Dharma est unu fueddu sanscritu ca me is filosofias orientalis bolit nai medas cosas. Podit essiri tradusiu commenti Lei, Lei cosmica, Lei Naturali, o chi no commenti sa manera in sa cali istant is cosas.

Bivendi de acordiu cun custa lei, est possibili no intendiri prus su sunfrimentu depidu a su ciclu de is nascimentus e de is mortis (Saṃsāra) imbatendi aici a sa liberatzioni (Moksha). De su momentu chi totu is atzionis (Karma) produsint frutus (bellus o malus a sigunda de s'atzioni), s'unica manera po scrufiri sa Liberatzioni est su fai referimentu a s'Ordini Universali e biviri in armonia cun issu atotu, chentza de provai apicigamentu po is frutus bellus de is atzionis virtuosas fatas, de manera chi custas si potzant condusiri a pagu a pagu a sa liberatzioni.

Significaus e originis de su fueddu Dharma modìfica

Su fueddu Dharma (in sanscritu: "धर्म"), o Dhamma in limba Pali, est usada in sa parti majori de is filosofias o religionis de origini indiana, is Religionis dharmicas: Induismu (Sanatana Dharma), Buddhismu, Jainismu e Sikhismu. In sa forma sua prus antiga, dharman, su fueddu si bit po sa prima borta me is Veda.

Difitzili est giai una definitzioni sintetica e cumpleta po "Dharma"; custu fueddu tenit una istoria longa i articulada meda e tenit puru unu muntoni de interpretatzionis esignificaus. Medas, siat Ocidentalis ca Orientalis, dd'ant interpretau in diversas maneras, commenti giustitzia po esempiu o commenti religioni; fueddus, ca a onnia modu, tenint una basi morali ca no esprimit cumpletamenti su significau metafisicu. Cun su fueddu dharma si indicat puru sa religioni, ma non si esauriscit a custa; issu indicat una ispètzia de "lei de sa natura", lei eterna i "ordini" siat de su cosmu che de sa vida individuali e sotziali de is esseris umanus.

Duncas si podint individuai duas dimensionis in su cuntzetu de Dharma: una chi pertocat s'usu e sa conchista leitima de is benis de custa vida, e s'atra, de tipu escatologicu, ca interessat su fini urtimu de onnia anima, sa liberatzioni finali de su Saṃsāra.

"Dharma" derivat de sa arrexina dhri, ca bolit nai apompiai, apoderai. Su fueddu depit essiri a innantis cumprendiu in s'originali contestu metafisicu suu, su de essiri "cunformaus" a su Printzipiu Divinu Creativu chi operat de a intru de s'individuu. Rapresentat sa "lei interiori" de s'individuu, Lei a sa cali tocat prestai obbedièntzia, chi si bolit ponniri de acordiu sa vida propia cun sa Voluntadi Divina. Custu est su chi is induistas (o is atras traditzionis metafisicas) cunsiderant su printzipali fini de sa vida. Sighendi a chistionai de custa chistioni, est interessanti meda notai ca sa traditzioni indù individuat cuatru iscopus printzipalis de sa vida de s'omini (Purushartha); s'urtimu est Moksha, sa liberatzioni definitiva de s'anima. Derivantis de custu iscopu, si ndi connoscint atrus duus: Artha, su beni istai (s'omini tenit bisongiu de is beni materialis po arrannèsciri a biviri); Kama, su disigiu, su praxeri (s'omini tenit bisongiu de essiri prexau e gosai de is cosas bonas e de is praxeris de su mundu). Custus duus cuntzetus depint essiri castiaus in funtzioni de su fini urtimu, e custu bolit nai ca depint essiri ghiàus e regulaus a sigunda de is printzipius moralis e de is valoris religiosus, o Dharma, po podiri efetivamenti ghiài a sa Liberatzioni.

In "Dharma", agataus su printzipiu fundanti de su sistema de is castas - est a nai cussas categorias de personas innui is individuus ca ddui faint parti abarrant fidèlis a unu "decrétu interiori" ca no cunsiderat sa possibilidadi de si furriai.

Buddhismu modìfica

In su Buddhismu, Dharma indicat is imparamentus de su Buddha a susu de s'origini de su dukkha (su sunfrimentu) o a susu de sa pratica de custus imparamentus, e de cunsighèntzia a susu de su Buddhismu atotu. Su Dharma est una lei universali ca regulat su funtzionamentu de su mundu, e su Buddhismu s'impignat a ddu trasmitiri e spiegai, giai de sa prima allegàda pubblica de su Buddha ( Dharmaçakrapravartana). Su Dharma est simbolegiau de una arroda, su dharmacakra. Est una de is Tres prèndas.

S'allegàda de Dharma est una allegàda pubblica fata de unu maistu buddhista, a susu de is imparamentus de su buddhismu atotu. Is maistus buddhistas tenint regularmenti allegàdas de Dharma. In sa retza de allegàdas si nd'agatant medas, suta forma de testu, registratzioni audiu in formau mp3, o registratzioni videu, po su prus in inglesu (Dharma talks).

Su fueddu dharma, sempri in su Buddhismu, candu benit iscritu cun sa prima litera minuscola, indicat puru is diversus fenomenus ca si podint esaminai, est a nai: totus is ogetus connoscibilis, cussus de sa menti, is ogetus materialis, is regulas e is traditzionis religiosas e is cumportamentus virtuosus.

Referimentus modìfica

  • Nominant meda bortas a "Dharma" in su telefilmi Lost de s'emitenti televisiva americana ABC. Su referimentu a "Dharma" e is filosofias suas no est ancora istetiu crariu. Est istetiu fatu isciri de is produtoris de su telefilmi ca DHARMA, in Lost, est unu acronimu de "Department of Heuristics And Research on Material Applications" (in sardu: dipartimentu de euristica e chirca me is aplicatzionis materialis).
  • Dharma est su nomini de su personagiu interpretau de Jenna Elfman in su telefilmi Dharma & Greg.
  • "Dharma" est su nomini puru de sa tigara e de sa filla de Tremal Naik, cumpangiu fideli de Sandokan, su tzélebri personagiu creau de Emilio Salgari.
  • Is bagamundus de su Dharma est unu de is prus connotus romanzus iscritus de Jack Kerouac.
  • 'Dharma' est puru su nomini de unu progetu de su 1980 de sa hanso foundation Archiviadu su 29 freàrgiu 2008 in su Portuguese Web Archive.de Copenaghen
  • "Dharma for one" est una cantzoni de is Jethro Tull presenti in su dopiu discu Living in the past
  • Dharma est su pseudonimu cun su cali est connotu Donald Roeser, ghitarrista de is Blue Oyster Cult (banda rock "esoterica" de is annus '70)
  • S'arroda de su Dharma est ammentuada meda bortas in sa cantzoni Darkside Of Aquarius de Bruce Dickinson, presenti in s'album Accident of Birth.
  • In su populari manga giaponesu Berserk su Dharma tenit unu arrolu fundamentali, e benit meda bortas ammentuau de is personagius.