Limba sarda/campidanesu: diferèntzias tra is versiones
Content deleted Content added
Pàgina creada cun '{{Variant|CAM}} 350px|thumb|Su sardu (num. 28) in sa carta de sas [[limbas romanzas ]] File:Idioma sardo.png|250px|thumb|Mapa in ue si bidet sa…' |
Penso chi como siat agiornadu |
||
Lìnia 1:
{{Variant|CAM}}
{{Limba|colore=#ABCDEF|iso1=sc|mapa=[[File:Idioma sardo.png|250px]][[File:Sardinia Language Map.png|250px]]|estratu=Totus sos èsseres umanos naschint lìberos e eguales in dinnidade e in deretos. Issos tenent sa resone e sa cussèntzia e depent operare s'unu cun s'àteru cun ispìritu de fraternidade.<ref>[http://www.ohchr.org/EN/UDHR/Pages/Language.aspx?LangID=srd United Nations Human Rights. Universal Declaration of Human Rights in Sardinian language.]</ref>|codice=sc|didascalia=Spratzidura geogràfica de sa lìngua sarda e de is lìnguas alloglotas in Sardìnnia|sil=SRD|iso3=srd|iso2=srd|fam7=<small>(''[[Sardu logudoresu|Logudoresu]], [[Sardu campidanesu|Campidanesu]]'')</small>|regione=[[File:Flag of Sardinia, Italy.svg|20px]] [[Sardegna]]|fam6='''Sardu'''|fam5=[[Limbas romanzas meridionales|Romanzas meridionalis]]|fam4=[[Limbas romanzas|Romanzas]]|fam3=[[Limba latina|Lìngua latina]]|fam2=[[Limbas itàlicas|Lìnguas itàlicas]]|fam1=[[Limbas indoeuropeas|Lìnguas indoeuropeas]]|tipologia={{SVO}}<ref>[http://wals.info/languoid/lect/wals_code_srd ''The World Atlas of Language Structures Online'', Sardinian]</ref><ref>La tipologia linguistica del sardo, Eduardo Blasco Ferrer https://revistas.ucm.es/index.php/RFRM/article/download/RFRM0000110015A/11140</ref><ref>Maurizio Virdis ''Plasticità costruttiva della frase sarda (e la posizione del soggetto)'', Rivista de filologia romanica, 2000 https://www.academia.edu/1500200/Plasticit%C3%A0_costruttiva_della_frase_sarda_e_la_posizione_del_Soggetto_</ref>|persones={{formatnum:1350000}}<ref>AA. VV. ''Calendario Atlante De Agostini 2017'', Novara, Istituto Geografico De Agostini, 2016, p. 230</ref>}}
[[File:Romance 20c en.png|350px|thumb|Su sardu (num. 28) in sa carta de sas [[limbas romanzas]] ]]
[[File:Idioma sardo.png|250px|thumb|Mapa in ue si bidet sa cumpetentzia de su sardu]]
Su '''sardu''' est una [[Limbas Romanzas|lìngua romanza]] chi su [[Populu sardu|pòpulu]] de [[Sardigna|Sardìnnia]] fueddas in s'Ìsula sua, e sa comunidadi sarda chistionat in disterru.
[[File:Idioma sardo.png|250px|thumb|Mapa in ue si podit castiai sa cumpetèntzia de su sardu]]
== Datus generalis ==
Line 13 ⟶ 15:
=== Arrutroxa de Arroma e Imperu Bizantinu ===
=== Is pisanus in Sardigna ===
Bisàntziu si ndi stèsiat de Sardìnnia po mori de is
=== Su
Su
===
{{Quote|A sos tempos de sa pitzinnia, in bidda, totus chistionaiamus in limba sarda.
In domos nostras no si faeddaiat atera limba. E deo, in sa limba nadìa, comintzei a connoscher totu sas cosas de su mundu. A sos ses annos, intrei in prima elementare e su mastru de iscola proibeit, a mie e a sos fedales mios, de faeddare in s'unica limba chi connoschiamus: depiamus chistionare in limba italiana, "la lingua della Patria", nos nareit, seriuseriu, su mastru de iscola. Nois no connoschiamus sa limba italiana e, pro cussu, non istaiamus mudos de fronte a su mastru ma, tra nois, sighemus a faeddare in sa limba de mama. Su mastru, cando nos intendiat alleghende in sardu, nos daiat ses atzotadas subra sas manos, tres pro donzi manu. E, tando, istaiamus mudos puru tra nois. Gai, totus sos pitzinnos de 'idda, intraian in iscola abbistos e allirgos e nde bessian tontos e cari-tristos.|[[Frantziscu Masala]], Sa limba est s'istoria de su mundu}}
In su 1718 sa Sardìnnia bessit parti de su chi iat a essi stètiu s’Arrennu de Itàlia. Fintzas a cussu annu perunu dominadori at tentu s’idea de nci burrai sa lìngua sarda de su totu po imponni sa lìngua sua, ma sa polìtiga savojarda teniat sa tenta
=== Sa batalla po sa lìngua sarda ===
In s’acabu de is annus Sessanta e in su cumentzu de is annus Setanta de su Millinoixentu, in totu s’Europa
== Difusione, situatzione a die de oe e perigulu de estintzione ==
Si carculat chi
Custa
Como
[[File:Sardinia Language Map.png|thumb|250px|right|[[Limbas de sa Sardigna|
== Is bariedadis ==
[[File:Sardignwès rifondaedje mot påye2.jpg|thumb|250px|right|Dae su latinu ''pacem'' a sos faeddos in sardu pro cussa peraula.]]
▲Sos limbazos sardos '''logudoresos''' lu chistionant dae su Màrghine e dae su Montiferru in susu, fintzas a su monte Limbara. No est presente in Gaddura (francu pro sas biddas de [[Terranoa]] e [[Luras]]), ma medas lu faeddant finas in [[Tàthari|Tàttari]] e [[S'Alighèra]], mancari custas cussòrgias tènzant dialetos issoro, e est istada sa limba de referèntzia pro sèculos pro sos poetas sardos e de sa [[litteradura sarda]]. Su '''nugoresu''', chi est postu a pare cun su logudoresu, si no pro sa mancàntzia de sa [[lenitzione]], si chistionat in sa provìntzia de [[Nùgoro]], bogande·nche a parte su tretu asuta de Sòrgono (limba de Mesanìa) e de su Màrghine (logudoresu). Est custu su faeddu prus biu e oe puru sos pitzinnos lu chistionant dae apenas nàschidos.
==
Finas a
* '''LSC''': [[Limba Sarda Comuna]],
* '''LSU''': [[Limba Sarda Unificada]].
* '''LdM''': [[Limba de Mesania]].
Line 63 ⟶ 65:
** sdc — Sassarese
==
[[File:Statuti Sassaresi XIV century 1a.png|thumb|260px|left|Istatudos tataresos]]Su sardu est
{{quote|Sardos etiam, qui non Latii sunt sed Latiis associandi videntur, eiciamus, quoniam soli sine proprio vulgari esse videntur, gramaticam tanquam simie homines imitantes: nam domus nova et dominus meus locuntur}}
Si
{{quote|In nomine Domini amen. Ego iudice Mariano de Lacon fazo ista carta ad onore de omnes homines de Pisas pro xu toloneu ci mi pecterunt: e ego donolislu pro ca lis so ego amicu caru e itsos a mimi; ci nullu imperatore ci lu aet potestare istu locu de non (n)apat comiatu de leuarelis toloneu in placitu: de non occidere pisanu ingratis: e ccausa ipsoro ci lis aem leuare ingratis, de facerlis iustitia inperatore ci nce aet exere intu locu...}}
''
{{quote|E inper(a)tor(e) ki l ati kastikari ista delegantzia e fagere kantu narat ista carta siat benedittu...}}
''
{{quote|Ego Benedictus operaius de Santa Maria de Pisas Ki la fatho custa carta cum voluntate di Domino e de Santa Maria e de Santa Simplichi e de indice Barusone de Gallul e de sa muliere donna Elene de Laccu Reina appit kertu piscupu Bernardu de Kivita, cum Iovanne operariu e mecum e cum Previtero Monte Magno Kercate nocus pro Santa Maria de vignolas... et pro sa doma de VillaAlba e de Gisalle cum omnia pertinentia is soro.... essende facta custa campania cun sii Piscupu a boluntate de pare torraremus su Piscupu sa domo de Gisalle pro omnia sua e de sos clericos suos, e issa domo de Villa Alba, pro precu Kindoli mandarun sos consolos, e nois demus illi duas ankillas, ki farmi cojuvatas, suna cun servo suo in loco de rnola, e sattera in templo cun servii de malu sennu: a suna naran Maria Trivillo, a sattera jorgia Furchille, suna fuit de sa domo de Villa Alba, e sattera fuit de Santu Petru de Surake ....... Testes Judike Barusone, Episcopu Jovanni de Galtellì, e Prite Petru I upu e Gosantine Troppis e prite Marchu e prite Natale e prite Gosantino Gulpio e prite Gomita Gatta e prite Comita Prias e Gerardu de Conettu ........ e atteros rneta testes. Anno dom.milles.centes.septuag.tertio}}
Sa segunda ''Carta'' in campidanesu, cunservada in Frantza, chi risalit a su 1190-1206:
{{quote|In nomine de Pater et Filiu et Sanctu Ispiritu. Ego iudigi Salusi de Lacunu cun muiere mea donna (Ad)elasia, uoluntate de Donnu Deu potestando parte de KKaralis, assolbu llu Arresmundu, priori de sanctu Saturru, a fagiri si carta in co bolit. Et ego Arresmundu, l(eba)nd(u) ass(o)ltura daba (su) donnu miu iudegi Salusi de Lacunu, ki mi illu castigit Donnu Deu balaus (a)nnus rt bonus et a issi et a (muiere) sua, fazzu mi carta pro kertu ki fegi cun isus de Maara pro su saltu ubi si (.... ....)ari zizimi (..) Maara, ki est de sanctu Saturru. Intrei in kertu cun isus de Maara ca mi machelaa(nt) in issu saltu miu (et canpa)niarunt si megu, c'auea cun istimonius bonus ki furunt armadus a iurari, pro cantu kertàà cun, ca fuit totu de sanctu Sat(ur)ru su saltu. Et derunt mi in issu canpaniu daa petra de mama et filia derectu a ssu runcu terra de Gosantini de Baniu et derectu a bruncu d'argillas e derectu a piskina d'arenas e leuat cabizali derectu a sa bia de carru de su mudeglu et clonpit a su cabizali de uentu dextru de ssa doméstia de donnigellu Cumitayet leuet tuduy su cabizali et essit a ssas zinnigas de moori de silba, lassandu a manca serriu et clonpit deretu a ssu pizariu de sellas, ubi posirus sa dìì su tremini et leuat sa bia maiori de genna (de sa) terra al(ba et) lebat su moori (...) a sa terra de sanctu Saturru, lassandu lla issa a manca et lebat su moori lassandu a (manca) sas cortis d'oriinas de(....)si. Et apirus cummentu in su campaniu, ki fegir(us), d'arari issus sas terras ipsoru ki sunt in su saltu miu et (ll)u castiari s(u) saltu et issus hominis mius de Sinnay arari sas terras mias et issas terras issoru ki sunt in saltu de ssus et issus castiari su saltu(u i)ssoru. Custu fegirus plagendu mi a mimi et a issus homi(nis) mius de Sinnay et de totu billa de Maara. Istimonius ki furunt a ssegari su saltu de pari (et) a poniri sus treminis, donnu Cumita de Lacun, ki fut curatori de Canpitanu, Cumita d'Orrù (.......)du, A. Sufreri et Iohanni de Serra, filiu de su curatori, Petru Soriga et Gosantini Toccu Mullina, M(........)gi Calcaniu de Pirri, C. de Solanas, C. Pullu de Dergei, Iorgi Cabra de Kerarius, Iorgi Sartoris, Laurenz(.....)ius, G. Toccu de Kerarius et P. Marzu de Quartu iossu et prebiteru Albuki de Kibullas et P. de zZippari et M. Gregu, M. de Sogus de Palma et G. Corsu de sancta Ilia et A. Carena, G. Artea de Palma et Oliueri de Kkarda (....) pisanu et issu gonpanioni. Et sunt istimonius de logu Arzzoccu de Maroniu et Gonnari de Laco(n) mancosu et Trogotori Dezzori de Dolia. Et est facta custa carta abendu si lla iudegi a manu sua sa curatoria de Canpitanu pro logu salbadori (et) ki ll'(aet) deuertere, apat anathema (daba) Pater et Filiu et Sanctu Ispiritu, daba XII Appostolos et IIII Euangelistas, XVI Prophetas, XXIV Seniores, CCC(XVIII) Sanctus Patris et sorti apat cun Iuda in ifernum inferiori. Siat et F. I. A. T.}}
''
{{quote|Vois messer N. electu potestate assu regimentu dessa terra de Sassari daue su altu Cumone de Janna azes jurare a sancta dei evangelia, qui fina assu termen a bois ordinatu bene et lejalmente azes facher su offitiu potestaria in sa dicta terra de Sassari...}}
Sa fentomada ''[[Carta de Logu]]'' de su [[Giuigadu de Arborea|
{{quote|XXI CAPIDULU
Line 83 ⟶ 85:
Volemus ed ordinamus chi si alcun homini levarit per forza mugeri coyada, over alcun'attera femina, chi esserit jurada, o isponxellarit alcuna virgini per forza, e dessas dittas causas esserit legittimamenti binchidu, siat iuygadu chi paghit pro sa coyada liras chimbicentas; e si non pagat infra dies bindighi, de chi hat a esser juygadu, siat illi segad'uno pee pro moda ch'illu perdat. E pro sa bagadìa siat juygadu chi paghit liras ducentas, e siat ancu tenudu pro levarilla pro mugeri, si est senza maridu, e placchiat assa femina; e si nolla levat pro mugeri, siat ancu tentu pro coyarilla secundu sa condicioni dessa femina, ed issa qualidadi dess'homini. E si cussas caussas issu non podit fagheri a dies bindighi de chi hat a esser juygadu, seghintilli unu pee per modu ch'illu perdat. E pro sa virgini paghit sa simili pena; e si non hadi dae hui pagari, seghintilli unu pee, ut supra.}}
In su
== Vocabolarieddu ==
{| {{prettytable}}
Line 224 ⟶ 226:
|}
==
{| class="wikitable"
! [[Limba italiana|Italianu]] || [[Sardu logudoresu|Logudoresu]] || [[Sardu campidanesu|Campidanesu]] || [[Galluresu]] || [[Tàtaresu]] || [[Dialetu aligheresu|S'Aligheresu]] || [[Tabarchinu]]
Line 317 ⟶ 319:
|}
==
* [[Limbas de sa Sardigna|Lìnguas de sa Sardìnnia]]
* [[Italianu procediu|Italianu porcheddinu]]
* [[Limba polinomica|Lìngua polinòmica]]
== Notas ==
Line 383 ⟶ 385:
* Poscheddu, Peppe (1990); a cura di Giuseppe Petazzi. ''Vocabolario medico : italiano-sardo sardo-italiano'', 2D Editrice Mediterranea, Casteddu
==
* [https://ditzionariu.nor-web.eu/ Ditzionàriu in línia de sa limba e de sa cultura sarda] - Regione Autònoma de
* [http://sassari.tv/cat_video.php?cat=6 A iscola de sardu (Maria Barca) - Sassari.TV]
* [http://www.
* [[Grammatica de su sardu|Grammatica de su sardu nugoresu (in sardu)]]
* [http://it.wikibooks.org/wiki/Sardo Grammatica de su sardu nugoresu (in italianu)]
*Dizionario universale della lingua di Sardegna - Antoninu Rubattu (N.B.: si
**
** [http://www.antoninurubattu.it/rubattu/logudorese/Logudorese-2/ Logudoresu] / [http://www.antoninurubattu.it/rubattu/campidanese/Campidanese-13/ Campidanesu] / [http://www.antoninurubattu.it/rubattu/nuorese/Nuorese-12/ Nugoresu] - Italiano
**
***[http://www.antoninurubattu.it/rubattu/dizionario-degli-esseri-viventi-a/13-opere/186-esseri-1.html A-P]
***[http://www.antoninurubattu.it/rubattu/dizionario-degli-esseri-viventi-a/13-opere/187-esseri2.html P-Z]
** [http://www.antoninurubattu.it/rubattu/dizionario-degli-esseri-viventi-a/13-opere/188-esseri3.html
** [http://www.antoninurubattu.it/rubattu/dizionario-degli-esseri-viventi-a/13-opere/189-esseri4.html
** [http://www.antoninurubattu.it/rubattu/dizionario-degli-esseri-viventi-a/13-opere/190-esseri5.html
* [http://www.midesa.it/cgi-bin/show?art=Tonzanu.htm Sa
* [http://www.sardegnacultura.it/documenti/7_108_20090205122945.pdf Glossàriu isperimentale cunforma a sas normas de referèntzia a caràtere isperimentale pro sa limba sarda iscrita]
* [http://www.sardegnadigitallibrary.it/index.php?xsl=648&s=17&v=9&c=4460&na=1&n=24&nodesc=1&c1=Memorie+in+lingua+sarda&idtipo=2&xctl=1&mtd=67
[[Categoria:Limbas|Sardu]]
|