Colòmbia: diferèntzias tra is versiones

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
 
Lìnia 1:
{{coord|format=dms|display=title}}{{Variant|LSC}}[[File:Flag of Colombia.svg|thumb|243x243px|Bandera de Colòmbia]]
[[File:Colombia on the globe (San Andrés and Providencia special) (Americas centered).svg|thumb|243x243px|Posidura de sa Colòmbia in su mundu]]Sa '''Colòmbia''' (pronùntzia [[File:Flaglimba of Colombia.svgispagnola|thumb|243x243px|Bandellaispagnola]] [ko'lɔmbja]), ufitzialmente '''Repùblica de Colòmbia''', est unu istadu chi s'agatat in sa Colòmbiazona nord-otzidentale de s'[[Amèrica de su Sud]]. Sa capitale est [[Bogotá]].
Sa '''Colòmbia''' (pronùntzia [[limba ispagnola|ispagnola]] [ko'lɔmbja]), uffitzialmente '''Repùbbrica de Colombia''', est unu istadu chi s'agatat in sa zona norti-otzidentale de s'[[Amèrica de su Sud]]. Sa capitale est [[Bogotá]].
 
== Geografia ==
Sa Colòmbia tenet isterrida de 1.141.748 km² (o 2.070.408 km² chi sunt azuntos is 928.000 km² de isterrida marìtima), chi nde faghent s'istadu de bator prus isterridu de su [[sub-cuntinente|sub-cuntinenticontinente]] [[Sudamèrica|sudamericanu]]. Est intames su de tres in populatzione, cun unos 46.300.000 de bividores.
 
Allàcanat in s'estu cun [[Venezuela]] e [[Brasile]], in su sud cun su [[Perù]] e [[Ecuador]], in s'uestuovest si ghetat in s'[[ocèanu Patzìficu]], in su nortinorte in su [[Mare Caraìbicu|mare de is Caràibes]] e in su nortinord-uestuovest allàcanat cun [[Panamá]]. Tenet fintzas perricas territoriales cun [[Venezuela]] e [[Nicaràgua]] pro su chi pertocat is làcanas maritimas. A sa Colòmbia apartenent unas cantas ìsulas: s'[[archipèlagu de San Andrés|artzipèlagu de San Andrés]], [[Providencia]] e [[Santa Catalina]].
 
Est su solu istadu de su [[Sudamèrica]] chi tengiat bessida siat in su [[Ocèanu Patzìficu|Patzìficu]], siat in su [[mare de is Caràibes]].
Line 13 ⟶ 12:
Su territòriu de sa Colòmbia, in antis de s'arribu de is cunchistadores [[Ispagna|ispagnolos]] fiat bìvidu de tribùs [[amerindu|amerindas]] chi bi fiant lòmpidas de s'[[Amèrica Tzentrale]] e de is [[Caràibes]]. Is tribùs printzipales fiant is ''muisca'', ''quimbaya'', ''tayrona'', e ''zenù'', chi chistionaiant limbas de fammìllia [[arawakana]], [[chibcha]], [[caribe]]. Su sud fiat in parte ocupadu de is [[Incas]].
 
In su sèculu de 15XV, is ''conquistadores'' ispagnolos aiant ocupadu e colonizadu su territòriu, chi diat pois pigare nùmene de [[Visurènniu de Noa Granada|Visurènniu de Nua Granada]].
 
In su 1819, cun is campagnas de [[Simón Bolivár]], sa Colòmbia aiat otentu s'indipendèntzia de s'[[Ispagna]] impare is atuales [[Panamá]], [[Venezuela]] e [[Ecuador]], chi a su tempus s'agataiant aunidasunidas in una repùbbricarepùblica narada ''Grandu Colòmbia Manna''. Giai in su [[1830]], a causa de gherra internas sa Grandu Colòmbia Manna si fiat noantames ischirriadas [[Venezuela]] e [[Ecuador]].
 
Is chi oe sunt Colòmbia e [[Panamá]] diant formare sa [[Repùblica de Noa Granada|Repùblica de Nua Granada]], chi in tempus afatante si diant federare cun sa [[Cunfederatzione Granadina]] in su [[1858]], poise a pustis diant formare is Istados Unidos de Colòmbia. S'istrutura de s'atuale istadu tzentralista torratandat a coatorra a su [[1886]]. Afines, in su [[1903]], sa [[Gherra de is Milli Dies]] at betidu a sa setzessione de [[Panamá]].
 
Sa Colombia est istada poisa pustis in gherra cun su [[Perù]] in su [[1932]], pro su cuntrollu de unu territòriu chi pigat nùmene de trapètziu amazònicu. Sa gherra at agatadu determinu gràtzias a s'inteventu de sa [[Sotziedade de Natziones|Sotzidade de is Natziones]].
 
In su [[1948]] at tentu inghitzu un'època de violèntzias, chi at tentu bessida in sa gherra tzivile, chi at betidu s'atuale gherra de guvernu contra òrganos para-militares de traficantes de droga de unu cantone e guerrilla communista de un'àteru cantone. Su cunflitu est causa de mortos, ingotos, pessones iscumpassidas, e milliones de isfollados, chi ponent sa Colòmbia intre de is paisos prus violentos in su mundu e nde faghent unu de is prus mannos esportadores de droga.
 
Cuntantu custu s'istadu at tentu istitutziones relativamente istàbiles, foras pro is annos intre su [[1953]] e su [[1957]], cando a pustis de unu [[Corpu de Istadu|corpu de istadu]] su generale Rojas Pinilla fiat artziadu a su guvernu.
 
Atualmente sa ColòmiaColòmbia est una repùblica unitària de tipu presidentziale; su pòdere legislativu est in manu a su Cungressu, cumpostu de Càmbara (102 deputados) e Senadu (166 senatores).
 
== Economia ==
A s'inghitzu de su sèculu de 21XXI sa Colòmbia est una potèntzia de grandesamannària mèdia, cun richesa produida a su de bator postos intre de is natziones de su [[Sudamèrica]], in ue s'economia s'apoderat mescamente in sa produtzione de [[Cafè|café]], esportatzione de frores, crabone[[carbone]] e [[petròliu]].
 
Su bilantzu de s'istadu est in manna parte agrabiadu de is ispesas militares, chi dependent de su sustentamentu de s'esèrtzitu prus mannu de s'[[Amèrica Meridionale]] in cumaprantzia a su nùmeru de bividores.
==Àteros progetos==
{{commons|Category:Colombia}}{{Template:Amèrica}}
[[Categoria:Natziones de s'America]]