Linguìstica: diferèntzias tra is versiones

Sa '''linguìstica''' est s'istùdiu de sa [[Limbas|limba]] segundu sos mètodos de sa [[scièntziaiscièntzia]] moderna.

Sa linguìstica òperat in sos campos de: [[fonoloziafonologia]], [[morfoloziamorfologia]], [[sintassi]] (chi imparis formant sa chi in su connotu la narant [[gramàtica]]), [[mètrica]] (chi istùdiat s'istrutura rìtmica e sa tècnica componidora de sos versos), [[semàntica]], [[lessicografia]] (chi abratzat s'[[etimoloziaetimologia]]). Sutadissiprinas suas podent esser cunsideradas sa [[dialetoloziadialetologia]], sa [[sotziolinguìstica]], s'etnolinguìstica e sa [[psicolinguìstica]].

* [[linguìstica diacrònica]], chi in s'universidade italiana la narant [[glotoloziaglotologia]] chi cunsistet in s'analizu de sos fenòmenos linguìsticos dae unu puntu de bista istòricu e acaradore e la narant duncas [[linguìstica acaradora]];

* [[linguìstica sincrònica]], chi oe sighit in zeneralegenerale sas teorias de [[Noam Chomsky]] a pitzus de sa, gai la narant, ''[[gramàtica zenerativagenerativa]]''. Custa si fundat in pagas paràulas in sa chirca de tzertas lezesleges chi règulant sa produtzione (o sa ''zeneratzionegeneratzione'', comente preferint a narrer) de sos fatos linguìsticos.

Sa linguìstica sincrònica naschet cun sos cursos de linguìstica zeneralegenerale fatos dae [[Ferdinand de Saussure]] a [[ZinevraGinevra]]. In particulare, in su de duos cursu ([[1908]]-[[1909]]) sunt definidos sos fundamentos de sa dissiprina nessi finas a [[Noam Chomsky]]. [[Ferdinand de Saussure]] cunsiderat comente tarea de sa linguìstica fraigare teoremas a pitzus de sa limba e demustrare·los, iscampende afirmatziones ''flottantes'' de sa linguìstica diacrònica de s'[[1800|Otoghentos]]. Pro Saussure, sa limba est unu sistema ''serré'', e duncas sa teoria - est a narrer sa linguìstica zeneralegenerale - depet esser su matessi. Su modellu suo de sièntziaiscièntzia est sa zeometriageometria.

Pro arribare a custu modellu sientìficuiscientìficu Saussure cheret definire pretzisamente ite est una limba. A diferèntzia de sas àteras sièntziasiscièntzias, sa linguìstica uumperat comente trastu de analizu s'ozetuogetu suo. Duncas, pro iscampare sos latzos de sas currespundèntzias, si partit sa limba in duas perras: sa ''langue'', est a narrer su podere, sa capassidade, s'organizatzione pronta pro faeddare de sa limba cunsiderada in sa persona, e sa ''parole'', s'atzione de sa persona chi realizat su podere suo gràtzias a su cumbentu sotziale chi est sa [[limbas|limba]].

Partende dae s'anàlisi de sa sièntziaiscièntzia de sos sinnos ([[semiòtica]]) de s'[[iscritura]], Saussure tirat sas propriedades chi distinghent sas limbas dae sos àteros sistemas de sinnos.

# ''naturale arbitràriu de su sinnu'': non bi est ligàmeneligàmine intra su sinnu e sa cosa de desinnaredesignare. Pro esempru su sinnu 'P' pro unu faeddadore frantzesu indigat su sonu /p/, pro unu russu indigat su sonu /r/. Su ligàmeneligàmine intra su ''designatum'' e su sinnu dipendet de sistema de referimentu.

# ''balore petzi dennegadore e diferentziale de su sinnu'': podopotzo iscrier bariaduras infinidas de su sinnu 'P' (naturale diferentziale) finas a cando no at a diventare unu sinnu diferente, pro esempru 'D' (naturale dennegadore).

In sa limba s'inghitzada est reduida a su prus pagu: su momentu de su cumbentu pro sos sinnos (cuntratu primitivu), finas pùbricu comente in s'acasu de s'[[esperanto]], sas zeneratzionesgeneratziones de pustis lu retzint de manera passiva: sa limba intrat in sa "bida semiolòzicasemiològica" sua e non faghet prus a torrare agoa. No est duncas de interessu resonare de s'orìzineorìgine de sas limbas prus de cantu siat a resonare de s'orìzineorìgine de su Ròdanu (Saussure).

Sa noidade de Saussure pertocat a sas cosas e a sas cosas de sa linguìstica: dae inoghe sa distintzione intra linguìstica sincrònica e linguìstica diacrònica e sa nàschida de sa linguìstica comente sièntziaiscièntzia moderna.

* [[Limbas de sa SardinnaSardigna]]