Istòria minerària de Sardigna: diferèntzias tra is versiones
Content deleted Content added
Pàgina creada cun '{{LSC}} {{Istòria de Sardigna}} Sa bogadura e sa traballadura de sos minerales in Sardigna andat torra a tempos remotos. Antigos mercantes e conchistadores aiant pigad…' |
No edit summary |
||
Lìnia 11:
A fùrriu a [[su de tres millènnios a.C.]], cun probabilidade importados dae su lutone orientale de su Mediterràneu, fiant lòmpidos e si fiant ispaniados fintzas in Sardigna sos connoschimentos metallùrgicos, chi diant imbàtere in [[Tziviltade nuraghesa|època nuràgica]] a un'elevadu livellu tècnicu. In paris tempus a sa tècnica metallùrgica, si fiat isvilupada fintzas sa tècnica minerària, permitende sa bogadura de cantidades creschende de minerales e duncas de metallos. Sa posidura geogràfica de s'ìsula, ma fintzas su patrimoniu mineràriu suo, aiant atràidu intre [[Su de 10 sèculos a.C.|su de 10]] e [[su de 8 sèculos a.C.]] sos mercantes [[fenìtzios]], a fatu de sos cales, a fùrriu a sa metade de [[Su de 6 sèculos a.C.|su de 6 sèculos]], fiant acùdidos is [[Tziviltade cartaginesa|cartaginesos]]. Fenìtzios e cartaginesos aiant isfrutadu in manera intensiva sas richesas mineràrias, mescamente in sa zona de s'atuale [[Igrèsias]], in ue sunt istadas atzapadas rastas de iscavaduras e iscòrias de fundidura de atibiare a custu perìodu. Una faina metallùrgica intensa, siat estrativa siat de fundidura, est testimoniada dae su puntu de bista archeològicu, a manu de sos ricos giatzimentos metallìferos de su [[Sarrabus-Gerrei|Sàrrabus]], costituidos dae minerales cumpostos de òssidos e [[Solfuru de ferru|solfuros de ferru]], [[Ràmine|ràmene]] e [[prumu]]. De època preistòrica est famada sa mina de [[Funtana Raminosa]] in sa [[barbàgia de Brevìe]].
== Època romana ==
In su 238 a.C. incumentzat in Sardigna s'època de sa [[Sardigna e Còrsica|dominatzione romana]]. Difatis [[Tziviltade cartaginesa|Cartàgine]] a fatu de sa derrota padèssida in sa [[Prima gherra pùnica|I gherra pùnica]], e a sa rebellia de sos mertzenàrios istantziados in s'ìsula, fiat istada custrinta a fàghere tzèdida formale de s'ìsula a Roma. Est in su [[226 a.C.]] chi a sa Sardigna fiat istadu atibiadu s'istatutu de provìntzia de Roma.
In suta de sos romanos sa faina minerària fiat crèschida meda, mescamente pro su chi pertocat is ricos isterrimentos de [[prumu]] e de [[prata]]. Giai dae su [[269 a.C.]] sa repùblica romana aiat adotadu sa prata che a base monetària, mentras su prumu fiat impreadu in is prus campos isvariados de sa vida tzivile, dae sos istèrgios a sas cunduturas de s'abba. Sa Sardigna, a pustis de [[Ispagna]] e [[Bretagna (regione istòrica)|Bretagna]], costituiat sa de tres regiones, intre sos domìnios de Roma, pro cantidades de metallos prodùidos. Sa produtzione minerària durante totu su perìodu de sa dominatzione romana fiat valutada in unas seschentosmìgia tonnelladas de prumu e milli tonnelladas de prata. Sa faina de sa bogadura de sos romanos non si fiat limitada petzi a su lutone de sa zona de [[Igrèsias]] (in ue non pro àteru, galu oe, esistet unu bighinadua chi ddi narant Campu Romanu, a ammentu de sos antigosaposentamentos estrativos), difatis issos aiant connotu e siguramente aiant isfrutadu sos isterrimentos de prata de [[Sarrabus-Gerrei|Sarrabus]], a sa cale importu fortzis si referiat su geògrafu Solinu iscriende: India ebore, argento Sardinia, Attica melle.<ref>S'Ìndia est famada pro su [[marfìliu]], sa Sardigna pro sa prata, l'Àtica pro su mele.</ref>
Is sistemas de s'isfrutamentu de sas minas, in època romana, cunsistiant in s'iscavu de putzos verticales funduros, fintzas a prus de chentu metros; is traballos fiant giutos, serbende·si petzi de ainas a manu e a bortas de su fogu pro ischirriare sa roca, de mineris lìberos, narados "metallaros", e dae su [[190 a.C.]] de iscraos e presoneris narados ''damnati a effodienda metalla''. In s'annu [[369 p.C.]] s'imperadore [[Valentinianu I]] aiat decretadu ca onni nave chi approdaiat a Sardigna depiat pagare unu deretu de 5 dinaris pro onni metallaro carradu. A pustis is imperadores [[Gratzianu (imperadore romanu)|Gratzianu]], [[Valente (imperadore romanu)|Valente]] e [[Valentinianu II]] aiant proibidu de su totu a sos metallaros de si tramudare a s'ìsula. A custos provedimentos non depiat èssere angena sa timoria chi sa richesa etzetzionale de sos isterrimentos sardos podiat iscalabrare sas minas arghentìferas ibèricas chi fiant de propiedade imperiale.
In època romana tarda sa produtzione minerària sarda aiat basciadu meda; mentras in pagos isterrimentos sa faina sighiat, pro satisfàghere sas limitadas netzessidades de su mercadu isulanu, medas àteros fiant istados abbandonados e carchiunu de custos, comente cussos de Sarrabus, fiant istados ismentigados.
== Bibliografia ==
* Marchese E., ''La legge sulle miniere in Sardegna'', Considerazioni, Gènova [[1869]].
| |||