Limba inglesa: diferèntzias tra is versiones

Content deleted Content added
m Burradas is mudàntzias de Lookssnipe (cuntierras), torrada a sa versione cabudiana de L2212
Eticheta: Rollback
No edit summary
Lìnia 1:
{{Variant|CAM}}{{LSC}}{{Variant|NUG}}
[[File:Anglospeak(800px).png|250px|thumbnail|right|S'inglesu periin su mundu]]
{{Variant|NUG}}
[[File:Anglospeak(800px).png|250px|thumbnail|right|S'inglesu peri su mundu]]
[[File:EN English Language Symbol ISO 639-1 IETF Language Tag Icon.svg|thumb|upright|EN ([[ISO 639]]-1)]]
S''''inglesu''' (nòmini nativu '''English''', IPA: ['ɪŋglɪʃ]) est una [[Limbas indo-europeas|limbalìngua indo-europea]] chi apartenit a su cambu ocidentali de is [[limbas germànicas|lìnguas cermànicas]], cun s'olandesu, s'altu e basciubàsciu [[limba tedesca|tedescu]], su fiamingu e su [[Limba frisone|frìsonefrìsoni]]. Cunservat ancora una làdina parentela con su sàssoni continentali (dialetu de su basciu tedescu).
 
S'ingresu tenettenit una posissionepositzioni particulareparticulari meda, non solu cuffòrmacuforma sasis limbaslìnguas germanicas ma fintzas in intro de su grustiugrùstiu limbisticulinguìsticu indoeuropeuindo-europeu: at tramudaucambiau e fattufatu prus simpresimpli s'istrutturasa struttura sua a puntu taletali de si accurtziareacurtziai comomai a una limbalìngua isolanteisolanti, prusaprestuprus aprestu chi non a una flessiva.
 
In prus, su vocabolariuvocabolàriu tenettenit medas faveddosfueddus chi sunfunt de orizineorìgini non germanicagermànica, ma latìnalatina: prus de su 50% de cussoscuddus de erentziaerèntzia latina beninbenint daede su frantzesufrancesu e finfunt intraosintraus in su lessiculèssicu ingresu propo moremori de sa dominadura normanna in sosis seculossèculus a pustis de su 1066 (candocandu sosis ducas de Normandia aianaiant conchistau s'Inghilterra anglo-sassonesassoni chinin sa battallabatalla de Hastings) e fintzas grassiasgràtzias a su rinaschimenturinascimentu colandecolandi propo su latinu issientificuscientìficu. ProPo custu, una de sasis carateristicascaraterìsticas prus làdinasladinas de su lessiculèssicu ingresu est sa richesa de sasis cropas sinonìmicas, una de erentziaerèntzia germanicagermànica e s'ateraatra de erentziaerèntzia latina, pro inditareaddidai sa matessipròpiu cosa in manera unu pacupagu differentediversa (es.: ''freedom''/''liberty''; ''pig''/''pork''; ''spear''/''lance'', ''amount''/''quantity'', ''first''/''prime'', eccec...).
 
Siat propo moremori de s'orizineorìgini sua, chi tenettenit in sinu suosuu elementoselementus picaospicaus a mes'ae parepari daede su latinu e daede su sassonesàssoni, siat propo moremori de s'impreu suosuu ojeoi in diedii checa limbalìngua franca a libellulivellu internassionaleinternatzionali, siat propo moremori de sa povertadepovertadi sua de declinassionesdeclinatzionis e desinentziasdesinèntzias, s'ingresu est una limbalìngua meda prus apertaoberta a cussentirepermiti s'intrada de faveddosfueddus istranzosstràngius.
 
ComenteComenti nau prima issupraa susu, s'ingresu est divenniuaddiventau sa limbalìngua franca printzipaleprincipali, bocandechebogandi·nci daede su tronu fintzas su frantzesufrancesu chi, a suaborta vortasua, aiat supprìusupriu su latinu in sa comunicassionecomunicatzioni diplomaticadiplomàtica e issientificasientìfica. OjeOi est unu mèdiu propo comunicarecomunicai traintra etnias chi non tenentenint ligamineacàpiu curturalecurturali, issientificusientìficu o politicupolìticu.
 
Si carculat chi sosis chica faveddanfueddant ingresu che limbalìngua mamamedri (''English as a native language'', ''ENL'') siansiant unosunus 350 milionesmilionis, sosis chi luddu faveddanfueddant checumenti secunda limbalìngua (''English as a second language'', ''ESL''), ovverosiatest a nai paris chincun sa limbalìngua mamamadri de su loculogu, siansiat unosunus 300 milionesmilionis, sosis chi luddu faveddanfueddant che limbalìngua istranzastràngia (''English as a foreign language'', ''EFL''), ovverosiatest a nai imparada in iscolascola ma chi non si impreatimperat, siansiant unosunus 100 milionesmilionis. EdduncasDuncas, su numerunùmuru de chiechini non chistionatfueddat ingresu che limbalìngua mamamadri superatsobrat cussucuddu de sosis chi luddu faveddanfueddant de daecandu sendefunt naschiosnàscius.
 
==OrizineOrìgini de sasis paragulasfueddus==
[[File:Origins of English PieChart 2D.svg|200px|thumbnail|right|ErentziaErèntzia de sasis paragulasfueddus ingresasingresus]]
ProPo moremori de sasis influentziasinfluèntzias frantzesasfrancesas-normannas si podetpodit, indin unu tzertucertu sensusentidu, ischirriarescirriai su vocabolariuvocabolàriu in faveddosfueddus de erentziaerèntzia germanicacermànica e aterosatrus de erentziaerèntzia latìna; cussoscuddus latinoslatinus beninbenint derettudiretu daede su latinu o daede su francu-normannu a manera indirettaindireta.
 
Sa majorìa (su 57%) de sasis 1000 paragulasfueddus ingresasingresus chi prus s'impreanimperant a cumoneparis, e su 97% de sasis 100 paragulasfueddus chi prus s'impreanimperant a cumoneparis, est de erentziaerèntzia germanicacermànica, ma est a narrernai puru chi cadadònnia pessonepersoni inde mediamèdia connoschetconnoscit traintra de sasis 355.000 e 75.000 paragulasfueddus, unu numerunùmuru in minorìaminoria. A s'imbesseimbressi, sa majorìamajoria in tottutotu de sosis faveddosfueddus est de erentziaerèntzia latina, chenzachentza contarecontai chi peroeperou su vocabolariuvocabolàriu chi trattattratat de astronomia, matematicamatemàtica e chimicachìmica tenettenit orizineorìgini arabaàraba.
 
In su 1973, in Ordered Profusion di Thomas Finkenstaedt e Dieter Wolff, una chircacirca issientificasientìfica fattafata issupraa bellepitzus de 80.000 paragulasfueddus de su ditzionariuditzionàriu Shorter Oxford Dictionary (3ᵃ ed.) aiat contau chi sasis paragulasfueddus aianaiant custa orizineorìgini in pertzentualepercentuali:
 
#LimbasLìnguas de oïl (fintzas su frantzesufrancesu, normannu e norrenu): 28,3%
#LimbaLìngua latina (vocabulosvocàbulus issientificossientìficos e tennicostènnicus): 28,24%
#LimbasLìnguas germanicascermànicas (fintzas s'ingresu anticuantigu): 25%
#LimbaLìngua greca: 5,32%
#Etimologia misconnottamisconnota: 4,03%
#VocabulosVocàbulus chi beninbenint daede lumenesnòminis propriospròpius: 3,28%
#TottusTotu sasis atterasatras limbaslìnguas: prus pacupagu de 1%
 
Una chircacirca chi at fattufatu Joseph M. Williams in ''Origins of the English Language'' at carculau sasis pertzentualespercentualis in 10.000 paragulasfueddus picadaspigadus daede literaslìteras commertzialescommercialis:
 
#FrantzesuFrancesu (limbas de oïl): 41%
#Ingresu "verdaderuberdaderu": 33%
#Latinu: 15%
#Norrenu: 2%
#Nederlandesu: 1%
#AtterasAtras limbaslìnguas: 10%
 
==LimbazosLìnguàgius==
S'ingresu est una limbalìngua isparghinadaspratzinada perimeda su mundu e at depiudèpiu cunviverecunbivi chindcun unu muntonesciacu mannu de limbaslìnguas differentesddiversas: no est un'ispantuunu spantu chi fintzas custa limbalìngua tenzattèngiat ina sinus'internu suosuu una cantitadecantitadi manna de variantesvariantis. Si podetpodit facher tzinnuarrecordai a custos chi, est a ammentare, sunfunt comuncas macro-gruposgrupus (est a narrernai chi in introaintru de custoscustus binci nd'atest galuancora unu muntonesciacu mannnu de variedadesvariedadis):
#su Cockney
#s'[[Limbazu inglesu de sos Istados Unidos|ingresu americanu]]
Line 51 ⟶ 50:
#s'ingresu giamaicanu
#s'ingresu neozelandesu
#s'ingresu iscotzesu (muttìutzerriau Scots)
#s'ingresu irlandesu
#s'ingresu sudafricanu