Sa die de sa Sardigna

festa de su pòpulu sardu
Custu artìculu est iscritu in sa grafia nugoresa. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · LSC · logudoresu

Sa die de sa Sardigna est una festa posta dae sa RAS in su 14 de capidanne de su 1993 comente festa de su pòpolu sardu[1][2][3].

Intrada in Tàtari de Giuanne Maria Angioy

Sa festa serbit pro ammentare sa rebèllia de su 28 de abrile de su 1794. In cussa die su vicerè Balbiano, impare a sos àteros amministradores continentales, si nch'est dèpiu fughire dae Casteddu e sa Sardigna, ca su guvernu torinesu aiat refudau de reconnòschere sos deretos de sos sardos chi teniant dae sèculos. Sos sardos boliant puru unu cunsizu de Istadu insoro, sa sede de su vicerè e unu ministèriu pro sos afares de sa Sardigna in Torinu. Sos piemontesos no aiant atzetau nudda de totu custu, e pro cussu bi aiat àpiu s'atu de rebellìa populare chi est acabbau cun una tuccada de su vicerè.[4]

Istòria modìfica

Cun sa crèschida de su discuntentu in sos cunfrontos de s'amministratzione piemontesa[5][6][7], in sas ùrtimas dècadas de su setechentos s'est creadu unu movimentu de rebbellia chi at rugradu totu s'ìsula, in bighinàntzia cun sos eventos revolutzionàrios frantzesos e sos fermentos nàschidus in vàrias alas de Europa (Irlanda, Polònia, Bèlgiu, Ungheria, Tirolu). In su 1793 una flota frantzesa aiat intentadu de s'appropiare de s'ìsula longu duas lìnias, una in su territòriu de Casteddu e s'àtera acante a s'arcipelagu de Sa Madalena, ghiada dae su giòvanu ufitziale Napoleone Bonaparte[8], reparadu in Frantza continentale a pustis de s'insurretzione paolina sustènnida dae sos inglesos. Sos Sardos ant peroe opònnidu resistèntzia e irbentidu custu pianu. At cumintzadu duncas a crèschere in s'opinione pùbblica unu sentimentu de revesa in sos cunfrontos de sa Corona sabàuda pro sa defensa de su Regnu.

 
Pintura de Giuanne Maria Angioy

Sos Sardos ant pedidu gai chi si seret riservada a issos s'ala manna de sos impreos tziviles e militares e un'autonomia prus manna respetu a sas detzisiones de sa classe dirizente locale[9]. A su perentòriu refudu de su guvernu piemontesu de acollire calesi chi siat rechesta[10][11][12][13], sa burghesia tzitadina at organizadu cun s'azudu de su restu de sa populatzione su motu insurretzionale.[10]

S'episòdiu finale chi at giutu a sa cuntestatzione est istadu s'arrestu ordinadu dae su vitzeré de duos capos de su "Partidu Patriòticu", sos abbogados casteddàius Vincenzo Crabas e Efisio Pintor. Su 28 abrile de su 1794 (dada nòdida comente sa dii de s'aciappa[14]) sa populatzione inferotzia at istesiadu de sa tzitade totu sos 514 funtzionàrios continentales, cumprèndiu su vitzeré Balbiano, chi in su mese de maju de cuddu annu sunt istados imbarcados cun sa fortza e bocados de s'ìsula.[10] Incorazidos dae sos fatos de Casteddu, sas populatziones de S'Alighera e Tàtari ant fatu ateretantu[15][13]. Sos motos antifeudales sunt istados posca ghiados pro unos àteros duos annos de Giovanni Maria Angioy,[16][17] magistratu artu de su Regnu de Sardigna, fintzas a candu sunt istaos repressos de sas fortzas lealistas, bessidas prus mannas a pustis de s'istipulatzione de su tratadu de paghe sutascritu de Napoleone e Vittorio Amedeo III. S'esperimentu revolutzionàriu sardu at lòmpidu gai a su tèrmine, e s'ìsula est abarrada suta de sa giurisditzione sabàuda.[18] A cussu est sighidu unu perìodu de restauratzione aristocràtica e monàrchica, finidu cun sa Fusione perfeta de su 1847, chi no at chessidu a istudare unos àteros incumentzos ispontàneos de rebellia acontèssidos tra su 1802 e su 1821, comente sa "congiura de Palabanda" de Casteddu de su 1812[19][20][21] e s'abbolotu aligheresu de su 1821.[22]

Notas modìfica

  1. (IT) Regione Autonoma della Sardegna, Legge Regionale 14 settembre 1993, n. 44, in www.regione.sardegna.it. URL consultadu su 28 martzu 2020 (archiviadu dae s'url originale su 21 abrile 2021).
  2. Manuela Ennas, Sa Die de sa Sardigna. Sa festa de su pòpulu sardu, in Sardiniapost, 28 abrile 2020. URL consultadu su 3 maju 2020.
  3. Ivan Marongiu, Sa Die, torramus a coa a su 1794 pro cumprèndere ite balore tenet oe, in Istòrias, 27 abrile 2021. URL consultadu su 30 abrile 2021.
  4. Sa die de sa Sardigna, in Sardegna Cultura. URL consultadu su 30 martzu 2020 (archiviadu dae s'url originale su 23 cabudanni 2020).
  5. (IT) Raimondo Carta Raspi, Storia della Sardegna, Mursia, 1971, p. 793, ISBN 88-425-0685-0, OCLC 868643061.
    «L'avversione contro i Piemontesi non era ormai una questione di impieghi, come già durante l'ultimo periodo della signoria spagnola e come hanno fatto credere i dispacci del viceré Balbiano e la richiesta degli stamenti. I sardi volevano liberarsene non solo perché essi simboleggiavano un dominio anacronistico, avverso all'autonomia e contrario allo stesso progresso dell'Isola ma pure e forse soprattutto, per esserne ormai insopportabile l'alterigia e la sprezzante invadenza.».
  6. (IT) Napoli, Tommaso, Relazione ragionata della sollevazione di Cagliari e del Regno di Sardegna contro i Piemontesi.
    «L'avversione della Nazione Sarda contro i Piemontesi, cominciò da più di mezzo secolo, allorché cominciarono a riservare a sé tutti gli impieghi lucrosi, a violare i privilegi antichissimi concessi ai Sardi dai re d'Aragona, a promuovere alle migliori mitre soggetti di loro nazione lasciando ai nazionali solo i vescovadi di Ales, Bosa e Castelsardo, ossia Ampurias. L'arroganza e lo sprezzo con cui i Piemontesi trattavano i Sardi chiamandoli pezzenti, lordi, vigliacchi e altri simili e irritanti epiteti e soprattutto l'usuale intercalare di Sardi molenti, vale a dire asinacci inaspriva giornalmente gli animi e a poco a poco li alienava da questa nazione.».
  7. (IT) Onnis, Omar, La Sardegna e i Sardi nel tempo, 1ª ed., p. 149, ISBN 978-88-6851-064-0, OCLC 912286255. URL consultadu su 28 martzu 2020.
    «Che qualcosa bollisse in pentola, in Sardegna, poteva essere compreso fin dal 1780. Molte delle recriminazioni contro il governo piemontese erano ormai più che mature, con una casistica di atti, fatti, circostanze a sostenerle, tanto per la classe aristocratica, quanto per le altre componenti sociali.».
  8. (EN) La Maddalena, February 1793, in www.napoleon-series.org. URL consultadu su 28 martzu 2020.
  9. (IT) Sotgiu, Girolamo,, Storia della Sardegna Sabauda : 1720-1847, ISBN 978-88-6429-129-1, OCLC 1057008457. URL consultadu su 28 martzu 2020.
  10. 10.0 10.1 10.2 Sa Die: su chi depes ischire si ses sardu (o istas in Sardigna), in Istòrias, 27 abrile 2020. URL consultadu su 2 maju 2020.
  11. Manuela Ennas, Nara cixiri. Sa die de s’aciapa, in Sardiniapost, 29 abrile 2020. URL consultadu su 3 maju 2020.
  12. Sas cunditziones de sos Sardos: pacos, pòveros e tassados, in Sardigna e Mediterràneu. URL consultadu su 30 martzu 2020.
  13. 13.0 13.1 (IT) Onnis, Omar, La Sardegna e i Sardi nel tempo, Prima edizione, ISBN 978-88-6851-064-0, OCLC 912286255. URL consultadu su 28 martzu 2020.
    «Arrivò la risposta negativa del re alle Cinque Domande, e non alla delegazione stamentaria mandata a Torino, ma direttamente alle autorità sabaude sull'isola: uno sgarbo inaccettabile oltre che una delusione concreta.».
  14. Monserrato & le Scuole, 28 abrili: sa festa de su pòpulu sardu, in Monserrato & le Scuole, 27 abrile 2016. URL consultadu su 28 martzu 2020.
  15. Lisandru Beccu, In die de oe | Giuanne Maria Angioy movet dae Casteddu conca a Tàtari, in Sa Gazeta, 13 freàrgiu 2017. URL consultadu su 30 martzu 2020 (archiviadu dae s'url originale su 27 santandria 2020).
  16. Juanne Maria Angioy, in Sardigna e Mediterràneu. URL consultadu su 30 martzu 2020.
  17. Massimeddu Cireddu, Regordamus s'istòria nostra e su 28 de abrile, in salimbasarda.net, 29 abrile 2012. URL consultadu su 30 martzu 2020.
  18. (IT) Onnis, Omar, La Sardegna e i Sardi nel tempo, 1ª ed., p. 152, ISBN 978-88-6851-064-0, OCLC 912286255. URL consultadu su 28 martzu 2020.
    «Mentre a Parigi si ghigliottinava Robespierre e il governo repubblicano prendeva una piega più moderata, la Sardegna era in piena rivoluzione. Primo paese europeo a seguire l'esempio della Francia, peraltro dopo averne respinto le avance militari. La rivoluzione in Sardegna, insomma, non era un fenomeno d'importazione. [...] Le rivoluzioni altrove furono suscitate dall'arrivo delle armi francesi e da esse protette (come la rivoluzione napoletana del 1799). È un tratto peculiare, quasi sempre trascurato, della nostra stagione rivoluzionaria».
  19. Sos vàrios tentativos de congiuras pro sighire su disignu rivolutzionàriu de s’Angioy, in Sardigna e Mediterràneu. URL consultadu su 30 martzu 2020.
  20. (IT) La rivolta contro il Re in una Sardegna oppressa dalla fame, in La Nuova Sardegna, 15 santandria 2012. URL consultadu su 28 martzu 2020.
  21. Sarvadore Serra, Oe s'ammentat s'impicu de Cadeddu, patriota sardu de sa rivolutzione de Palabanda, in Limba Sarda 2.0. URL consultadu su 28 martzu 2020.
  22. (CA) Armangué i Herrero, Joan, Represa i exercici de la consciència lingüística a l'Alguer (ss. XVIII-XX) : recull de documents, Grafica del Parteolla, 2006, ISBN 978-88-88246-99-4, OCLC 803194116. URL consultadu su 28 martzu 2020.

Bibliografia modìfica

  • (IT) Anònimu (si pessat chi siet istadu Micheli Obino). L'Achille della sarda liberazione, 1796.
  • (IT) Lorenzo del Piano, Salvatore Frassu e i moti rivoluzionari della fine del '700 a Bono, Chiarella, 1989.
  • (IT) Federico Francioni (aincuru de), 1793: i franco-corsi sbarcano in Sardegna, Tàtari, Condaghes, 1993.
  • (IT) Federico Francioni, Vespro sardo : dagli esordi della dominazione piemontese all'insurrezione del 28 aprile 1794, Casteddu, Condaghes, 2001.
  • (IT) Alberto Loni e Giuliano Carta. Sa die de sa Sardigna - Storia di una giornata gloriosa. Tàtari, Isola editrice, 2003.
  • (IT) Girolamo Sotgiu. L'insurrezione di Cagliari del 28 aprile 1794, Agorà, 2005.
  • (IT) Massimo Pistis, Rivoluzionari in sottana. Ales sotto il vescovado di mons. Michele Aymerich, Roma, Albatros Il Filo, 2009.
  • (IT) Adriano Bomboi, L'indipendentismo sardo. Le ragioni, la storia, i protagonisti, Casteddu, Condaghes, 2014.
  • (IT) Omar Onnis, La Sardegna e i Sardi nel tempo, 1ª ed., Casteddu, Arkadia, 2015, ISBN 978-88-6851-064-0, OCLC 912286255.
  • (ITSC) Giovanni Maria Angioy, Memoriale sulla Sardegna (1799), a incuru de Omar Onnis, Casteddu, Condaghes, 2015, ISBN 978-88-7356-256-6, OCLC 1045959048.
  • (IT) Francesco Casula, Carlo Felice e i tiranni sabaudi, 1ª ed., Grafica del Parteolla, 2016, ISBN 978-88-6791-124-0, OCLC 980297209.
  • (IT) Omar Onnis e Manuelle Mureddu, Illustres. Vita, morte e miracoli di quaranta personalità sarde, Sestu, Domus de Janas, 2019, ISBN 978-88-97084-90-7, OCLC 1124656644.
  • (IT) Omar Onnis, Storia di Sardegna. I grandi personaggi. Giovanni Maria Angioy, Tàtari, La Nuova Sardegna, 2019.

Artìculos ligados modìfica

Ligàmenes esternos modìfica

  • Sa die de sa Sardigna, in sardegnacultura.it. URL consultadu su 30 martzu 2020 (archiviadu dae s'url originale su 24 cabudanni 2020).

 
Wikimedaglia
Custu est unu de sos artìculos de su mese, est a nàrrere unu de sos mègius artìculos creados e postos in sa pàgina printzipale dae sa comunidade, chi l'at isseberadu pro su mese de abrile de su 2020

Candidados pro sos meses benidores

Totu sos artìculos de su mese