Crabas/LSC: diferèntzias tra is versiones

Content deleted Content added
No edit summary
Lìnia 116:
 
* Sa '''''[[butàriga]]''''' est fata cun is oos de su mugheddu chi sunt postas a sicare in su sale.
* Sa '''''[[burrida]]''''' si podit aprontare cun duas ratzas de pische diversas, chi benint a èssere sa s'[[Rajiformes|iscrita]] o su [[gatutzu]]. Su pische est postu a buddire e a pustis cundidu cun una bànnia de tamata chi est coghinada a parte. Sa retzeta no est duncas pròpia a cudda de sa burrida de Casteddu, chi cheret fata isceti cun su gatutzu e cundida cun bànnia de nughe, antimes de sa tamata.
 
Is binos tìpicos de Crabas sunt sa [[Crannatza de Aristanis|crannatza]] e sa [[nieddera]].
 
== Limba ==
Su sardusadru allegadufaeeddadu in Crabas tenet trassas in sustàntzia de su [[campidanesu]], forasfrancas pro carchicarchiuna caraterìstica chi nche dd'acostat a su [[logudoresu]]. Est pro custu fatu classificadu ina introintru de sa ''[[Sardu aristanesu (variedade de su sardu)|variedadivariedade arborensiarborense]]''.
 
Su crabarissu difatis, cun pagaspagus etzetziones (''coxinai'', ''bixinu'', ''paxi'' e pagospagus àterosatrus faeddosfueddus), mentenet issa [g] e sa [k] velares a in antisanantis de is vocales /i/ e /e/. ProA esempru, si narat:
 
* ''lughi'' (in logu de ''luxi'')
Lìnia 129:
* ''canabara'' (in logu de ''cenabara'')
 
[[File:Tharros_-_Sardinia_-_Italy_-_24.jpg|link=https://sc.wikipedia.org/wiki/File:Tharros_-_Sardinia_-_Italy_-_24.jpg|left|thumb|293x293px|Situ archeològicu de [[Tharros]].]]
ÀteraAtra caraterìstica chi si podet agatare, mancaremancari in prus pagos fueddosfaeddos, est sa mudatrasformatzione de su sonu GU/QU a comentzu de faeddu o intra deintre vocales in b- o -bb-; duncas si narat pro esempru:
 
* ''batodighi'' (in logu de ''cuatodixi'')
* ''ebba'' (in logu de ''egua'', in realidadirealidade fatu·fatu usauusadu etotu)
* ''sambiri/sambini'' (in logu de ''sanguini'')
 
Àteros faeddosfaeddus si narant a sa moda campidanesa, pro esempru:
 
* ''cuatru'' (non ''batru'')
Lìnia 142:
* ''sangunau'' (non ''sambenau'')
 
Fintzamentzas in su lèssicu est manna s'influèntzia de su logudoresu, unu esempru chi podet bàlere pro totus est su de su verbuvèrbiu ''cherri'' (in logudoresu ''cherrer''), chi est meda prus usadu de su sinònimu campidanesu oi/''<nowiki>'olli/bolli</nowiki>''.
 
Est pretzisu nàrrere, ca agatende·sì sa bidda in una zona de mesu intre prus variedades, medas fueddusfaeddos podent èssere intèndidos pronuntziauspronuntziados siat in una manera siat in un'àtera. S'usu de una forma o de s'àtera càmbiat susetotus segundu s'arte de chichie faeddat (messaju, pastore, piscadore de istàngiu, piscadore de mare e aici sighende). Si narat pro esempru:
 
* ''tzivilli'' e fintzas ''civilli''
* ''decidi'' e fintzas ''detzidi''
* ''inoi'' e fintzas ''inoghi''/''inoga''
* ''acua'' e fintzas ''abba''
* ''praxi'' e fintzas ''praghi''
 
Fintzas su matessi faeddu podet èssere pronuntziadu a sa manera logudoresa o a sa manera campidanesa segundu su cuntestu in ue si cheret usare. Est su chi sutzedet cun su diminutivumenguante de s'agetivu "''bellu",'' chi si faghet ''bellixeddu'' isceti in chistiones de estètica (però s'usu s'est ispaniadu isceti in is ùrtimas deghinas annos) e ''belligheddu'' isceti in chistiones de calidade. Pro àteros faeddos e is derivatziones issoro s'agatant fenòmenos simigiantes, pro esempru si narat ''druchi, drucori, indrucai,'' ma unu màndigu comente una turta est unu ''druci;'' si narat ''paxi'', però unu chi agatat un'acòrdiu a pustis de una briga ''s'apàghiat e'' agatat ''apaghiamentu.'':
 
* ''bellixeddu'' - isceti in chistiones de estètica (però s'usu fitianu est bastante reghente)
 
* ''belligheddu'' - isceti in chistiones de calidade
Àteros faeddos, in is ùrtimas deghinas de annos prus che totu, sunt [[Italianitzatzione|italianizados]], aici pro esempru:
 
Àteros faeddos, in is ùrtimas deghinas de annos prus che totu, in sa limba chistionada padessent de una [[Italianitzatzione|italianizatzione]] marcada, aici pro esempru su verbu ''suntzedi'' podet èssere naradu ''sucedi'', s'agetivu ''capatza/u'' podet mudadu in ''capaci'' e àteros faeddus chi in tempus andadu podiant èssere pronuntziados indiferentemente in duas maneras comente pro esempru ''provìntzia, detzidi, tzivilli'', s'intendent semper prus a s'ispissu narados isceti ''provìncia'', ''decidi'' e ''civilli''.
* su verbu ''suntzedi'' podet èssere naradu sucedi
* s'agetivu ''capatza/u'' podet èssere mudadu in ''capaci''
 
Paris a totu sa zona de [[Campidano de Aristanis|Campidanu de susSubra]], fintzas in Crabas s'agatat s'elisionielisione de sa -n- intra vocales (pani→paĩ; beni→beĩ; manu→maũ), de sa -l- intra vocales (soli→soi; colori→caori; meloni→maoĩ), de sa -r- in is sìllabas cun -rt- intraintre vocalesvocallis (portu→potu; murta→muta; martis→matis) e prus chi non in àteros logos s'inversione de is cunsonantes (cherbeddu→crabeddu; marxani→mraxaĩ; barca→braca).
 
In is sèculos passados su sardu crabarissu - comente totutotus is chistionados in is biddas de sa zona - teniat seguramente caràteres meda prus simigiantes a su logudoresu, mancari semper in ammesturu cun àteros tìpicos campidanesos. Rastas de custu fatu si podent agatare in unos cantos topònimos (esempros: "''S'Arburi Longu''"; "''Abba Chen'e Soi''"; "''Su Forraghe''").
 
== Evolutzione demogràfica ==