Atzara: diferèntzias tra is versiones
Content deleted Content added
No edit summary |
Testu de Joyce Mattu dae "Biddas de sa Provìntzia de Nùgoro" de s'ULS de sa Provìntzia de Nùgoro. Autorizatzione: Ticket#2021111610004451 |
||
Lìnia 1:
{{coord|format=dms|display=title}}
{{LSC}}{{Tmp|Bidda}}[[File:Atzara - Costume tradizionale (07).JPG|thumb|right|150px]]▼
'''Atzara''' est una [[bidda]] de sa [[Provìntzia de Nùgoro]] in su [[Mandrolisai]], s'agatat a 540 metros subra su mare e
== Su sartu ==
▲[[File:Atzara - Costume tradizionale (07).JPG|thumb|right|150px]]
Atzara est inghiriada dae padentes, montes e pranos. De custos, modas sunt a bìngia.
▲'''Atzara''' est una [[bidda]] de sa [[Provìntzia de Nùgoro]] in su [[Mandrolisai]], s'agatat a 540 metros subra su mare e jughet 1.310 bividores.
Sa bidda est a un'artària de 593 metros a otzidente de su Gennargentu, dominada dae su monte Sa Costa, artu 800 metros e prus. B’at 1300 ànimas. Is pegos chi s'agatant de prus sunt mugrones, sirbones, margianes, ghennas de muru, cunillos, lèperes e irghissones; non mancant àbbilas e astores.
Sa bidda est a làcana cun [[Sòrgono]], [[Samugheo]]. [[Ortueri]], [[Meana]] e [[Brebì]]. Pro nche arribare dae [[Casteddu]], si pigat sa 131 fintzas a su rugradòrgiu de [[Seddori]], si sighit pro sa SS 128 cara a [[Làconi]], e si sighit cara a Atzara. Dae [[Tàtari]], si pigat sa 131 cara a [[Abbasanta]], si rugrat sa SP 388 fintzas a Atzara. Dae [[Aristanis]] si pigat sa SP 388 colende dae [[Simaghis]] e [[Fordongiani|Fordongianus]], sighende cara a Samugheo fintzas a Atzara. Dae [[Nùgoro]], si pigat sa SS 389 cara a [[Mamujada]], si rugrat in sa SS 128, cara a [[Lodine]], si bortat cara a [[Ovodda]], si sighit a Sòrgono e s’arribat a Atzara.
== S'istòria ==
Est una bidda pesada pagu prus o mancu in s’annu 1000, dae unu cuncordu intre is ànimas de tres bidditzolos: Leonissa. Baddareddu e Pauli Cungiau. Segundu sa traditzione órale sa madrighe de sa bidda est sa localidade Bìngia de Josso a canta a una fontana.
Atzara fiat parte de sa [[Curadorias|Curadoria]] de su [[Mandrolisai]], in su [[Judicadu de Arbaree|regnu giuigale de Arborea]]. In su 1420, devennet una bidda de su [[Regnu de Sardigna (1324-1720)|Regnu Catalanu-aragonesu de Sardigna]] e benit donadu in fèudu a Giovanni Dena. A sa disparida de s’erèntzia Dena, sa bidda tocat Leonardo Cubello e intrat a fàghere parte de su [[marchesadu de Aristanis]].
In su 1470 colat a [[Lenardu de Alagon]] a su cale benit cunfiscadu in su 1477. In su 1480 Atzara intrat in su Patrimòniu Règiu; in su 1716 est cuntzèdida a s’artziduca Giovanni Valentino, conte de San Martino. A is primos de s'Otighentos est comporada dae Giuseppa Valentino e Antonio Spano, fintzas a su riscatu suo in su 1839.
Oe faghet parte de sa [[Provìntzia de Nùgoro]] e de sa Comunidade Montana Gennargentu-[[Mandrolisai]]. Is bighinados prus antigos sunt: Su Frusci, Sa Cora Manna, Su Cùcuru de Santu Giorgi, Montiga de susu, Lodine, Zuri e Montiga de giosso.
== Sa cultura ==
Bona e fine est sa traditzione tèssile in Atzara, tantu chi is tapetes e is aratzos de sa bidda sunt intre is prus famados de Sardigna, gasi che a sa bestimenta traditzionale. S'atividade culturale de Atzara est manna meda ca si traballat dae semper, no a livellu de sòtzios ebbia ma peri a livellu istitutzionale. S'amministratzione, is iscolas e sa biblioteca, paris cun su museu faghent a manera de dare sa balia culturale sua a sa bidda.
Atzara est famada puru pro is lughes e is colores suos: de importu mannu sa tiagiola de sa bestimenta traditzionale, pintada dae pintores mannos in su Noighentos: is "costumbristas" ispagnolos Eduard Chicharro e Antonio Ortiz Echagüe, is sardos [[Antoni Ballero]], [[Filippo Figari]], [[Giuseppe Biasi]], [[Mario Delitala]], [[Carmelo Floris]] e [[Stanis Dessy]]. Is òperas de custos artistas s'agatant oe in su Museu de Arte Moderna e Contemporanea "Antonio Ortiz Echagüe", in intro de sa bidda.
== S'economia ==
S'economia locale est caraterizada dae una cultura manna de ortalìtzia e dae pastoriu de berbeghes e cabras. Manna meda est s'atividade de bogare ortigru. De importu mannu est sa produtzione de is maistros, mesches de is maistros de linna . Galanas sunt sas mantas a pibiones. De importu mannu est su laboratòriu de artesania de unu giòvanu chi tinghet costùmenes e àteros pìngios a s'antiga, cun colores naturales, bendende àteras cosas fatas de lana sarda.
Atzara est nòdida pro sa produtzione de [[binu]], atividade chi is atzaresos contivigiant dae sèculos. In sa bidda si produit prus de su mesu de su binu destinadu a sa Cantina Sotziale de [[Sòrgono]]. Fintzas a sa metade de su Noighentos, Atzara at rapresentadu, paris cun is àteras biddas de su [[Mandrolisai]], unu de is tzentros enòlogicos prus de importu de totu sa [[Sardigna]], dende balia a s'istòria de is carradores, chi dae Atzara, Sòrgono, [[Ortueri]] e [[Meana]] moiant cara a [[Nùgoro]], [[Ilartzi]], [[Macumere]] e [[Casteddu]] a bèndere is binos de is bingiateris. Est manna meda difatis, sa presèntzia de binos de calidade, cun produtziones DOC.
== Festas printzipales ==
* Sagra de su binu e Festa de Santu Sidore. sa de duas domìnigas de [[maju]].
* Festa de Santa Maria de Josso. 22 de [[austu]]
* Festa de Sant’Antiogu Màrtire, 13 de [[onniasantu]]. [[Santu Antiogu|Sant’Antiogu]] est su patronu de Atzara, unu tempus fiat sa festa prus manna, chi istrangiaiat pellegrinos medas chi abarraiant tantas dies, ddis daiant “Sa Pane de Saba”, a papare e a dormire. Si faghiant duas castas de pane: su fioridu, cun nughe, nutzola e mèndula, e s’àteru cun pabassa, e lu daiant a is pòveros chi colaiant. Su comitadu chi ammaniaiat sa festa colaiat in is demos pro dare sas parmas intritzidas cunforma a s'oferta retzida.
== Bibliografia ==
* {{Tzita libru|nùmene=Joyce|sambenadu=Mattu|tìtulu=Biddas de sa provìntzia de Nùgoro|annu=2014|editore=Ufìtziu Limba Sarda de sa Provìntzia de Nùgoro|pp=10-11|capìtulu=Atzara}}
{{Template:Provìntzia de Nùgoro}}
| |||