Ànghelu Caria

polìticu, poeta e iscritore sardu
(Reindiritzadu dae Anghelu Caria)
Custu artìculu est iscritu in sa grafia nugoresa. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · LSC · logudoresu

Ànghelu Caria (Nùgoro, 19 de maju de su 1947 - Nùgoro, 24 de freàrgiu de su 1996)[1][2] est istau unu poete, iscritore e polìticu indipendentista sardu.

Ànghelu Caria
Ritratu in metallu de Ànghelu Caria in su murale chi l'ant dedicadu in Nùgoro, realizadu dae sa butega artesana Bam de Tonino, Andrea e Vittorio Bruno
Àteros nùmenes
  • Ànzelu Caria
  • Angelo Caria
Nàschida19 de maju de su 1947
Nùgoro
Morte24 de freàrgiu de su 1996
Nùgoro
Natzionalidadesarda
Tzitadinàntziaitaliana
Alma materUniversidade "La Sapienza" de Roma
Traballupoete, iscritore e ativista polìticu
Professioneprofessore
Contributos de importuFundatzione de sos movimentos e partidos Su Populu Sardu, Sardigna e Libertade, Partidu Sardu Indipendentista e Sardigna Natzione

Biografia modìfica

Nàschidu in Nùgoro, est crèschiu in Roma, in ube sa famillia sua fit emigrada in sos annos baranta. Su babbu, Efìsiu, fit militante de su Partidu Comunista Italianu, fit istau in su Partito Comunista di Sardegna, in su C.L.N. sardu e che l'aiat pissichiu su regime fascista. Fortzis pro more de s’imparu de su babbu, Anzelu s’est iscritu cando fit galu meda zovanu a sa F.G.C.I.[3], ma nd’est essiu a pustis de pacos annos ca fit contràriu a sa polìtica revisionista de su P.C.I. At istudiau literadura in s’Universidade “La Sapienza” e est istau unu de sos militantes prus ativos de su movimentu de sos istudentes de Roma.

In su 1968 at fundau paris chin àteros s’organizatzione marxista-leninista Stella Rossa e su giornale chi si mutiat a sa mantessi manera.[1] Custu grupu fit connotu pro su chi est capitau in Roma in cuss’annu e mascamente pro sa gherra contr’a sa zustìssia a curtzu a sa facoltade de Architetura.[3]

In su 1972, cando s’est laureau, si ch’est andau dae s’Itàlia e dae s’organizatzione in ube fit militande pro torrare in Sardigna e at cumintzau a traballare comente insegnante in antis in Thiniscole[1] e a pustis ind un'iscola de Nùgoro.[2][3] Giae cando fit in Itàlia aiat istudiau meda s’istòria e sos problemas de sa Sardigna e si fit interessau a sos grupos indipendentistas chi bi fin in cust’ ìsola in sos annos sessanta. In custos annos at isvilupadu su pessamentu suo chi sos traballadores sardos esseren isfrutaos duas bortas, comente traballadores e comente sardos[2], e pro custu at uniu sas ideas comunistas suas chin cussas indipendentistas e anticolonialistas e at cumintzau a traballare politicamente paris chin sos chi gherraban in Sardigna contr’a su colonialismu italianu.

In su 1973 est naschiu su giornale marxista e anticolonialista Su Populu Sardu e a pustis de pacu tempus su movimentu.[1] Sas gherras prus importantes chi at cumintzau in cussos annos e at sichiu pro totu sa bida sua naschin pro su bisonzu de autodeterminatzione de su pòpolu sardu. Partinde dae cust’idea at picau unu caminu chi l’at batiu a pessare sa lota polìtica comente una lota de liberatzione natzionale dae s’istadu italianu; solu cumprendende custa manera de pessare sa polìtica e sa Sardigna si poden cumprendere totu sas peleas chi an cumintzau issu e sos àteros indipendentistas in cussos annos: contr’a su colonialismu linguìsticu, econòmicu e sotziale; contr’a s'ocupatzione militare; contr’a su modellu de "isvilupu" industriale chi at batiu s’istadu italianu ‘sende azudau dae sa Borghesia Compradora, sa classe sotziale chi, in Sardigna comente in totu cantas sas colonias, servit a s’istadu pro mediare su potere coloniale. Anzelu, paris chin àteros militantes, in cussos annos an fatu un iscola polìtica de Su Populu Sardu, chi b’est istada in Nùgoro paritzos annos, e in sos cursos de cuss’iscola chi faveddaban de marxismu e mascamente de s’anàlisi marxista de sa “Questione Nazionale” si sun formaos politicamente medas zovanos nugoresos.

In su 1976 est andau in Bretagna chin sa delegatzione de Su Populu Sardu chi at firmau sa Carta de Brest , e in custa Carta, pustis de aer fatu un'anàlisi de su caràtere coloniale chi s’imperialismu picat isfrutande medas natziones chene istadu europeas, sas organizatziones de sa manca indipendentista de sos pòpulos oprimios de Europa promitian de sichire raportos de solidariedade intr’e issas, pro fravicare un’Europa sotzialista de pòpulos lìberos e indipendentes. An firmau custa Carta sos partidos indipendentistas galegos, brètones, otzitanos, irlandesos, gallesos, bascos e cadalanos. Dae cussu mamentu sun istaos semper prus mannos sos cuntatos de sos indipendentistas sardos chin cussos de àteros populos oprimios, chi a pustis sun istaos meda importantes chin sos movimentos cadalanos, bascos e mascamente chin sos corsos.

In cuss’ annu mantessi Su Pòpulu Sardu, paris chin sos giornales Natzione Sarda, Sa Sardigna, Sa Republica Sarda e Sardegna Europa, at cumintzau a cullire sas firmas pro sa “proposta di legge d’iniziativa popolare per la tutela della lingua sarda e per il bilinguismo”. Belle totu sos partidos italianos de destra e de manca fin contràrios a custa pelea, calicunu fintzas chin documentos ufitziales comente su P.C.I. cando “su segretàriu de sa federatzione de Nùgoro l’at mandau una circolare a totu sos segretàrios de sas setziones nande·li de traballare contr’a custa pelea”[4].

Sas firmas chi bisonzaban, che las an cullias e sa proposta de leze est arribada a su cussizu regionale, ma no l'ant mai aprovada.[5] Oje, fintzas si su cussizu regionale at approvau in su 1997 sa lezze 26 pro sa tutela de sa limba sarda, su sardu no est impreau belle nudda in sas iscolas, in sos ufitzios publicos e in sos media e pro custu sos chi faveddan sardu, chi sun galu sa parte prus manna de sos sardos, sichin a essere discriminaos. Su Populu Sardu in cussos annos est crèschiu meda, diventande su movimentu prus importante de sa manca anticolonialista e indipendentista sarda, e in s’acabbu de sos annos setanta teniat militantes meda e fit presente in totu sa Sardigna e in sas tzitades inube bi fin medas emigraos sardos in Itàlia e in àteros istados.

Anzelu Caria colabat sa bida sua traballande pro sa passione de sa polìtica o chin sa famillia sua, o zirande totu custa terra in màchina, a pedes o in barca pro connoschere sa natura e s’istòria de Sardigna e sos problemas, sas contradditziones e sa bellesa de su pòpolu suo.

In su 1979 Su Pòpulu Sardu s’est candidau a sas eletziones regionales paris chin su Partidu Sardu. in sa lista Libertade Socialismu. In cuss’annu mantessi su movimentu est acabbau ca bi fin brigas intr’e sos chi cherian organizzare Su Popolu Sardu comente unu partidu e sos chi fin contràrios e ca calicunu dirigente si ch’est essiu pro intrare in su PSd’Az.[6]

In su maju de su 1982, ind'unu cungressu in Nùgoro, in sa Biblioteca Satta, in ube si fin addobiaos sos chi fin de Su Popolu Sardu e àteros movimentos comente Sa Repùblica Sarda, Sardigna Emigrada, Ajò e su grupu Sardenya y llibertat de S’Alighera[7], est istau fundau su partidu Sardigna e Libertade[8] chi in cussos annos at gherrau fintzas contr’a sa repressione, dande solidariedade a sos presoneris politicos indipendentistas chi fin acusaos de eversione contr’a s’istadu. A s'assemblea costitutiva b'aiat pigadu parte fintzas su cantautore Fabrizio De Andrè, chi fiat amigu personale suo e chi fiat in favore de s'indipendentismu sardu.[2][9][10][11]

In su 1984 est naschiu su Partidu Sardu Indipendentista[12] chi at sichiu sas gherras de sos movimentos chi bi fin istaos prima comente sa gherra pro sa limba sarda ufitziale, contr’a s'ocupatzione militare de sa Sardigna e pro difendere s’ambiente contr’a sos chi cherian prenare sas costas de tzimentu e contr’a sas petrolieras chi colaban in s’istretu de Bonifàtziu.[13] Custa pelea l’an fata impare chin sos indipendentistas corsos, chin manifestatziones in Lungoni e in Bonifàtziu e manifestatziones in mare chin sas barcas.

In su 1988 est naschiu su periodicu iscritu in duas limbas LIBERTADE!, giornale de su partidu, chi at acabau de issire in s’incumintzu de sos annos novanta e Anzelu Caria at iscritu medas artìculos in custu giornale. Intr’’e sos giornales inube at iscritu bisonzat de ammentare Chidas e su periòdicu de sàtira polìtica Su Raju.[1]

 
Bandera de Sardigna Natzione Indipendentzia chin, in palas, sa turre de Marianu II de Aristanis

In su 1994 at fundau, paris chin àteros, su movimentu indipendentista Sardigna Natzione[14][3], pessande chi pro irmanniare sa gherra de liberatzione natzionale bisonzabat de fravicare unu movimentu indipendentista mannu chi aret mòghiu totu sas fortzas orgànicas a sa natzione sarda. Sa paràgula chi podet menzus riassumere sas gherras polìticas de cussos annos est autoguvernu: S’autoguvernu fiscale diat àere azudadu sos cumpartos econòmicos traditzionales, mascamente su pastoriu e su massariu e facher naschire un indùstria chi diat trasformare sas risorsas chi bi sun in Sardigna. Est istau issu su primu a narrere chi s’istadu italianu furabat a sa Sardigna su dinare de sas tassas chi depiat essere de sa Regione Autònoma comente est iscritu in s'istatutu regionale, sa pelea chi a pustis an mutiu sa “vertenza entrate”. S’autoguvernu de su territòriu diat àere defensau sos benes culturales e ambientales de Sardigna isseperande unu turismu chi aret rispetau s’ambiente e chi non ‘seret istau in manos a sos ispeculadores istranzos. S’autoguvernu de sos trasportos diat àere isvilupau su cummèrtziu e sos raportos chin sos àteros pòpulos de su Mediterràneu. In cuss’annu mantessi Sardigna Natzione s’est alleada pro sas eletziones chin su P.S.d’Az. e sos Birdes chind'unu risultau bonu e Anzelu est istau elèziu cussizeri comunale de Nùgoro.

Issu aìat progetau de fàchere sa Domo de Cumone de sos Sardos chi depiat essere unu fronte de sos partidos sardos contr’a sos partidos italianistas.[15][16]

A pustis de una bida de gherras pro difendere sos diritos de su pòpulu sardu, chene si pasare mancari fit semper prus maladiu, Anzelu Caria est ispirau in su 24 de Frevarju de su 1996. Teniat 48 annos.

In su 2016, bint'annos a pustis de sa morte sua, sa tzitade de Nùgoro l'at dedicau unu murale mannu in 33 partes in su viale Sardigna, fatu dae s'amigu suo Predu Costa paris cun àteros artistas[17][18][19][20] e presentau su 27 de frearzu.[1]

A Ànghelu Caria s'assòtziu Tramas de Libertade l'at fintzas dedicadu unu prèmiu de poesia sarda a boche arta (Poetry Slam, in inglesu), semper in Nùgoro.[21][22]

Su chi at iscritu modìfica

Anghelu Caria at iscritu poesias medas. Las at iscritas in italianu, francu una paja in sardu, e faveddan de sa chi fit sa manera sua de pessare sa bida, sa polìtica e sa Sardigna chin un'istile craru e evocativu meda. Sa muzere las at cullias e sa famillia at imprentau sa regorta Poesie in su mese de aprile de su 2010.[3]

Medas còntan de sa repressione de s'esercitu e de sa politzia italiana in Sardigna, e s'isperu de poder una die bier una Sardigna lìbera:

« Scendevano come lupi / dai camion verdi / fermi su strade antiche /

ringhianti come cani / si sguinzagliavano / per le vie del paese / affamati. Nel cerchio della piazza / contro muri fangosi/ vecchi / sfatti / gli uomini poggiavano/ mani e corpi / con un abitudine antica / rassegnata e rabbiosa. Anche il giornale che ne parlava / trafiletto di parole / aveva in sé / la calma / di gesti conosciuti / abituali. Seduti al caffè / turisti / bevevano vernaccia e ghiaccio. Anch’io / facevo / cose di tutti i giorni / ma la mattina / era fredda / così la mente / il cuore / ed i gesti usuali / soliti nell’impotenza / eran fredde meridiane / di un vecchio segna tempo. Com’ eravamo insieme / io e il mio sudore. Ed è inutile correre / per spaccasi la testa sulle rocce / si deve aspettare l’apertura / e preparare / il rumore secco / del piombo per cinghiali. »

((ITSC) Angelo Caria, Poesie, a incuru de Ines, Pierluigi e Efis Caria, Nùgoro, Studiostampa, 2010, SBN IT\ICCU\CAG\1732393.)
« Io ti sogno / Sardegna mia / libera e rossa.

E so che dai monti / nasceranno i fucili / del nostro sangue. Nasce l’agnello sulle rocce / e cosi nasce il sudore / del mio popolo che muore di sete. Ci sappiamo italiani / cacciati / ma la nostra rabbia sa accendere il sole / nei rocciai / schiena della terra / scorre il canto del nostro amore. Cara mia / tra gli elci secolari / nei viottoli de sas costas / nella miseria bella pulita / il fronte unito / dei miei lontani / di oggi / nella mia gente / vive. Ma per capirmi / devi guardare tra le righe / occhi sudati / e sangue nell’erba / schiavi nati liberi / e occhi sottomessi / e tu mi capisci / con gli occhi dei mufloni / pochi rimasti sulla mia terra. Come fiamma vola la vendetta / ed io so cosa posso fare / per voi / miei cari sotto terra. »

((ITSC) Angelo Caria, Poesie, a incuru de Ines, Pierluigi e Efis Caria, Nùgoro, Studiostampa, 2010, SBN IT\ICCU\CAG\1732393.)

At iscritu fintzas su romanzu istòricu Ardaolè chi contat de de un'insurretzione indipendentista in Sardigna in sos annos a pustis chi sa rivolutzione sarda at pèrdiu e Angioy si ch'est andau in esìliu in Frantza, e est ispirau a s'isbarcu de sos patriotas Frantziscu Cilocco e Sanna Corda in Gallura in su 1802. Galu non che l'an pubricau.

Riferimentos modìfica

  1. 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 (IT) Gianfranca Orunesu, Vent'anni senza Angelo Caria. Il ricordo di una figura legata a Siniscola, in Siniscola Notizie, 24 freàrgiu 2016. URL consultadu su 16 abrile 2023.
  2. 2.0 2.1 2.2 2.3 Sarvadore Serra, Angelo Caria, gherradore pro sa Sardigna, in Limba Sarda 2.0, 24 freàrgiu 2018. URL consultadu su 16 abrile 2023.
  3. 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 (IT) Cristoforo Puddu, Presentata a Nuoro la pubblicazione “Poesie” (PDF), in Il Messaggero Sardo, 18 trìulas 2018. URL consultadu su 16 abrile 2023 (archiviadu dae s'url originale su 17 santandria 2021).
  4. (IT) Gianfranco Contu, La questione nazionale sarda, in Biblioteca dell'identita, prefatzione de Giuanne Lilliu, Quartu Sant'Aleni, Alfa editrice, 1990, OCLC 918937559, SBN IT\ICCU\CAG\0003027.
  5. (IT) Pier Sandro Pillonca, La lingua sarda nelle istituzioni: Quarant'anni di dibattiti in Consiglio Regionale (PDF), in Quaderni della Fondazione Sardinia, Edizioni Fondazione Sardinia, 2020. URL consultadu su 16 abrile 2023.
  6. (IT) LA PUBBLICAZIONE "POESIE" DEL POLITICO INDIPENDENTISTA ANGELO CARIA –, in Tottus in Pari, 24 abrile 2010. URL consultadu su 16 abrile 2023.
  7. (IT) Rafael Caria, il ricordo dell´Institut d’Estudis Catalans, in Alguer.it. URL consultadu su 16 abrile 2023.
  8. Reina, p. 279
  9. (IT) Impegno e libertà. I sardi perdono Ugo Dessy, in L'Unione Sarda, 24 abrile 2009.
    «Faccio prima a dire che io sono separatista, separatista di una separazione netta. De André, che la pensava uguale, era addolorato dalla passività dei sardi. Repubblica libertaria della Sardegna. A mare tutto quello che non è sardo».
  10. (IT) Andrea Massidda, Ugo Dessy, scrittore anarchico cagliaritano, ricorda l'amico scomparso «Nel cuore l'utopia» La Sardegna, terra di libertà e solitudine - La Nuova Sardegna, in La Nuova Sardegna, 13 ghennàrgiu 1999. URL consultadu su 10 nadale 2019 (archiviadu dae s'url originale su 10 nadale 2019).
    «Ha sempre pensato che i sardi fossero vittime di una oppressione di tipo coloniale. Che un popolo con una propria storia, un proprio territorio e una propria lingua avesse il diritto di essere riconosciuto nazione. Quindi ha sperato sino alla fine che dall'isola partisse una presa di coscienza esemplare, decisa. Un giorno, all'Agnata, mi disse: "Sono convinto che la Sardegna non si libererà con un semplice ricambio della presidenza del Palazzo". Ma non avrebbe mai condiviso i metodi violenti».
  11. (IT) Andrea Massidda, Ugo Dessy, scrittore anarchico cagliaritano, ricorda l'amico scomparso «Nel cuore l'utopia» La Sardegna, terra di libertà e solitudine - La Nuova Sardegna, in La Nuova Sardegna, 13 ghennàrgiu 1999. URL consultadu su 10 nadale 2019 (archiviadu dae s'url originale su 10 nadale 2019).
    «Ha sempre pensato che i sardi fossero vittime di una oppressione di tipo coloniale. Che un popolo con una propria storia, un proprio territorio e una propria lingua avesse il diritto di essere riconosciuto nazione. Quindi ha sperato sino alla fine che dall'isola partisse una presa di coscienza esemplare, decisa. Un giorno, all'Agnata, mi disse: "Sono convinto che la Sardegna non si libererà con un semplice ricambio della presidenza del Palazzo". Ma non avrebbe mai condiviso i metodi violenti».
  12. (SCIT) Dae umbe benimus, in Sardigna Natzione Indipendentzia. URL consultadu su 16 abrile 2023.
  13. (IT) “Sa terra nostra bisonzat de la difendere”: per non dimenticare Angelo Caria, in Il Minuto, 11 freàrgiu 2011. URL consultadu su 16 abrile 2023.
  14. Sarvadore Serra, Sa letzione de Angelo Caria a 21 annos dae sa morte (de Salvatore Serra), in Anthony Muroni, 25 freàrgiu 2017. URL consultadu su 16 abrile 2023.
  15. (IT) Per un sardismo indipendentista del Terzo Millennio, in Raixe Venete, 27 maju 2005. URL consultadu su 16 abrile 2023 (archiviadu dae s'url originale su 27 maju 2005).
  16.   (IT) Bustianu Cumpostu, Casa Comune 1° Parte, in YouTube.
  17. (IT) Fabio Ledda, Nuoro, 120 metri d'arte: omaggio a Angelo Caria a vent'anni dalla morte, in L'Unione Sarda, 24 freàrgiu 2016. URL consultadu su 16 abrile 2023.
  18. (IT) Un anno fa 41 artisti ricordarono Angelo Caria, in La Nuova Sardegna, 4 santandria 2017. URL consultadu su 16 abrile 2023.
  19. (IT) Daniele Pipitone, Murales a Nuoro: l'arte di strada nell'Atene sarda, in Un Sardo in giro, 3 freàrgiu 2022. URL consultadu su 16 abrile 2023.
  20. (IT) Chiara Longu, Omaggio ad Angelo Caria, a Nuoro e alla Sardegna, in Pietro Longu, 19 freàrgiu 2016. URL consultadu su 16 abrile 2023.
  21. Màuru Piredda, Poetry Slam, oe su II Prèmiu Ànghelu Caria, in Limba Sarda 2.0, 29 freàrgiu 2020. URL consultadu su 16 abrile 2023.
  22. S’assòtziu Tramas de libertade organizat su II Prèmiu Ànghelu Caria, in www.ilminuto.info. URL consultadu su 16 abrile 2023.

Bibliografia modìfica

Ligàmenes esternos modìfica

Controllu de autoridadeVIAF (EN311230745 · OL OL12685809A · SBN (ITCAGV632960 · WorldCat Identities (EN311230745