografia

  • (ITSC) Giovanni Maria Angioy, Memoriale sulla Sardegna (1799), a incuru de Omar Onnis, Casteddu, Condaghes, 2015, ISBN 978-88-7356-256-6, OCLC 1045959048.
  • (IT) Dionigi Scano. La vita e i tempi di Giommaria Angioy. Introduzione di Federico Francioni., Casteddu, 1985
  • (IT) Girolamo Sotgiu, Storia della Sardegna sabauda, Roma-Bari, Laterza, 1984.
  • (IT) Federico Francioni, Vespro sardo: dagli esordi della dominazione piemontese all'insurrezione del 28 aprile 1794, Casteddu, Condaghes, 2001.
  • Frantziscu Casula e Zuanna Cottu, Zuanne Maria Angioy, Alfa Editrice, Cuartu Sant'Aleni, 2007
  • (IT) Francesco Casula, Carlo Felice e i tiranni sabaudi, 1ª ed., Patiolla, Grafica del Parteolla, 2016, ISBN 978-88-6791-124-0, OCLC 980297209.
  • (IT) Omar Onnis e Manuelle Mureddu, Illustres. Vita, morte e miracoli di quaranta personalità sarde, Sestu, Domus de Janas, 2019, ISBN 978-88-97084-90-7, OCLC 1124656644. URL consultadu su 6 nadale 2019.
  • (IT) Omar Onnis (a incuru de), Storia di Sardegna. I grandi personaggi. Giovanni Maria Angioy, Tàtari, La Nuova Sardegna, 2019.

Referèntzias

  1. G.M. Angioy (a cura de Omar Onnis), Memoriale sulla Sardegna (1799), Cagliari, Condaghes, 2015, p.114

Aggantzos de foras