Comoras: diferèntzias tra is versiones
Content deleted Content added
m Bot: Migrating 152 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q970 (translate me) |
No edit summary |
||
Lìnia 1:
{{stub/geografia}}[[File:Flag of the Comoros.svg|thumb|100px|right|Bandera]]
Is '''Comoras''', ufitzialmente '''Unione de is Comoras''' (in [[Limba araba|àrabu]]: اتحاد جزر القمر, in [[Limba comorianu|comorianu]]: ''Udzima wa Komori'') est un'Istadu insulare de s'[[Àfrica Orientale]] postu a s'estremidade setentrionale de su [[Canale de Mozambicu]], in s'[[Otzèanu Indianu]], intre [[Madagascàr]] e su [[Mozambicu]]. Sa capitale est Moroni, is limbas ufitziales s'[[Limba araba|àrabu]], su [[Limba comoriana|comorianu]] e su [[Limba frantzesa|frantzesu]].
Sa natzione est assentada in tres ìsulas vulcànicas: [[Grande Comore]], [[Mohéli]] e [[Anjouan]], mentras s'ìsula de [[Mayotte]], chi ddi istat a curtzu est pretèndida dae is Comoras, ma at refudadu in referendums vàrios s'indipendèntzia de [[Frantza]].
S'istadu est istadu denùmenadu dae su [[1975]] a su [[1978]] ''Istadu de is Comoras'' e de su [[1978]] fintzas a su [[2000]] ''Repùblica Federale Islàmica de is Comoras''.
== Istòria ==
Is Comoras sunt abarradas ispopuladas fintzas a su sèculu VI cando fiant ocupadas dae gentes [[bantù]] aproliadas dae is costas africanas a curtzu.
Partende dae su de sèculu IX is Comoras fiant invàdidas dae [[àrabos]] [[shirazi]], chi bi aiant fundadu unos sultanados, su prus importante de is cales in [[Anjouan]], e aiant sutamìtidu sa populatzione bantù.
In su Chimbighentos fintzas is [[malgàscios]] si fiant aposentados in is Comoras, in piessignu in [[Mayotte]], in ue totora si faeddat [[Limba malgàscia|malgàsciu]].
Is esploradores [[Portugallu|portughesos]] aiant bisitadu s'artzipelagu in su [[1505]]. Fiant arribbados a fatu is [[Impèriu coloniale frantzesu|frantzesos]], is [[Impèriu coloniale Olandesu|olandesos]] e sos [[Impèriu Britànnicu|inglesos]]. Is Comoras in custa època fiant istados una base pro sa trata de sos iscraos, giuta siat de sos àrabos siat dae sos europeos. Pro sos europeos fiant annotamala una tapa in sa rota dae su [[Cabu de Bonu Isperu]] cara a su [[Golfu Pèrsicu]], s'[[Ìndia]] e sas [[Ìndias Orientales]]. Annotamala fiant istados fintzas sa base pro is piratas chi intertzetaiant is naves in is rotas subra descritas. Is sultanados fiant resessidos a si mantènnere indipendentes, puru faghende cuntzessiones a sos europeos. Is ùrtimas sultanas de [[Mohéli]] fiant istadas: [[Djoumbé Fatima]] (1841-1878) e [[Salima Machamba]] (1888-1909) chi aiant renuntziadu a su tronu tzedende s'ìsula a sa Frantza.
Intre de su [[1841]] e [[1912]] sa Frantza at conchistadu is sultanados e aiat postu sas ìsulas in suta de s'amministratzione de su guvernadore generale de su [[Madagascàr]]. Prus a tardu, colonos frantzesos, cumpangias cumertziales frantzesas e ricos mercantes àrabos aiant pesadu un' economia fundada in is prantedos chi totora isfrutat su de tres unu tzirca de su territòriu de is Comoras pro su coltivu de produtos de esportatzione.
In su [[1973]] fiat istadu agiuntu un'acòrdiu cun sa Frantza pro otènnere s'indipendèntzia in su [[1978]], ma su 6 de trìulas [[1975]] su parlamentu comorianu aiat aprovadu una risolutzione cun sa cale fiat decrarada s'indipendèntzia, cun s'astensione de is deputados de [[Mayotte]], chi fiant abarrados suta de su controllu frantzesu. In duos referendums, in su nadale [[1974]] e in su freàrgiu [[1976]], sa populatzione de Mayotte at votadu contra de s'indipendèntzia dae Frantza (respetivamente cun su 63,8% e su 99,4% de is votos).
In su [[1997]] is ìsulas de [[Anjouan]] e [[Mohéli]] ant decraradu s'indipendèntzia issoro dae is Comoras. Su cunsighente tentativu de su guvernu de istabilire torra cun sa fortza su controllu subra sas ìsulas rebellas at fallidu e luegus s'[[Unione Africana]], in suta de sos augùrios de su Presidente [[Thabo Mbeki]] de su [[Sudàfrica]], fiant portadas a in antis is tratativas pro arribbare a un'apaghiamentu. Custu aiat batidu a s'autonomia guvernativa pro cada ìsula, e unu guvernu federale pro is tres ìsulas. A cumintzos de su [[2005]] est istada aprovada sa ''Loi des compétences'', una lege chi definit is responsabilidades de cada organismu de guvernu, atualmente in cursu de perfetzionamentu. Sa die 25 martzu [[2008]] s'esèrtzitu, cun s'amparu de tropas de s'[[Unione Africana]], at assùmidu su controllu totale de s'ìsula de [[Anjouan]], ponende fine a sa setzessione.
== Populatzione ==
Sa populatzione de is Comoras tenent un' orìgine ètnica ammesturada àrabu-africana. In is ìsulas comorianas bivent fintzas immigrados frantzesos e isde iscratza issoro, chi ant ocupadu sas ìsulas fintzas a s'indipendèntzia. Pro sa manna majoria is comorianos sunt de cultura àrabu-islàmica,franca una minoria de importu in s'ìsula de [[Mayotte]] ([[Frantza]]), is Mahorais, costituida dae [[Catolitzèsimu|catòlicos]] influentzados a forte dae sa cultura frantzesa.
== Economia ==
In su [[2004]] su produtu internu lordo ammontava a 367 milliones de dollaros IMPREAT, parinales a unu PIL de 620 dollaros pro cumprèndidas. S'economia de sas Comoras est basada in s'agricultura e in sa pisca. Sa manioca, sas patatas durches e su risu benint coltivados pro s'alimentatzione locale, ma sa manna ala de sos ghèneros alimentares de sas ìsulas sunt importados. Su ylang-ylang (un'ògiu essentziale), sa vaniglia, la cuguget (purpa de nughe de cocco essiccata), su sisal e su cafè sunt destinados a sa saca. Sas forestas coberint su 2,2% de su territòriu e frunint unu modestu cuantitativu de linnàmene de fàbricu, mescamente subra Mannu Comoras. Su setore primàriu frunit su 41,1% (2004) de su produtu internu lordo, ocupende su 77% (1990) de sa populatzione ativa.
In su 2000 su balore totale de sas sacas est istadu de 6,86 milliones de $.
[[Categoria:Natziones de s'Africa]]
| |||