Barbàgia: diferèntzias tra is versiones

Content deleted Content added
No edit summary
Lìnia 1:
{{Variant|NUG}}
[[File:Punta Corrasi.JPG|200px|thumbnail|right|Supramonte de [[Oliana|Ulìana]] - Punta Corrasi]]
Sa '''Barbàza''' o '''Barbàgia''' (in [[Limba italiana|italianu]] ''Barbagia'') est una rezòne istòrica de sa [[Sardigna|Sardinna]]; chi cumprèndet sa [[Barbagia de Nugoro|sa de Nùgoro]], [[Barbagia de Ollolai|sa de Ollolai]], [[Barbàgia de Brevìe|sa de Brevìe]], [[Barbàgia de Seulu|sa de Seulu]], su [[Mandrolisai]] (''Barbagia 'e Mandrolisai'') e s'[[Ogiastra|Ozastra]] (''Barbagia Trigònia''). Sa Barbagia si isterret pèri un'area de unos 1.300 km² e cun 120.000 bividores.
 
==Istoria==
Sos barbaritzinos benint pro su prus dae sas populassiones prenuraghesas e nuraghesas de sa Sardinna de su millenniu de IV a.C. Sos punicos non bi la ant fatta mai fata a bincher sos muntagninos de sa Sardinna tzentrale e settentrionalesetentrionale. Bi aìat, prusaprestu, carchi rapporturaportu de cummertziu e cunviventzia. Fintzas sos [[latinos|romanos]] ant tentu problemas in cùecughe, cunchin sos [[Balares]], [[Cossos]] e [[Ilienses]] chi fachìant resistentzia e bardana a su populu invasore: a custos sos romanos los ant muttidosmutios ''Civitates Barbariae'' e, a pustis in edade imperiale e vandalica, ''Barbaricini''.
[[File:Genna Orisa e Bruncu Spina II.JPG|200px|thumbnail|right|Gennargentu - Genna Orisa]]
Tando, est làdinu e craru chi su toponimu "Barbagia" benzat dae su latinu ''Barbaria''., chin sa matessi radichina etimologica de su faveddu ''Barberìa'' pro inditare sa Sucostera [[Bèrberos|berbera]]. S'[[assimizatzione culturale|protzessuassimizatzione]] assimitzadorea su [[Limba latina|latinu]] in Sardinna fit andadu a bellu a bellu, e fit andadu bene petzi ca sos romanos bi aìant fattufatu bènner e accudire zente italica, chi dìat àer vividubiviu in sa terra propria de cussa nuraghesa. De importu fit pèri s'arrolamentu de sardos in s'esertzitu imperiale, comente a sos mertzenarjos o sordados in ''cohortes'' pretzisas.
 
Ja pacu innantisin antis chi s'Imperiu Romanu de Otzidente fit rutturutu in disgrassia, in su 476, sa Sardinna si la aìant leada sos Vandalos, tribù barbarica chi, a pustis de aer conchistaduconchistau s'Africa Romana in sos annos 430, aìat fattufatu una frottafrota potente picandesi sas isulas de su [[Mare de MesuMediterràneu|Mediterraneu]] otzidentale. Su dominiu vandalicu in Sardinna est adduraduaddurau fintzas a su 534, cando Justinianu I, imperadore de Oriente, fit resessiduresessiu a torrare a conchistare s'isula pro s'Imperiu Romanu de Oriente. Sas fontes istoricas chi nos abbarrant de cussu tempus sunt de Procopiu e sas 39 literas de Papa Gregoriu I (590-604). Dae sas literas de su papa semus a connoschentzia de "duas" Sardinnas: una latinitzada e cristiana (cussa de sos ''Provinciales''), s'attera (sa ''Gens Barbaricina'') pagana, sichinde su cultu nuraghesu e gubernada dae [[Ospitone]].
 
Sas fontes istoricas chi nos abbarrant de cussu tempus sunt de Procopiu e sas 39 literas de Papa Gregoriu I (590-604). Dae sas literas de su papa semus a connoschentzia de "duas" Sardinnas chi biviant a modu diferente: una latinitzada e cristiana (cussa de sos ''Provinciales''), s'atera (sa ''Gens Barbaricina'') abarrande pagana, sichinde su cultu nuraghesu e gubernada dae [[Ospitone]].
Pro mediu de sa diplomatzia, in s'istiu de su 594 bizantinos e sardos barbaritzinos fint crompidos a unu accordu chi bidìat, tra sas atteras cosas, su cunvertimentu de tottus sos sardos in ìe a su cristianesimu. Pro evanzelizare a fundu sa Sardinna e sa [[Còssiga]], Gregoriu Mannu aìat intregadu sas duas isulas a sos Benedettinos, chi bi ant abarradu pro tottu s'[[Edade de Mesu|edade de mesu]].
 
Pro mediu de sa diplomatzia, in s'istiu de su 594 bizantinos e sardos barbaritzinos fint crompidoscrompios a unu accordu chi bidìat, tra sas atteras cosas, su cunvertimentu de tottustotus sos sardos in ìeibe a su cristianesimu. Pro evanzelizare a fundu sa Sardinna e sa [[Còssiga]], Gregoriu Mannu aìat intregadu sas duas isulas a sos BenedettinosBenedetinos, chi bi ant abarraduabarrau pro tottutotu s'[[Edade de Mesu|edade de mesu]].
Sa Barbagia si la aìant partida, dae su seculu de IX a cussu de XV d.C, sos battor [[judicados sardos]] de [[Giuigadu de Torres|Torres]], [[Giudigadu de Gallura|Gallura]], [[Giuigadu de Arborea|Arbaree]] e [[Giuigadu de Calaris|Calaris]].
 
Sa Barbagia si la aìant partida, dae su seculu de IX a cussu de XV d.C, sos battorbator [[judicados sardos]] de [[Giuigadu de Torres|Torres]], [[Giudigadu de Gallura|Gallura]], [[Giuigadu de Arborea|Arbaree]] e [[Giuigadu de Calaris|Calaris]].
 
==Natura de su locu==
In sa Barbagia si podent atzappareatzapare roccasrocas de granitu e fortilesas de su [[Gennargentu]], si podet andare dae sos montes de Ulìana a sa badde de su [[Tzedrinu]], fìntzas a sos masones de [[Seui]] e [[Ollolai]]. Sunt meda diffùndiosdifùndios e riccosricos de animales sos padentes de eliche, chiniperu, tassu e cherchizola.