Template:Printzipale:Artìculu mese: diferèntzias tra is versiones

Content deleted Content added
Artìculu de austu 2020
Artìculu de cabudanni 2020
Lìnia 1:
<div style="float:right"><small>[{{fullurl:Sardigna e CòrsicaMare|action=edit}} càmbia]</span></div><span style="font-size:16pt">Sardigna e CòrsicaMare</span>
 
[[File:Corsica et Sardinia SPQRVolcanoPort1.pngJPG|thumb|right|PosiduraSu demare sa provìntziaTirrenu in saVulcano, mapauna de s'Impèriusas ìsulas Eòlias|248x248px]]
Su '''mare''' est una massa de abba salida (connota comente a [[Aba|abba]] de '''mare''') chi coberit una parte manna de sa superfìtzie de sa [[Terra|Terra.]] Sas massas mannas de abba chi separant sos continentes si nùmenant [[Otzèanu|otzèanos]], mentras sas divisiones de custos otzèanos belle tancados dae partes de sos [[Continenti (Geografia)|continentes]] o dae [[Ìsula|ìsulas]] e [[Artzipèlagu|artzipèlagos]], sunt connotas petzi comente a mares, sos cales in s'interi si partint in massas de abba prus minores numenadas [[Golfu|golfos]] e [[Baja|bajas]] e si connetent a traessu de "istrintos". Si nùmenant mares fintzas sos lagos mannos interiores, a fitianu salidos, chi non sicant neddue, comente su mare de Aral.
'''Sardigna e Còrsica''' (in [[limba latina|latinu]]: ''Sardinia et Corsica'') est istada una [[provìntzia romana]] de edade [[Repùblica romana|republicana]] e [[Impèriu romanu|imperiale]]. Sa Sardigna fiat intrada in su ròdiu de influèntzia romana dae su [[238 a.C.]] Sa Còrsica duos annos prus a tardu e ambas bi fiant abarradas fintzas a s'invasione de sos [[Vàndalos]] de su [[456]]. Roma aiat ocupadu sa Sardigna in su s'iscuta de tempus intre sa [[prima gherra pùnica|prima]] e sa [[segunda gherra pùnica]]. Giai in sos primos annos de su cunflitu mannu, pretzisamente in su [[259 a.C.]], s'esèrtzitu romanu aiat intentadu sa conchista de s'ìsula, lompende·nche dae [[Còssiga|Còrsica]], ma su cònsule [[Lùtziu Cornèliu Iscipione (cònsole 259 a.C.)|Lùtziu Cornèliu Iscipione]], a pustis de àere pigadu possessu de [[Terranoa]], si fiat dèpidu retirare.
Segundu su gradu de serrada de sos mares, custos si dividint in:
 
* '''mares costerinos''', tancados in parte dae ìsulas, artzipèlagos o penìsolas e in ue sos trainos sunt causados dae sos bentos marinos, comente su [[mare de su Nord]] o su mare de su Giapone;
==Istatutu==
* '''mares continentales''', prus tancados e cun unu cuncàmbiu de abba cun s'otzèanu limitadu, in ue sos trainos sunt dèpidos a diferèntzias de salidura e [[temperadura]] prus chi no a sa fortza de su bentu, comente est su casu de su [[Mare Mediterraneu|mare Mediterràneu]] o su [[mare Ruju]];
[[Sardigna]] (in [[limba grega antiga|gregu]] Σαρδώ, ''Sardò'') e [[Còrsica]] (Κύρνος, ''Kýrnos''),[[Istrabone]], ''[[Geografia (Istrabone)|Geografia]]'', V, 2,7.</ref> fiant istadas annessionadas in su [[238 a.C.|238]] e in su [[237 a.C.|237]], sutraende·ddas a sa dominatzione [[tziviltade cartaginesa|pùnica]]. Sos relatos bonos chi intercurriant intre sas populatziones locales e sos Cartaginesos, contrapostos a unu regìmene de conchista intradu dae sos Romanos, aiant determinadu una sèrie de avolotos (in Sardigna in sos annos [[236 a.C.|236]]-[[231 a.C.]], [[216 a.C.]], [[187 a.C.|187]]-[[177 a.C.]], [[126 a.C.]] e [[122 a.C.]]; in Còrsica in sos annos [[234 a.C.|234]]-[[231 a.C.]], [[201 a.C.]], [[172 a.C.]], [[163 a.C.]], [[111 a.C.]]) e unu apaghiamentu incumpletu in piessignu de sas tribùs de s'internu, cun atziones sighidas, cunsideradas brigantàgiu dae sos Romanos.
* '''mares interiores''' o '''tancados''', de su totu furriados dae terra, chi podent retzire o nono abba durche a traessu de diversos messàrgios ma non lompent in s'otzèanu, comente su mare Càspiu o su [[mare Mortu]].
 
S'autoridade mundiale chi definit sos lìmites de mares e otzèanos est s'Organizatzione Idrogràfica Internatzionale (OHI), su documentu vigente de sa cale est sa publicatzione ispetziale S-23, ''[http://www.iho.shom.fr/PUBLICATIONS/IHO_Download.htm Lìmites de otzèanos e mares]'' (in [[Limba inglesa|inglesu]]), sa de 3 editzione, [[1953|1953.]] Sa segunda editzione est istada sa de su [[1937]], e sa prima fiat de su [[1928|1928.]] In su [[1986]] si nd'est publicadu sa de bator editziones, ma a causa de diversas disputas nominales no est istada galu ratificada.
Sa provìntzia intrea fiat guvernada dae unu [[Pretore (istòria romana)|pretore]] (atestadu partende dae su [[227 a.C.]]), cun cabulogu a primìtziu in ''[[Nora]]'' e a sighire in ''Càrales'' ([[Casteddu]]), in Sardigna.
 
<div align=right style="font-size:100%;">[[Sardigna e CòrsicaMare|'''Sighit...''']]</div>
Cun probabilidade totu su territòriu de Sardigna fiat istadu cunsideradu ''[[ager publicus]] populi Romanos'' e sutapostu a s'esatzione de una [[decenia]], a chi si podiant agiùnghere unas àteras rechisitziones e si pensat chi a unu regìmene pròpiu fiat istada sutaposta fintzas sa Còrsica. De unu tzertu importu fiat sa produtzione de [[triticum|trigu]] de Sardigna mentras unas àteras esportatziones fiant costituidas dae s'[[ortigu]] e de produtos de su [[pastoriu]] e de sas [[salina|salinas]]. Sa propiedade de terras aiat mantentu in Sardigna su caràtere de [[latifundu]], giai impostu suta de sa dominatzione pùnica.
<div align=right style="font-size:90%;">''Cabudianos: [[Sardigna e Còrsica]], [[Marianna Bussalai]], [[Margherita Hack]], [[World Wide Web]], [[Sa die de sa Sardigna]]''</div><noinclude>
 
<div align=right style="font-size:100%;">[[Sardigna e Còrsica|'''Sighit...''']]</div>
<div align=right style="font-size:90%;">''Cabudianos: [[Marianna Bussalai]], [[Margherita Hack]], [[World Wide Web]], [[Sa die de sa Sardigna]]''</div><noinclude>
<noinclude>[[Categoria:Pàgina printzipale|Artìculu]]</noinclude>