Limba sarda: diferèntzias tra is versiones

Content deleted Content added
No edit summary
Sarvende 1 fonte(es) e etichetende·nde 0 comente morta(as).) #IABot (v2.0.8
Lìnia 210:
In su finire de su Setighentos, a pustis de sa [[rivolutzione frantzesa]], s'est formadu unu grupu de burghesos minores, mutidu ''Partidu Patriòticu'', chi pensaiat a s'idea de fraigare una Repùblica Sarda luida dae su presòrgiu feudale e in suta de s'amparu frantzesu; ant duncas difùndidu in s'ìsula medas pamphlet chi fiant imprentados mescamente in [[Còssiga|Còrsica]] e iscritos in limba sarda, e in ue si naraiat, ispirende·si a sos Lumes chi sos pìscamos sardos naraiant "giacobino-massònicos", chi su pòpulu si nde depiat pesare contra su domìniu piemontesu e sa tirannia baronale in su sartu. Su produtu literàriu prus famadu de [[Rivolutzione sarda de su 1794|custu perìodu]] de tensiones, tzocadas su [[Sa die de sa Sardigna|28 de abrile de su 1794]], est istadu su poema antifeudale de ''[[Su patriotu sardu a sos feudatarios|Su patriotu sardu a sos feudàtarios]]'', che a testamentu morale e tzivile nutridu de sos ideales democràticos frantzesos e sinnadu dae unu sentimentu patriòticu rinnovadu.<ref>Eduardo Blasco Ferrer, Giorgia Ingrassia (a incuru de). ''Storia della lingua sarda : dal paleosardo alla musica rap, evoluzione storico-culturale, letteraria, linguistica. Scelta di brani esemplari commentati e tradotti'', 2009, Cuec, Casteddu, p.127</ref><ref>Salvi, Sergio (1974). ''Le lingue tagliate'', Rizzoli, pg.182-183</ref>
 
Su primu istùdiu sistemàticu in subra de sa limba sarda l'at redatadu, in su 1782, su filòlogu Matzeu Madau, cun su tìtulu de ''Il ripulimento della lingua sarda lavorato sopra la sua antologia colle due matrici lingue, la greca e la latina''.<ref>Madau, Matteo (1782). ''Saggio d'un'opera intitolata Il ripulimento della lingua sarda lavorato sopra la sua analogia colle due matrici lingue, la greca e la latina'', Bernardo Titard, Casteddu</ref> Lamentende in sa premissa su declinu generale de su sardu ("''Sa limba de sa sarda natzione nostra, veneràbile pro s'antighidade sua, pregevole pro s'òtimu fundu de so dialetos suos, netzessària a sa sotziedade privada e pùblica de so compatriotas nostros, abarrat in ismèntigu mannu finas a oe, de issos matessi abbandonada che a egada e dae sos istràngios ignorada che a inùtile''"), s'intentu patriòticu chi animaiat Madau fiat cussu de arribbare a su reconnoschimentu de su sardu comente limba natzionale de s'ìsula;<ref>{{Tzita web|url=http://www.treccani.it//enciclopedia/matteo-madao_(Dizionario-Biografico)|tìtulu=MADAO, Matteo in "Dizionario Biografico"|situ=www.treccani.it|limba=it-IT|atzessu=2020-07-29|dataarchìviu=2021-02-28|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20210228171442/https://www.treccani.it/enciclopedia/matteo-madao_%28Dizionario-Biografico%29/|urlmortu=eja}}</ref><ref>{{Tzita web|url=http://www.poesias.it/poeti/madau_matteo/madau.htm|tìtulu=Matteo Madau|situ=Ichnussa - la biblioteca digitale della poesia sarda|atzessu=2020-07-29}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://presnaghe.wordpress.com/2014/02/23/sa-limba-tocare-solet-inue-sa-dente-dolet/|tìtulu=Sa limba tocare solet inue sa dente dolet|situ=Presnaghe's Blog de Maurizio Virdis|data=2014-02-23|atzessu=2020-07-29}}</ref><ref>[http://www.tdx.cat/bitstream/handle/10803/129737/tmf2.pdf?sequence=3 Un arxipèlag invisible: la relació impossible de Sardenya i Còrsega sota nacionalismes, segles XVIII-XX] - Marcel Farinelli, Universitat Pompeu Fabra. Institut Universitari d'Història Jaume Vicens i Vives, pp.285</ref> però, su clima de repressione de su guvernu sabàudu in subra de sa cultura sarda diat àere induidu su Madau a cuare sos proponimentos suos cun intentos literàrios, sena mai los traduire in realidade.<ref name="Cardia111">Cardia, Amos (2006). ''S'italianu in Sardìnnia candu, cumenti e poita d'ant impostu: 1720-1848; poderi e lìngua in Sardìnnia in edadi spanniola'', Iskra, Ilartzi, pp. 111-112</ref>
 
Su primu volùmene de dialetologia comparata l'at realizadu, in su 1786, su gesuita catalanu Andres Febres, connotu in Itàlia cun su nomìngiu de ''Bonifacio d'Olmi'', chi fiat torradu dae [[Lima]] in ue aiat publicadu unu libru de grammàtica mapuche in su 1764.<ref>{{Tzita web|url=https://www.sardiniapost.it/culture/cultura/febres-la-prima-grammatica-sul-sardo-a-lezione-di-limba-dal-gesuita-catalano/|tìtulu=Febrés, la prima grammatica sul sardo. A lezione di limba dal gesuita catalano|editore=Sardiniapost.it|limba=it}}</ref> Aende·si tramudadu a Casteddu, s'est apassionadu a su sardu e at fatu unu traballu de chirca in subra tres dialetos dillindados; punna de s'òpera, intitulada ''Prima grammatica de' tre dialetti sardi'', fiat sa de «dare sas règulas de sa limba sarda» e imputzare sos sardos a «cultivare e avantagiare s'idioma issoro de sa pàtria, cun s'italianu paris».<ref>Febres, Andres (1786). '' Prima grammatica de' tre dialetti sardi '', Casteddu [podet èssere consultadu in sa Biblioteca Universitària de Casteddu, Regorta Baille, ms. 11.2.K., n.18]</ref> Su guvernu de [[Torinu]], esaminada s'òpera, non nde at permìtidu sa publicatzione: Vitòriu Amedeu III at cunsideradu un'afrontu su fatu chi su libru cuntenneret una dèdica bilìngue fata a isse in italianu e sardu, un'errore chi sos sutzessores suos, fintzas si richiamende·si a sa "pàtria sarda", diant àere a pustis evitadu, impreende s'italianu ebbia. <ref name="Cardia111" />