Unione Europea: diferèntzias tra is versiones
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Lìnia 12:
== Status po sa lei ==
Candu s'est incumenciada s'Unioni fut una [[organizatzioni internatzionali]], ma cun is annus, at a pagu a pagu pigau medas prerogativas ca
A immoa si basat in duus trattaus fundantis: su [[Trattau a pitzu de s'Unioni europea]] (TUE; ddi
Su problema de sa definitzioni de su status giuridicu e immoa de s'Unioni est sbuccau, su [[29 de ladamini]] de su [[2004]], cun sa firma, in [[Roma]], de su [[Costitutzioni europea|Trattau ca adottat una Costitutzioni po s'Europa]], connottu comenti [[Costitutzioni europea]]. Custu testu
Unu trattau nou fut stetiu rechediu de su [[Consixu europeu]] cun sa [[Declaratzioni de Laeken]] poitta su funtzionamentu de is istitutzionis comunas, si
Sa ratifica de sa Costitutzioni, perou, est stetia interrumpia su [[29 de mau]] de su [[2005]] cun
A pustis de unu "tempus de reflèscia" de duus annus, su cancellieri tedescu [[Angela Merkel]] at decidiu de torrai a fai su processu de riforma cun sa [[Declaratzioni de Berlino (2007)|Declaratzioni de Berlino]] de su [[25 de martzu]] de su [[2007]], in s'occasioni de is 50 annus de s'Europa unia, bolendu fai is traballus a lestru po podiri fai imbuccai su trattau in tempus po is eletzionis europeas de su [[2009]].
S'est tenta, degaici, a suta de sa presidentzia tedesca de s'Unioni su vertici de Bruxelles intr'e su 21 e su [[23 de lampadas]] de su [[2007]] auba
Una borta concludia sa conferenza intergovernativa ca iat finalizzau testu nou, su [[trattau de Lisbona]] est stetiu approvau in su Consixu europeu de su 18 e [[19 de ladamini]] de su [[2007]] in custa cittadi e totu e firmau su [[13 de idas]] de is capus de Stau e de governu. Su trattau est stetiu ratificau de casi tottus is Staus ca iant firmau, po parti manna po bia parlamentari, in su [[2008]]. Sa mancada ratifica de s'[[Repùbrica de s'Irlanda]] po curpa de unu [[referendum]] confermativu, comenti rechediu de sa Costitutzioni irlandesa, no at permittiu de ddu fai imbuccai in vigori po is [[eletzionis europeas de su 2009]]. Est stetiu, po cussu, convocau un'atru referendum in Irlanda su [[2 de ladamini]] de su [[2009]],
=== Competenzias de s'Unioni europea ===
Lìnia 44:
e) politica commerciali comuna.
2. S'Unione tenit
In custus campus, s'Unioni e bia tenit giurisditzioni, is Staus tenint petti s'obbligu de recepiri is [[Direttiva de s'Unioni europea|direttivas]] applicai is [[Regolamentu de s'Unioni europea|regolamentus]].
Lìnia 68:
3. In is settoris de sa ricerca, de su svilupu tecnologicu e de su spaziu, s'Unioni tenit competenzia po fai azionis, in particulari sa definitzioni e s'attuatzioni de programmas, senz'e che fai custa competenzia possat tenni comenti effettusu de impediri a is Staus membrus de fai sa insoru.
4. In is settoris de sa cooperatzioni a su svilupu e de s'axudu umanitariu, s'Unioni tenit competenzia po portai a innati azionis e una politica comuna, senza ca fai custa competenzia
In is settoris elencaus a su comma 2 sa competenzia primaria est de s'Unioni e su rolu de is Staus est pagu cosa; custus
==== Competenzias de coordinamentu ====
Lìnia 84:
==== Competenzias de accossa ====
{{quote|S'Unioni tenit competenzia po fai azionis po sustenniri, coordinai o completai s'azioni de is Staus membrus. Is settoris de custas azionis, po su chi serbit a s'Unioni,
a) tutela e mellioramentu de sa saludi umana;<br />
Lìnia 96:
=== Opt-out ===
Peri chi requisitu fundamentali po imbuccai in s'Unioni europea est agualai su derettu e is politicas de intru a s'[[acquis comunitariu|acquis communautaire]], po si podiri benniri a una integratzioni europea balida , cun is annus is trattaus e su ettu de fai anti concediu a calincunu Stau sa possibilidadi di no pigai parti a calincuna politica comuna o a particularis strutturas comunitarias. Ai custas eccetzionis ddi
Is Staus ca godint de s'opt-out funti:
Lìnia 108:
=== Declaratzionis, conventzionis, attus, trattaus e accordius ===
[[File:Quai d'Orsay.jpg|thumbnail|destra|200px|Il [[Quai d'Orsay]] a [[Parigi]], auba Schuman at tentu sa sua [[declaratzioni Schuman|declaratzioni]].]]
Is annus scrittus in segus
{|
Lìnia 172:
{{BoxArrotondato|22/07/1997|white|#0061ff|black}} Sa [[Declaratzioni a pitzu de s'Unioni de s'Europa occidental|Declaratzioni a pitzu de s'UEO]] istituit una cooperatzioni prus forti intr'e UE e UEO.
{{BoxArrotondato|02/10/1997|white|#0061ff|black}} Is
{{BoxArrotondato|26/10/1997|white|#0061ff|black}} Is acordius de Schengen pigant balori peri po s'[[Italia]].
Lìnia 188:
{{BoxArrotondato|19/04/2000|white|#005eff|black}} [[Rennu Auniadu|Regnu Uniu]] e [[Ispagna|Spagna]] firmant unu acordiu ca ammanniat sa cittadinanza de s'Unioni a [[Gibilterra]], ca diventat su primu territoriu de foras de su Regnu Uniu a imbuccai in is treminis de s'UE.
{{BoxArrotondato|11/12/2000|white|#0057ff|black}} Is
{{BoxArrotondato|15/12/2001|white|#005eff|black}} Is
{{BoxArrotondato|01/01/2002|white|#005cff|black}} S'[[euro]] est sa valuta legali de [[Zona euro|doxi paisus]] de s'Unioni e peri de [[Santu Marinu|San Marino]], [[Tzitade de su Vaticanu|Vaticanu]] e [[Mònaco|Monaco]], in prus in ''[[de facto]]'' is territorus de su [[Montenegru]] e de su [[Kòssovu]] (in cussu tempus tottu a is duus partis de sa confederatzioni de [[Sèrbia e Montenegru|Serbia e Montenegru]]) e in [[Andorra]].
Lìnia 212:
{{BoxArrotondato|21/12/2007|white|#0057ff|black}} Is [[Acòrdiu de Schengen|acordus dei Schengen]] pigant balori peri po s'[[Estonia]], sa [[Lettonia]], sa [[Lituania]], [[Malta]], sa [[Polonia]], sa [[Republica Ceca]], sa [[Islovàchia|Slovacchia]], sa [[Islovènia|Slovenia]] e s'[[Ungheria]].
{{BoxArrotondato|01/01/2008|white|#0057ff|black}} [[Tzipru|Cipru]] e [[Malta]] adottant s'euro, aicci sa [[zona euro]] bessit a
{{BoxArrotondato|01/01/2009|white|#0057ff|black}} Sa [[Islovàchia|Slovacchia]]
{{BoxArrotondato|01/12/2009|white|#0057ff|black}} Pigat balori su [[Trattau de Lisbona]].
Lìnia 232:
=== Staus membrus ===
{{Mappa cun etichettas de s'Unioni europea}}
A su [[2012]] s'Unioni europea contat 27 Staus membrus: [[Austria]], '''[[Belgiu]]''', [[Bulgaria]], [[Tzipru|Cipru]], [[Croàtzia]], [[Danimarca]], [[Estonia]], [[Finlandia]], '''[[Frantza|Francia]]''', '''[[Germània]]''', [[Grèghia|Grecia]], [[Repùbrica de s'Irlanda]], '''[[Italia]]''', [[Lettonia]], [[Lituania]], '''[[Lussemburgu]]''', [[Malta]], '''[[Logos Bascios|Paisus Bascius]]''', [[Polonia]], [[Portugallu]], [[Republica Ceca]], [[Romania]], [[Islovàchia|Slovacchia]], [[Islovènia|Slovenia]], [[Ispagna|Spagna]], [[Isvetzia|Svezia]] e [[Ungheria]]. S'Unioni est crescia de is primus ses Paisus fundadoris de sa ci tandu narànta [[Comunidade econòmica europea|Comunidadi economica europea]] (singialaus in grussu) e s'est espandia ponendu a intru a pagu a pagu sa parti manna de is Staus soberanus europeus fincias a erribbai a sa situatzioni de oi. Su [[1u de argiolas]] de su [[2013]] imbuccat peri sa [[Croatzia]], is membrus
In duas bortas e bia ddue
* in su [[1985]] sa [[Groenlàndia|Groenlandia]], regioni autonoma de sa [[Danimarca]], decidit po mediu de unu [[referendum]] de bessiri de sa [[Comunidade econòmica europea|Comunidadi economica europea]], peri sighendu a fai parti de su [[Regnu Uniu de sa Danimarca]];
* in su [[1990]] cun sa [[Re-unificatzione tedesca|riunificatzioni tedesca]] sa [[Repùblica Democràtica Tedesca|Germania est]] imbucat in sa [[Comunidade econòmica europea|Comunidadi economica europea]], comenti parti de su Stau federali de sa [[Germania]], giai membru de su 1958.
=== Eletzionis europeas ===
Po eligiri is rappresentantis italianus in su [[Parlamentu europeu]] s'Italia est dividìa in is circoscritzionis chi sighint, in basi a sa lei de su 24 gennargiu de su 1979, n. 18 (tra is parentisis is regionis ca ddi
<ol style="list-style-type:upper-roman">
<li>[[circoscritzioni Italia nord-occidentali|Italia nord-occidentali]] ([[Piemonte]], [[Valle d'Aosta]], [[Liguria]], [[Lombardia]]);</li>
|