Limba sarda/campidanesu: diferèntzias tra is versiones

Content deleted Content added
mNo edit summary
Lìnia 6:
 
== Datus generalis ==
Su sardu est atesu meda de su latinu e de is atras lìnguas neolatinas, prus de totu po su chi pertocat sa gramàtica. Sa lìngua sarda si agatat in s'''ala ocidentali'' de sa latinidadi, paris cun su [[Limba catalana|catalanu]], su [[Limba frantzesa|francesu]], s'[[Limba otzitana|ocitanu]], su [[Limba ispagnola|spanniolu]], su [[Limba portughesa|portughesu]] e atras minoris. Custu bolit nai chi tenit comenticumenti caraterìstica su plurali in -s.
Aintru de is lìnguas latinas, si sinnialat chi ndi at bogau s'artìculu ("su"/"sa") de su latinu ''ipse'', candu invecis totu is atras lìnguas dd'ant bogau de ''ille'' (foras de su cadelanu in is [[Ìsulas Baleares|Ìsulas Balearis]] chi at bogau s'artìculu ''es''/''sa'' de su latinu ''ipse''), in prus est s'ùnica chi fraigat su tempus benidori ponendi su verbu de agiudu "àire" ananti de su disfiniu (p.e.: ''apu a cantai'' de "habeo ad cantare") e no a pustis (p.e.: it. ''canterò'', de "cantare habeo").
 
Lìnia 31:
 
== Spartzidura, situatzioni a dii de oi e perìgulu de estintzioni ==
Si carculat chi dda iant a fueddai o cumprèndi, a su mancu po unas cantas fràsias, unas 1.200.000 personis de [[Sardigna|Sardìnnia]] e in prus is disterraus chi no ddoe bivint. Is chi dda cumprendint e dda imperant de mellus manera funt meda prus pagus, ma no ddoe at nisciuna cherta specialìstica chi nde tratit; parit perou, comenticumenti po totu is lìnguas de minoria, chi a dda fueddai mellus siant is bècius, mancari ddoe siant giòvunus chi dda stùdient e impreent beni.
 
Segundu a unu stùdiu de sa regioni, su sardu ddu iant a connòsci unas 1.495.000 personis e fueddai unas 1.000.000, a fronti de unu tres % sceti chi naraat de no ddu connosci, de no ddu cumprèndi e de no ddu bolli imparai. Ant perou sinnalau chi ddoe est s'arriscu chi su sardu iat a podi andai intra pagu tempus in estintzioni, si no si ponit rimèdiu, ca su bilinguismu est ancora a bìi; in prus, sighit a girai unu ''stigma'' assotziau a sa lìngua, e in is ofìtzius pùblicus no si imperat a favori, oi, de s'italianu sceti.
Lìnia 37:
Custa situatzioni si depit a su stadu de diglossia, a livellu sociològicu, chi at tentu e ancora tenit su sardu de s'època moderna in susu, ca is invasoris sempiri ant impostu che ofitziali sa lìngua insoru; si depit tenni in contu chi is ibèricus teniant is lìnguas insoru afaca a su sardu, mentras chi in s'ùrtimu perìodu de dominatzioni, sa piemontesa, is de Savoja cheriant auniri su domìniu insoru fintzas linguisticamenti e ddoe c'ant bogau spanniolu e sardu puru. Sa cosa si nc'est ancora prus imbrutada in is annus '50 e '60 de su sèculu passau, cando is mèdius de comunicatzioni e s'istrutzioni ofitziali ant fatu a manera chi is sardus aiant intendiu s'italianu che "lìngua de cultura e de genti scida", scioberendi de no imparai prus su sardu a is fillus. In custu tempus, benit puru a pìgiu su dualismu tra citadi e bidda, in ui sa lìngua mama no est ancora totu spèrdia. Pustis de una pelea longa cumintzada de is annus '70, si podit nai chi calicuna cosa siat cambiada ma solu in su [[1997]], po mori de una lei regionali chi at postu su sardu che lìngua ofitziali de sa Sardìnnia in paris a s'italianu.
 
Immoi nci at ddoe duas scolas de pensu: a una banda, chini pentzat chi su raixinamentu de su sardu de sa sotziedadi sarda siat arribau a unu puntu chi su sardu si creit oramai belle scumpartu e duncas estintu, a un'àtra chini invecis cherit torrai sa lìngua a is sardus circhendi de sighi s'esèmpiu de àteras lìnguas de minoria, comenticumenti su cadelanu. Nci at una certa atividadi po unificai su sardu, partziu in una cantidadi manna de dialetus (unus 350) chi intra issus si podent cumprendi, ma po immoi est in suta a crìtica o polèmica (comenticumenti at sutzediu po sa [[Limba Sarda Unificada]] e sa [[Limba Sarda Comuna]]).
[[File:Sardinia Language Map.png|thumb|250px|right|[[Limbas de sa Sardigna|Lìnguas e dialetus de sa Sardìnnia]]]]
 
Lìnia 66:
[[File:Statuti Sassaresi XIV century 1a.png|thumb|260px|left|Istatudos tataresos]]Su sardu est stau sa lìngua ofitziali de is [[Judicados sardos|juigaus]] in s'[[Edade de Mesu|Edadi de Mesu]]. Sa lìngua scrita presentaat meda latinismus chi oi no s'intendint prus e una grafia chi suferiat s'influèntzia de is assentadoris (toscanus, genovesus o catalanus fatu-fatu). [[Dante Alighieri]] fueddat de su sardu in ''De vulgari eloquentia'' e nci bogat is sardus de s'òrbita italica, po chi a parri suu no teniant unu volgari chi si depiat tenni a contu e sighiant a stroci su latinu ("domus nova" e "dominus meus" narant infatis):
{{quote|Sardos etiam, qui non Latii sunt sed Latiis associandi videntur, eiciamus, quoniam soli sine proprio vulgari esse videntur, gramaticam tanquam simie homines imitantes: nam domus nova et dominus meus locuntur}}
Si podit biri calicunu elementu de su sardu giai in su 1063, ma si depit aspetai una bintina de annus a pustis po biri is primus documentus in sardu antigu, comenticumenti sa ''Carta Volgare'' (in campidanesu) e su chi si narat ''Privilegio logudorese'', oi cunservau in Pisa:
{{quote|In nomine Domini amen. Ego iudice Mariano de Lacon fazo ista carta ad onore de omnes homines de Pisas pro xu toloneu ci mi pecterunt: e ego donolislu pro ca lis so ego amicu caru e itsos a mimi; ci nullu imperatore ci lu aet potestare istu locu de non (n)apat comiatu de leuarelis toloneu in placitu: de non occidere pisanu ingratis: e ccausa ipsoro ci lis aem leuare ingratis, de facerlis iustitia inperatore ci nce aet exere intu locu...}}
''Donatzioni de Torchitoriu'' (1089 o 1103, campidanesu):