Limba sarda: diferèntzias tra is versiones

Content deleted Content added
Cambiende sa pàgina a pustis de sas 5 dies, comente annuntziadu in sa pàgina de sas cuntierras.
Lìnia 195:
 
=== S'edade cuntemporànea ===
Sa consièntziacunsièntzia de su tema chi pertocat a s'erosione linguìstica est intraduintrada meda prus a tardu, in s'agenda polìtica, cunfrontacunforma a su chi est acontèssidu in unas cantas àteras periferias europeas in ue bibivent suntateras minorias etno-linguìsticas<ref>Pala, Carlo (2016). ''Idee di Sardegna'', Carocci Editore, pp.121</ref>: a s'imbesse, cussu perìodu est istadutotu sinnadu dae su refudufatu dechi susa sarduclasse daemèdia s'alaitalianizada desu sossardu tzetosnon mèdioslu italianizadosboliat,<ref name="degruyter.com">[https://www.degruyter.com/view/product/180542 ''Manuale di linguistica sarda''], 2017, A cura di Eduardo Blasco Ferrer, Peter Koch, Daniela Marzo. Manuals of Romance Linguistics, De Gruyter Mouton, pp.36</ref> essendesicomente sa limba e sa cultura sarda galusi incuadradastrataiant che a sìmbulossìmbulu de surustighesa sutaisvilupue de sasu regione,fatu sighende galuca sa propagandaregione naschidafiat in su perìodumeda sabàuduinsegus.<ref name="Toso" /> Una parte manna de sa classe dirigente e intelletuale sarda, sensìbile meda a soss'arresonu richiamosisvilupadu egemònicos deperi cussas continentales, fiat istada cumbinta difatis chi s'"isvilupu" de s'ìsula esseretpodiat atuàbilesighire petzia in alternativaantis asceti sosboghende cuntestossu cuntestu sotzio-ulturales suos de geniaulturale "traditzionale", cando non pro mèdiuinterrende·lu de su «interru totale» issorototu (cit. Manlio Brigaglia).<ref>{{Tzita libru|autore=Fiorenzo Caterini|tìtulu=La mano destra della storia. La demolizione della memoria e il problema storiografico in Sardegna|editore=Carlo Delfino Editore|p=99}}</ref>
 
InCando susa momentuCarta de iscritura depro s'istatutuautonomia autonomìsticu,si sufiat legislatoreiscriende dein su 1948, su legisladore at isseberadu de no incluire, intreche sosa fundamentosfundamentu de s'sa "ispetzializade" sarda, riferimentosriferimentu perunu a s'identidade geogràfica e culturale,<ref>{{Tzita web|url=http://www.sardegnacultura.it/j/v/258?xsl=258&s=24014&v=2&c=2480&t=7|tìtulu=Strumenti giuridici per la promozione della lingua sarda|editore=Sardegna Cultura|limba=it}}</ref><ref>[http://www.condaghes.it/public/docs/relata_lege.pdf Relazione di accompagnamento al disegno di legge “Norme per la tutela, valorizzazione e promozione della lingua sarda e delle altre varietà linguistiche della Sardegna”, pp.7]</ref><ref>Salvi, Sergio (1974). ''Le lingue tagliate'', Rizzoli, pg.193</ref><ref>[http://www.ufficiostudiangioy.it/news/storia_autonomia.pdf Francesco Casula, Gianfranco Contu. ''Storia dell'autonomia in Sardegna, dall'Ottocento allo Statuto Sardo'', Dolianova, Stampa Grafica del Parteolla, 2008, p. 116, 134]</ref> cunsideradosca pròdromostando perigulosossi atimiant ca de custa manera podiant pònnere fogu pro rivendicatzionespretesas autonomistas prus radicales cando non de òrdine indipendentista, e limitende·si masaprestuprusaprestu a su reconnoschimentu de unas cantas rechestaspreguntas, sotzioeconòmicade intipica sosgenìa cunfrontossotzioeconòmica, dea s'Itàliasu continente<ref>Pala, Carlo (2016). ''Idee di Sardegna'', Carocci Editore, pp.118</ref><ref>[[Gianfranco Pintore|Pintore, Gianfranco]] (1996). ''La sovrana e la cameriera: La Sardegna tra sovranità e dipendenza''. Nùgoro: Insula, 13</ref>,; cheest adae s'aturigadain acue chi naschet s'isvilupu industrialeidea de sanche intrare in Sardigna pros'industria mèdiu depesante, sas [[Sardigna|installatziones militares]], e unu "pranospranu de rinàschida" aprontadosaprontadu dae su tzentruRoma.<ref>«Lo Stato con il concorso della Regione dispone un piano organico per favorire la rinascita economica e sociale dell'Isola.» Art.13, [http://www.regione.sardegna.it/documenti/1_13_20041227120402.pdf Testu istòricu de s'Istatutu]</ref><ref>[http://www.ufficiostudiangioy.it/news/storia_autonomia.pdf Francesco Casula, Gianfranco Contu. ''Storia dell'autonomia in Sardegna, dall'Ottocento allo Statuto Sardo'', Dolianova, Stampa Grafica del Parteolla, 2008, p. 118]</ref> IndeddaS'autonomia daesarda s'afirmadurafiat deatesu un'autonomiameda sardadae una fundada in su reconnoschimentu de una identidade culturale sua, cun su resurtaduresurtu dechi cussasi istajonepodet estfaeddare istadu tandode «un'autonomismu economitzìsticu in manera crara, ca non s'estat bòlidu o no aiatfaghiat fatua asi disinnarepigare un'autonomia forte, motivadacun raighinas in sa culturalmentecultura, un'ispetzialidade sardanonsarda limitadachi anon s'arretradesafiat esceti aarresonende sain termines de arretradesa e poberesa econòmica» (cit. Mariarosa Cardia).<ref>Cardia, Mariarosa (1998). ''La conquista dell’autonomia (1943-49)'', in Luigi Berlinguer, Luigi e Mattone, Antonello. ''La Sardegna'', Torinu, Einaudi, p. 749</ref> In su mentras, àteras polìticas de istampu assimilatoregenia suntassimiladora istadasfiant aplicadas fintzas in su segundu pustisgherra<ref name="Lubello">Lubello, Sergio (2016). ''Manuale Di Linguistica Italiana'', De Gruyter, Manuals of Romance linguistics, p.499</ref>, cuntotu un'italianizatzionesighende progressivaa deitalianizatzare sitoslogos istòricos de e ogetos chi apartenent ade sa bida cuotidiana, e torrende a un'imparu obrigatòriu chi at insegnadu s'impreu deimparadu sa limba italiana, nonma previdendeno un'insegnamentuammitiat parallelusu de sa sarda e,sardu; antzis, iscoragende·lu in manera ativa pro mèdiu de proibitziones e bardiamentu difùndidu de chie lu promoveret<ref>{{Tzita web|url=https://www.manifestosardo.org/lingua-sarda-dallinterramento-alla-resurrezione/|tìtulu=Lingua sarda: dall’interramento alla resurrezione?|sambenadu=Casula|nùmene=Francesco|situ=Il Manifesto Sardo|data=2014-08-31|limba=it|atzessu=2020-07-29}}</ref>: sos mastros minispretziaiantteniant difatisin minispretziu sa limba, retenendepensende·la unu dialetu ruzu e contribuinde a un'abbassiadaabbassiadare galu de prus manna de su prestìgiu suo in sa comunidade sardòfona matessi.
 
In su cursu de sos annos Setanta, s'est registradu unu protzessu mannu de remplasamentu linguìsticu cara a s'italianu non in su [[Campidanu]] ebbia, ma fintzas in àreas geogràficas chi unu tempus beniant cunsideradas cunservadoras pro su chi pertocat a sa linguìstica, che a [[Macumere]] in sa [[provìntzia de Nùgoro]] (1979); a sa ridefinitzione de s'istrutura econòmicu-sotziale galu in atu est currispòndida, difatis, una mudadura prus manna de su repertòriu linguìsticu, chi at determinadu issu matessi un'islitamentu de sos balores in subra de sos cales si basaiant s'identidade ètnica e culturale de sas comunidades sardas.<ref>{{Tzita libru|nùmene2=Giovanni|sambenadu2=Sistu|tìtulu=Sardegna: geografie di un'isola|annu=2019|editore=Franco Angeli|tzitade=Milanu|limba=it|p=193}}</ref><ref group="Nota">Gavino Pau, in un interventu suo in La Nuova Sardegna (18 de abrile de su 1978, ''Una lingua defunta da studiare a scuola''), naraiat chi "pro totus s'italianu fiat una àtera limba in sa cale traduìamus sos pensamentos nostros chi, impossìbiles de firmare, essiant a foras in sardu" e galu, pro sa limba sarda "apamus bìvidu, pro issa amus sufridu, pro issa bivimus e amus a bìvere. Sa die chi issa at a mòrrere, amus a mòrrere fintzas nois che a sardos." (cit. in Melis Onnis, Giovanni (2014). ''Fueddariu sardu campidanesu-italianu'', Domus de Janas, Presentatzione)</ref><ref>Pro Mura, custas mudaduras sotzioeconòmicas sunt istadas cunsideradas che a ingendradoras de una mudada mannu che a «una mudadura antropològica bera e pròpia de sa realidade isolana». Mura, Giovanni (1999). ''Fuéddus e chistiònis in sárdu e italiánu'', Istituto Superiore Regionale Etnografico, Nùgoro, p.3</ref> S'italianizatzione culturale de sa populatzione sarda aiat tando assùmidu proportziones gasi mannas de induire a Giovan Battista Pellegrini, in s'Introduzione a s'Atlante istòricu-linguìsticu-etnogràficu friulanu, a "bantare", a contu suo, sos sardos ca issos si naraiant dispostos a atzetare chi s'idioma issoro, fintzas si fiat «unu mèdiu espressivu meda prus pagu subordinadu a s'italianu» esseret cunsideradu unu "dialetu" de s'italianu ebbia, in cuntrastu craru a s'altivesa e a sa lealidade linguìstica de sos friulanos.<ref>Pellegrini, Giovan Battista (1972). ''Introduzione all'Atlante storico-linguistico-etnografico friulano (ASLEF)'', Vol. I, p.17</ref><ref name="Salvi195">Salvi, Sergio (1974). ''Le lingue tagliate'', Rizzoli, pg.195</ref> Custa chistione est istada ogetu de anàlisis sotziològicas in sas mudadas acontèssidas in s'identidade de sa comunidade sarda, cun sas atitudines suas contra a sa sardofonia influentzadas dae unu stigma de una "primitividade" e "arretradesas" farsas ma propagandadas a longu dae sas istitutziones, de òrdine polìticu e sotziale, favorèvoles a s'italianidade linguìstica.<ref>«Nella coscienza dei sardi, in analogia con i processi che caratterizzano la subalternità ovunque, si è costituita un'identità fondata su alcune regole che distinguono il dicibile (autonomia in politica, italianità linguistica, criteri di gusto musicali convenzionali non sardi, mode, gastronomie, uso del tempo libero, orientamenti politici) come campo che può comprendere quasi tutto ma non l'indicibile, cioè ciò che viene stigmatizzato come "arretrato", "barbaro", "primitivo", cioè sardo ''de souche'', "autentico". Questa esclusione del sardo ''de souche'', originario, si è costituita lentamente attraverso una serie di atti repressivi (Butler 2006, 89), dalle punizioni scolastiche alla repressione fascista del sardismo, ma anche grazie alla pratica quotidiana del passing e al diffondersi della cultura di massa in epoca recente (in realtà molto più porosa della cultura promossa dall'istruzione centralizzata).» Mongili, Alessandro (2015). ''Topologie postcoloniali. Innovazione e modernizzazione in Sardegna'', Condaghes, Capìtulu 1.2, Indicibile è il sardo</ref> Su sardu diat àere subidu un'arretramentu chene pàsida cara a s'italianu, pro more de unu "cumplessu de sa minoria" chi at ispintu sa comunidade sarda a un'atitùdine de minisprètziu pro sa limba issoro.<ref>Mura, Giovanni (1999). ''Fuéddus e chistiònis in sárdu e italiánu'', Istituto Superiore Regionale Etnografico, Nùgoro, p.3</ref>
 
S'est osservadu, a livellu istitutzionale, una cuntrariedade forte de su sardu e in su tzicùitu intelletuale italianu, cuntzetu interiorizadu a pustis in s'immaginàriu comunu natzionale, issu fiat (su prus de sas bortas pro resones ideològicas o che a resìduu, adotadu pro inèrtzia, de ideas e propaganda betzas<ref group="Nota">A nàrrere sa beridade, fintzas reghentes, ca sunt datàbiles a sa de duas metades de s'Otighentos, a pustis de sa giai tiztada [[Fusione perfetta de su 1847|Fusione Perfeta]] (pòmpia 2001, Dettori); difatis, nemmancu in sa tratatzione de su Setighentos de autores che a Francesco Cetti s'agatant giudìtzios de valore pro su chi pertocat a sa dignidade de su sardu, e fintzas sos autores italianos nde riconnoschiant s'indipendèntzia linguìstica (pòmpia 2017, Ferrer).</ref> naschidas dae sas primas) fatu-fatu definidu che a ''dialetu italianu'', in manera contrària a s'opinione de sos istudiosos e fintzas de unos cantos natzionalistas italianos che a Carlo Salvioni<ref name="Salvi195">Salvi, Sergio (1974). ''Le lingue tagliate'', Rizzoli, pg.195</ref>, subinde totu sas discriminatziones e sos pregiudìtzios ligados a custu assòtziu, mescamente su de èssere cunsideradu una forma bassa de espressione<ref>{{Tzita web|url=http://www.midesa.it/cgi-bin/show?art=Tonzanu.htm|tìtulu=Sa limba sarda - Giovanna Tonzanu|atzessu=8 làmpadas 2009}}</ref><ref>{{Tzita web|url=http://www.theguardian.com/science/2016/mar/13/sardinian-professor-fighting-to-save-gaelic-bilingualism|tìtulu=The Sardinian professor fighting to save Gaelic – and all Europe’s minority tongues|situ=the Guardian|data=2016-03-13|limba=en|atzessu=2020-07-29}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://truncare.myblog.it/2012/09/15/conferenza-di-francesco-casula-sulla-lingua-sarda-flumini-27/|tìtulu=Conferenza di Francesco Casula sulla Lingua sarda: sfatare i più diffusi pregiudizi sulla lingua sarda|limba=it-IT|atzessu=2020-07-29}}</ref> e èssere ligadu a unu "traditzionalismu" de carchi genia.<ref>{{Tzita web|http://www.francopiga.it/francopiga/index.php/la-lingua-sarda-oggi-bilinguismo.html|La lingua sarda oggi: bilinguismo, problemi di identità culturale e realtà scolastica, Maurizio Virdis (Università di Cagliari)}}</ref><ref>[http://guide.supereva.it/lingua_sarda/interventi/2010/12/quando-muore-una-lingua-si-oscura-un-cielo Quando muore una lingua si oscura il cielo: da "Lettera a un giovane sardo" dell'antropologo Bachisio Bandinu]</ref>