Sa die de sa Sardigna/campidanesu: diferèntzias tra is versiones

Content deleted Content added
Pàgina creada cun '{{NUG}}thumb|Intrada in Tàtari de [[Juanne Maria Angioy|Giuanne Maria Angioy]] Sa '''Die de sa Sardigna''' est sa festa de su sardos|pòpol…'
(Diferèntzia peruna)

Revisione de is 11:32, 21 Abr 2021

Custu artìculu est iscritu in sa grafia nugoresa. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · LSC · logudoresu

Sa Die de sa Sardigna est sa festa de su pòpolu sardu, posta de sa RAS su 14 de cabudanni de su 1993 e afestada su 28 de abrili de dònnia annu[1][2].

Intrada in Tàtari de Giuanne Maria Angioy

Sa festa serbit po amentai s'arrebèllia de su 28 de abrili de su 1794. In cussa dii su vicerè Balbiano, impari cun is àterus aministradoris continentalis, si nc'est dèpiu fui de Casteddu e sa Sardìnnia, ca su guvernu torinesu iat arrefudau a is sardus unas cantu cuncessionis, comenti unu Cunsillu de Stadu insoru, sa sede de su vicerè e unu ministèriu po is afaris de sa Sardìnnia me in Torinu. Is piemontesou no iant acetau nudda de totu custu, e po cussu ddoi est stètiu s'atu de arrebellìa populari chi s'est acabau cun sa stratalliada de su vicerè.[3]

Stòria

Cun su discuntentu chi fiat pesendi po s'aministratzioni piemontesa[4][5][6], me is ùrtimas dècadas de su setixentus s'est creau unu movimentu de arrebellia in totu s'ìsula, acanta de is eventus revolutzionàrius frantzesus e is fermentus nàscius in vàrias alas de Europa (Irlanda, Polònia, Bèlgiu, Ungheria, Tirolu). In su 1793 una flota frantzesa iat intentau de si pigai s'ìsula a oru de duas lìnias, una in su territòriu de Casteddu e s'àtera acanta a s'arcipèlagu de Sa Madalena, ghiada de su giòvanu ofitziali Napoleone Bonaparte[7], acobiau me in sa Frantza continentali apustis de s'insurretzioni paolina sustènnia de is inglesus. Is Sardus ant perou opònniu resistèntzia e strupiau custu pranu. At cumintzau duncas a cresci in s'opinioni pùbblica unu sentimentu de arrevesa contras a sa Corona sabàuda po sa defensa de su Rènniu.

 
Pintura de Giuanne Maria Angioy

Is Sardus ant pediu de ddis arreservai s'ala manna de is impreus civilis e militaris e un'autonomia prus manna respetu a is decisionis de sa classi dirigenti locali[8]. A s'arrefudu perentòriu de su guvernu piemontesu de acolli calichisiat pedida[9][10][11][12], sa burghesia tzitadina at organizau cun s'agiudu de su restu de sa populatzioni su motu insurretzionali.[9]

S'episòdiu finali de sa cuntestatzioni est stètiu s'arrestu cumandau de su vicerè de duus capus de su "Partidu Patriòticu", is abogaus casteddàius Vincenzo Crabas e Efisio Pintor. Su 28 abrili de su 1794 (data connota che sa dii de s'aciapa[13]) sa populatzioni furiana at stesiau de sa citadi totu is 514 funtzionàrius continentalis, cumprèndiu su viceré Balbiano, chi in su mesi de maju de cuddu annu funt stètius imbarcaus cun sa fortza e bogaus de s'ìsula.[9] Incoragiaus de is fatus de Casteddu, is populatzionis de S'Alighera e Tàtari ant fatu sa pròpiu cosa[14][12]. Is motus antifeudalis funt stètius apustis ghiaus po unus àterus duus annus de Giovanni Maria Angioy,[15][16] magistrau artu de su Rènniu de Sardigna, fintzas a candu funt stètius repressus de is fortzas lealistas, bessidas prus mannas a pustis de sa stipulatzioni de su tratau de paxi sutascritu de Napoleone e Vittorio Amedeo III. Su sperimentu revolutzionàriu sardu est acabau aici, e s'ìsula est abarrada asuta de sa giurisditzioni sabàuda.[17] A cussu est sighiu unu perìodu de restauratzioni aristocràtica e monàrchica, acabau cun sa Fusioni perfeta de su 1847, chi no est arrennèsciu a studai unus cantu àterus incumentzus spontàneus de arrebèllia acontèssius intra su 1802 e su 1821, comenti sa "Congiura de Palabanda" de Casteddu de su 1812[18][19][20] e s'abbolotu aligheresu de su 1821.[21]

Notas

  1. (IT) Regione Autonoma della Sardegna, Legge Regionale 14 settembre 1993, n. 44, in www.regione.sardegna.it. URL consultadu su 28 martzu 2020.
  2. Manuela Ennas, Sa Die de sa Sardigna. Sa festa de su pòpulu sardu, in Sardiniapost, 28 abrile 2020. URL consultadu su 3 maju 2020.
  3. Sa die de sa Sardigna, in Sardegna Cultura. URL consultadu su 30 martzu 2020.
  4. (IT) Carta Raspi, Raimondo, Storia della Sardegna, Mursia, 1971, p. 793, ISBN 88-425-0685-0, OCLC 868643061. URL consultadu su 28 martzu 2020.
    «L'avversione contro i Piemontesi non era ormai una questione di impieghi, come già durante l'ultimo periodo della signoria spagnola e come hanno fatto credere i dispacci del viceré Balbiano e la richiesta degli stamenti. I sardi volevano liberarsene non solo perché essi simboleggiavano un dominio anacronistico, avverso all'autonomia e contrario allo stesso progresso dell'Isola ma pure e forse soprattutto, per esserne ormai insopportabile l'alterigia e la sprezzante invadenza.».
  5. (IT) Napoli, Tommaso, Relazione ragionata della sollevazione di Cagliari e del Regno di Sardegna contro i Piemontesi.
    «L'avversione della Nazione Sarda contro i Piemontesi, cominciò da più di mezzo secolo, allorché cominciarono a riservare a sé tutti gli impieghi lucrosi, a violare i privilegi antichissimi concessi ai Sardi dai re d'Aragona, a promuovere alle migliori mitre soggetti di loro nazione lasciando ai nazionali solo i vescovadi di Ales, Bosa e Castelsardo, ossia Ampurias. L'arroganza e lo sprezzo con cui i Piemontesi trattavano i Sardi chiamandoli pezzenti, lordi, vigliacchi e altri simili e irritanti epiteti e soprattutto l'usuale intercalare di Sardi molenti, vale a dire asinacci inaspriva giornalmente gli animi e a poco a poco li alienava da questa nazione.».
  6. (IT) Onnis, Omar, La Sardegna e i Sardi nel tempo, 1ª ed., p. 149, ISBN 978-88-6851-064-0, OCLC 912286255. URL consultadu su 28 martzu 2020.
    «Che qualcosa bollisse in pentola, in Sardegna, poteva essere compreso fin dal 1780. Molte delle recriminazioni contro il governo piemontese erano ormai più che mature, con una casistica di atti, fatti, circostanze a sostenerle, tanto per la classe aristocratica, quanto per le altre componenti sociali.».
  7. (EN) La Maddalena, February 1793, in www.napoleon-series.org. URL consultadu su 28 martzu 2020.
  8. (IT) Sotgiu, Girolamo,, Storia della Sardegna Sabauda : 1720-1847, ISBN 978-88-6429-129-1, OCLC 1057008457. URL consultadu su 28 martzu 2020.
  9. 9.0 9.1 9.2 Sa Die: su chi depes ischire si ses sardu (o istas in Sardigna), in Istòrias, 27 abrile 2020. URL consultadu su 2 maju 2020.
  10. Manuela Ennas, Nara cixiri. Sa die de s’aciapa, in Sardiniapost, 29 abrile 2020. URL consultadu su 3 maju 2020.
  11. Sas cunditziones de sos Sardos: pacos, pòveros e tassados, in Sardigna e Mediterràneu. URL consultadu su 30 martzu 2020.
  12. 12.0 12.1 (IT) Onnis, Omar, La Sardegna e i Sardi nel tempo, Prima edizione, ISBN 978-88-6851-064-0, OCLC 912286255. URL consultadu su 28 martzu 2020.
    «Arrivò la risposta negativa del re alle Cinque Domande, e non alla delegazione stamentaria mandata a Torino, ma direttamente alle autorità sabaude sull'isola: uno sgarbo inaccettabile oltre che una delusione concreta.».
  13. Monserrato & le Scuole, 28 abrili: sa festa de su pòpulu sardu, in Monserrato & le Scuole, 27 abrile 2016. URL consultadu su 28 martzu 2020.
  14. Lisandru Beccu, In die de oe Giuanne Maria Angioy movet dae Casteddu conca a Tàtari, in Sa Gazeta, 13 freàrgiu 2017. URL consultadu su 30 martzu 2020.
  15. Juanne Maria Angioy, in Sardigna e Mediterràneu. URL consultadu su 30 martzu 2020.
  16. Massimeddu Cireddu, Regordamus s'istòria nostra e su 28 de abrile, in salimbasarda.net, 29 abrile 2012. URL consultadu su 30 martzu 2020.
  17. (IT) Onnis, Omar, La Sardegna e i Sardi nel tempo, 1ª ed., p. 152, ISBN 978-88-6851-064-0, OCLC 912286255. URL consultadu su 28 martzu 2020.
    «Mentre a Parigi si ghigliottinava Robespierre e il governo repubblicano prendeva una piega più moderata, la Sardegna era in piena rivoluzione. Primo paese europeo a seguire l'esempio della Francia, peraltro dopo averne respinto le avance militari. La rivoluzione in Sardegna, insomma, non era un fenomeno d'importazione. [...] Le rivoluzioni altrove furono suscitate dall'arrivo delle armi francesi e da esse protette (come la rivoluzione napoletana del 1799). È un tratto peculiare, quasi sempre trascurato, della nostra stagione rivoluzionaria».
  18. Sos vàrios tentativos de congiuras pro sighire su disignu rivolutzionàriu de s’Angioy, in Sardigna e Mediterràneu. URL consultadu su 30 martzu 2020.
  19. (IT) La rivolta contro il Re in una Sardegna oppressa dalla fame, in La Nuova Sardegna, 15 santandria 2012. URL consultadu su 28 martzu 2020.
  20. Sarvadore Serra, Oe s'ammentat s'impicu de Cadeddu, patriota sardu de sa rivolutzione de Palabanda, in Limba Sarda 2.0. URL consultadu su 28 martzu 2020.
  21. (CA) Armangué i Herrero, Joan, Represa i exercici de la consciència lingüística a l'Alguer (ss. XVIII-XX) : recull de documents, Grafica del Parteolla, 2006, ISBN 978-88-88246-99-4, OCLC 803194116. URL consultadu su 28 martzu 2020.

Bibliografia

  • (IT) Anònimu (si pessat chi siet istadu Micheli Obino). L'Achille della sarda liberazione, 1796.
  • (IT) Lorenzo del Piano, Salvatore Frassu e i moti rivoluzionari della fine del '700 a Bono, Chiarella, 1989.
  • (IT) Federico Francioni (aincuru de), 1793: i franco-corsi sbarcano in Sardegna, Tàtari, Condaghes, 1993.
  • (IT) Federico Francioni, Vespro sardo : dagli esordi della dominazione piemontese all'insurrezione del 28 aprile 1794, Casteddu, Condaghes, 2001.
  • (IT) Alberto Loni e Giuliano Carta. Sa die de sa Sardigna - Storia di una giornata gloriosa. Tàtari, Isola editrice, 2003.
  • (IT) Girolamo Sotgiu. L'insurrezione di Cagliari del 28 aprile 1794, Agorà, 2005.
  • (IT) Massimo Pistis, Rivoluzionari in sottana. Ales sotto il vescovado di mons. Michele Aymerich, Roma, Albatros Il Filo, 2009.
  • (IT) Adriano Bomboi, L'indipendentismo sardo. Le ragioni, la storia, i protagonisti, Casteddu, Condaghes, 2014.
  • (IT) Omar Onnis, La Sardegna e i Sardi nel tempo, 1ª ed., Casteddu, Arkadia, 2015, ISBN 978-88-6851-064-0, OCLC 912286255.
  • (ITSC) Giovanni Maria Angioy, Memoriale sulla Sardegna (1799), a incuru de Omar Onnis, Casteddu, Condaghes, 2015, ISBN 978-88-7356-256-6, OCLC 1045959048.
  • (IT) Francesco Casula, Carlo Felice e i tiranni sabaudi, 1ª ed., Grafica del Parteolla, 2016, ISBN 978-88-6791-124-0, OCLC 980297209.
  • (IT) Omar Onnis e Manuelle Mureddu, Illustres. Vita, morte e miracoli di quaranta personalità sarde, Sestu, Domus de Janas, 2019, ISBN 978-88-97084-90-7, OCLC 1124656644.
  • (IT) Omar Onnis, Storia di Sardegna. I grandi personaggi. Giovanni Maria Angioy, Tàtari, La Nuova Sardegna, 2019.

Artìculus ligaus

Ligàminis esternus