Orosei: diferèntzias tra is versiones
Content deleted Content added
Testu de Joyce Mattu dae "Biddas de sa Provìntzia de Nùgoro" de s'ULS de sa Provìntzia de Nùgoro. Autorizatzione: Ticket#2021111610004451 |
No edit summary |
||
Lìnia 4:
== Su sartu ==
Orosei naschet in sa bassura de sa badde de su riu
Sa bidda est rugrada dae sa carrera istatale 125, s’orientale sarda, e dae custa s’iscassat a sa 129, àteru caminu istatale chi nche leat a [[Nùgoro]].
Lìnia 10:
Orosei, chi est sa bidda prus manna de sa [[Baronia]] arta, tenet unu tzentru istòricu bellu e dèchidu, cun palatzitos de pedra nuda e carchina bianca cun cortes mannas e deghiles. Crèsias, arcos, pratzitas e iscalas (èstinas) la faghent galu prus galana.
Su Gulfu de Orosei, chi in sas làcanas suas est inghiriadu dae costas e montes, est cunsideradu intra sos
A curtzu de s’istàniu chi naschet dae su riu
Conca a Durgali b’at s'ispiàgia de Osala e a palas suas b’at una pineta chi regalat umbra dèchida.
Sa crèsia parrochiale est Santu Jacu Majore, cun sa fatzada de su Setighentos e cun bòvedas carrargiadas cun matone cruu. A s’àtera banda b’est sa crèsia de su Rosàriu, cun una fatzada baroca; sa crèsia de Sas ànimas; Sa crèsia de Sant’Antoni, chi una borta fiat unu santuàriu de campagna, ma oe si podet mirare chi siat in mesu de sa bidda ca a in tundu est totu fraigadu a domos tziviles; de mentovare est sa turre pisana, chi est in intro de sa corte.
Lìnia 20:
In Orosei b’at fintzas su museu Don Nanni Guiso. E non si nche depet ismentigare su santuàriu de Nostra Segnora de su Remèdiu, intundadu dae sas [[cumbessias]] chi si prenant de gente dae sas primas dies de cabudanni pro fàghere sa novena.
A curtzu de sa foghe de su riu
== S'istòria ==
Lìnia 27:
Sas istigas archeològicas suas andant dae s’època prenuràgica e arribant a [[Sardigna e Còrsica|sa romana]]; mentovamus sos [[Nuraghe|nuraghes]] de ''Casteddu de Loche'', ''Chilivri'', ''Dudurri'', ''Gabriele'', ''Linna Arta'', ''Muriè'', ''Nererie'', ''Nurru'', ''Ordignai'', ''Orgoi'', ''Papacasu'', ''Portu'', ''Rampinu'', ''Santa Lughia'', ''Strullio'', ''Su Nurache'', ''Tendone''; intre custos est de importu mannu su ''Linnarta''.
Sunt medas sos giassos de [[Sardigna e Còrsica|època romana]] e mescamente rastos de una bidda [[Impèriu romanu|imperiale]] e
At fatu parte de su [[Judicadu de Gaddura|Giuigadu de Gaddura]] in intro de sa [[Curadorias|Curadoria]] de [[Garteddi]]. Sos Giùighes aiant fraigadu unu casteddu e in su tempus fiant andadas a in antis atividades portuales medas, mandadas a in antis dae una comunidade de benduleris de su logu in su de su de XIV sèculos.
Lìnia 35:
Pustis de su cumintzu de sa prima gherra intre Arborea e Aragona sa bidda l’ant ocupada sas trupas arborensas chi l’ant mantesa fintzas a sa fine de sa gherra, collende·la in su [[Judicadu de Arbaree|Giuigadu de Arborea]]. Pustis de sa fine de su giuigadu, sa bidda, intzuida dae su Visconte de Barbona, est abarrada ostile a sos Aragonesos. In su 1432 Orosei faghiat parte de su fèudu codiadu a Ferdinando Dalmanciano chi però si nche fiat mortu in su 1438. A pustis si l’at comporadu Enrico Guevara e custu in su 1449 l’at codiadu a Salvatore Guiso. Guiso, tando, aiat fatu de Orosei su cabu-de-logu de su fèudu preferende·lu a [[Garteddi]] giai postu a banda, e chirchende de torrare a bogare a campu, amparare e dare balia a sas atividades de su portu chi, mancari derrutu, sighiat a traballare. Una borta mortos sos Guisos, in su 1590, Orosei est coladu in manos de sos Manca-Guiso e custos l’ant mantesu pro tantos sèculos.
Sas atividades portuales in fines, tzelant pro semper in su de XXII sèculos, cando su male istare de sa gente s’est bortadu contra a su malu fàghere de sos barones e s'amministratzione issoro. Sos Manca-Guiso sunt bènnidos mancu in su 1788 e sos Ama ant chircadu de pigare possessu de sa bidda, ma sena bi resèssere, a pustis de un’època de brigas cun sos de su dàtziu. Su tempus mègius, in ogni casu, Orosei l’at bìvidu in s’època de sos pisanos, cando, in suta de su domìniu de sos barones Guiso, est divènnidu unu portu de importu mannu cun ancoràgios in su riu
Ebbia in su 1808 sa bidda si podet cunsiderare a beru lìbera dae sos pesos feudales. In su 1821 at incumintzadu a fàghere parte de sa [[Provìntzia de Nùgoro]] e dae su 1848, una borta serradas sas Provìntzias, a fatu parte de sa matessi amministratzione fintzas a su 1859.
Lìnia 49:
De importu mannu est sa festa de Nostra Segnora de su Rimèdiu. Su santuàriu est abitadu pro prus de unu mese dae sas famìlias chi abarrant in sas [[cumbessias]], sa festa si faghet sa segunda domìniga de [[Cabidanni|cabudanni]]. [[Gràtzia Deledda]] ammentat in ''Canne al vento'' su novenàriu, cando sas cumbessias sunt animadas, e momentos religiosos s'intrèverant a festas folclorìsticas ue totu sa traditzione de Orosei, de ballos e istrumentos musicales, dae sas boghes de sos tenores, a su tumbarinu, su pitiolu, a sas launeddas, a s'organeddu, a sa chiterra, acumpàngiant s'àera màgica de su Rimèdiu.
Dae su 1976 sa famìlia Guiso at torradu a bogare a campu sa Festa de Santa Maria de Mare, s'ùrtima domìniga de [[maju]], chi agabbat cun sa professione de sas barcas totus froridas chi giughent sa Bìrghine in su
== Bibliografia ==
* {{Tzita libru|nùmene=Joyce|sambenadu=Mattu|tìtulu=Biddas de sa provìntzia de Nùgoro|annu=2014|editore=Ufìtziu Limba Sarda de sa Provìntzia de Nùgoro|pp=74-77|capìtulu=Orosei}}
== Ligàmenes esternos ==
* {{Tzita web|url=https://www.comune.orosei.nu.it|tìtulu=Situ istitutzionale|limba=it}}
| |||