Limba sarda/campidanesu: diferèntzias tra is versiones
Content deleted Content added
mNo edit summary |
|||
Lìnia 6:
== Datus generalis ==
Su sardu est atesu meda de su latinu e de is atras lìnguas neolatinas, prus de totu po su chi pertocat sa gramàtica. Sa lìngua sarda si agatat in s'''ala ocidentali'' de sa latinidadi, paris cun su [[Limba catalana|catalanu]], su [[Limba frantzesa|francesu]], s'[[Limba otzitana|ocitanu]], su [[Limba ispagnola|spanniolu]], su [[Limba portughesa|portughesu]] e atras minoris. Custu bolit nai chi tenit
Aintru de is lìnguas latinas, si sinnialat chi ndi at bogau s'artìculu ("su"/"sa") de su latinu ''ipse'', candu invecis totu is atras lìnguas dd'ant bogau de ''ille'' (foras de su cadelanu in is [[Ìsulas Baleares|Ìsulas Balearis]] chi at bogau s'artìculu ''es''/''sa'' de su latinu ''ipse''), in prus est s'ùnica chi fraigat su tempus benidori ponendi su verbu de agiudu "àire" ananti de su disfiniu (p.e.: ''apu a cantai'' de "habeo ad cantare") e no a pustis (p.e.: it. ''canterò'', de "cantare habeo").
Lìnia 31:
== Spartzidura, situatzioni a dii de oi e perìgulu de estintzioni ==
Si carculat chi dda iant a fueddai o cumprèndi, a su mancu po unas cantas fràsias, unas 1.200.000 personis de [[Sardigna|Sardìnnia]] e in prus is disterraus chi no ddoe bivint. Is chi dda cumprendint e dda imperant de mellus manera funt meda prus pagus, ma no ddoe at nisciuna cherta specialìstica chi nde tratit; parit perou,
Segundu a unu stùdiu de sa regioni, su sardu ddu iant a connòsci unas 1.495.000 personis e fueddai unas 1.000.000, a fronti de unu tres % sceti chi naraat de no ddu connosci, de no ddu cumprèndi e de no ddu bolli imparai. Ant perou sinnalau chi ddoe est s'arriscu chi su sardu iat a podi andai intra pagu tempus in estintzioni, si no si ponit rimèdiu, ca su bilinguismu est ancora a bìi; in prus, sighit a girai unu ''stigma'' assotziau a sa lìngua, e in is ofìtzius pùblicus no si imperat a favori, oi, de s'italianu sceti.
Lìnia 37:
Custa situatzioni si depit a su stadu de diglossia, a livellu sociològicu, chi at tentu e ancora tenit su sardu de s'època moderna in susu, ca is invasoris sempiri ant impostu che ofitziali sa lìngua insoru; si depit tenni in contu chi is ibèricus teniant is lìnguas insoru afaca a su sardu, mentras chi in s'ùrtimu perìodu de dominatzioni, sa piemontesa, is de Savoja cheriant auniri su domìniu insoru fintzas linguisticamenti e ddoe c'ant bogau spanniolu e sardu puru. Sa cosa si nc'est ancora prus imbrutada in is annus '50 e '60 de su sèculu passau, cando is mèdius de comunicatzioni e s'istrutzioni ofitziali ant fatu a manera chi is sardus aiant intendiu s'italianu che "lìngua de cultura e de genti scida", scioberendi de no imparai prus su sardu a is fillus. In custu tempus, benit puru a pìgiu su dualismu tra citadi e bidda, in ui sa lìngua mama no est ancora totu spèrdia. Pustis de una pelea longa cumintzada de is annus '70, si podit nai chi calicuna cosa siat cambiada ma solu in su [[1997]], po mori de una lei regionali chi at postu su sardu che lìngua ofitziali de sa Sardìnnia in paris a s'italianu.
Immoi nci at ddoe duas scolas de pensu: a una banda, chini pentzat chi su raixinamentu de su sardu de sa sotziedadi sarda siat arribau a unu puntu chi su sardu si creit oramai belle scumpartu e duncas estintu, a un'àtra chini invecis cherit torrai sa lìngua a is sardus circhendi de sighi s'esèmpiu de àteras lìnguas de minoria,
[[File:Sardinia Language Map.png|thumb|250px|right|[[Limbas de sa Sardigna|Lìnguas e dialetus de sa Sardìnnia]]]]
Lìnia 66:
[[File:Statuti Sassaresi XIV century 1a.png|thumb|260px|left|Istatudos tataresos]]Su sardu est stau sa lìngua ofitziali de is [[Judicados sardos|juigaus]] in s'[[Edade de Mesu|Edadi de Mesu]]. Sa lìngua scrita presentaat meda latinismus chi oi no s'intendint prus e una grafia chi suferiat s'influèntzia de is assentadoris (toscanus, genovesus o catalanus fatu-fatu). [[Dante Alighieri]] fueddat de su sardu in ''De vulgari eloquentia'' e nci bogat is sardus de s'òrbita italica, po chi a parri suu no teniant unu volgari chi si depiat tenni a contu e sighiant a stroci su latinu ("domus nova" e "dominus meus" narant infatis):
{{quote|Sardos etiam, qui non Latii sunt sed Latiis associandi videntur, eiciamus, quoniam soli sine proprio vulgari esse videntur, gramaticam tanquam simie homines imitantes: nam domus nova et dominus meus locuntur}}
Si podit biri calicunu elementu de su sardu giai in su 1063, ma si depit aspetai una bintina de annus a pustis po biri is primus documentus in sardu antigu,
{{quote|In nomine Domini amen. Ego iudice Mariano de Lacon fazo ista carta ad onore de omnes homines de Pisas pro xu toloneu ci mi pecterunt: e ego donolislu pro ca lis so ego amicu caru e itsos a mimi; ci nullu imperatore ci lu aet potestare istu locu de non (n)apat comiatu de leuarelis toloneu in placitu: de non occidere pisanu ingratis: e ccausa ipsoro ci lis aem leuare ingratis, de facerlis iustitia inperatore ci nce aet exere intu locu...}}
''Donatzioni de Torchitoriu'' (1089 o 1103, campidanesu):
|