Timbora de Rocabertì

Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu

« Custa Timbors fiat una fèmina gai orgulliosa e balentiosa, e fiat aici de acòrdiu cun sa pigada de posidura de su maridu, chi essende·nche de s'aposentu de mussere Bernat de Cabrera pro si nd'andare, e essende cussos missos bènnidos dae Casteddu in sa sala e girende·si pro dd'acumpangiare, "Cadderis," aiat naradu "non bi bastat de àere acumpangiadu inoghe cussas novas? Ma bos promito, in fide mea, ca is primos a prànghere su cussìgiu chi ais batidu a mussere Bernat ais a èssere bois matessi, e no at a colare tempus meda chi bos nd'ais a acatare." E is paràulas suas aiant sonadu comente una profetzia. »
(Bogadu de is Annales de sa Corona de Aragona de [Jeronimo Zurita y Castro)


Timbora de Rocabertì, o Timbors (Bartzellona, 1318 – Aristanis, 1364), fiat una nòbile catalana, giuighissa mugere de Arbaree, dae su 1347 a sa morte, pro àere cojuadu Marianu IV, de su cale aiat tentu bator fìgios, intre chie Ugone III e sa famada Elionora

Timbora de Rocabertì
Timbora de Rocabertì dat sa benebènnida a su maridu
Nàschida1318
Bartzellona
Morte1364
Aristanis
Natzionalidadecadalana; sarda
GenitoresMama: Beatriu Serralonga de Cabrenys
Babbu: Dalmau VII de Rocabertì
CòjubeMarianu IV
Fìgiu/a(os/as)Ugone, Biata, Elionora
Tìtulu
Giughissa mugere de Arbaree

Istemma
ReligioneCatolitzèsimu
Contributos de importuNòbile de famìlia de is Viscontes de Rocabertì Giuighissa mugere de Arbaree, mugere de Marianu IV

Biografia modìfica

Timbora faghiat parte de sa famìlia aristocràtica e influente catalana de is viscontes de Rocaberti (o Roccabert o Rocabertì), contes de Peralada, marchesos de Anglesola: biviant mescamente in su palatzu bartzellonesu, in su casteddu de Peralada e in su Castellciurò in Molins de Rei.

Fìgia de su visconte Dalmau VII (intre is suos antepassados, pro bia feminina, bi fiat Ramundu Berenguer IV de Bartzellona, pobiddu de sa reina de Aragona Peronella), cumpetente capitanu de gherra, intre is prus autorèvoles nòbiles catalanos chi aiat gherradu cun abilesa in Sardigna in su 1323-1324. Is frades majores suos fiant: Gofredu V de Rocabertì e Serralonga (aiat sutzèdidu a su babbu e aiat cojuadu Elisenda de Moncada) e Gulliermu Galceran (aiat eredadu sa baronia materna).[1] In su 1336, Timbora teniat degheoto annos e aiat connotu, in sa corte de su re Alfonsu IV de Aragona, su donnikellu (fiat su tìtulu chi si daiat a is fìgios de is soberanos arbaresos) Marianu de Arbaree, fìgiu segundu de su giùighe Ugone II, in Bartzellona, cun su frade minore Giuanne, a su fine de retzire una educatzione de prìntzipe. S'unione issoro fiat meda agradessida a su soberanu (mortu pagu a pustis) e a su sighidore Pedru IV su Tzerimoniosu chi aiat nominadu su giòvanu conte de Ghociani e de Marmidda.[2] Sa pariga aiat fissadu s'abitòriu in su casteddu de Molins de Rei, in ue diant nàschere is fìgios: Ugone (1337), Biata (1343), una pipia morta premadia e Elionora (1347) tzirca.[3] Su segundu frade de Timbors, Gulliermu Galceran, aiat inghitzadu su brancu baronale Rocabertì-Cabrenys e si fiat cojuadu cun Maria de Arbaree, sorre minore de Marianu (morta in su 1392), e aiant bìvidu in Aragona.[4]

Semper in su 1336 Pedru III fiat fatu giùighe e su frade Marianu e Timbora fiant a comintzu a tesu dae sa possibilidade de artziare a su tronu: ma su soberanu fiat mortu primidiu chene chi sa mugere Costantza de Saluzzo tenneret fìgios. Is contes de Ghociani, in s'intertantu, biviant in su casteddu de Su Burgu e Marianu si fiat fatu retràere[5] in su polìpticu de sa crèsia de Santu Nigola (Otzana), logu de pilligrinàgiu cada ann a banda de Timbora chi teniat a ammustrare, durante ogni bìsita, sa pintura a is tres fìgios giovuneddos.

In su 1347 Marianu aiat sutzèdidu a su frade e sa pariga fiat mòvida a su palatzu giuigale de Aristanis. Timbora aiat ammustradu unu temperamentu forte e, mancari cadalana, aiat aderidu a sa càusa de su maridu contra de uìis aragonesos chene cunditziones, cosa chi aiat provocadu unu notàbile ampramentu de is làcanas de su regnu. Fiat istada fèmina emantzipada, in cuntrastu cun is costùmenes de s'època, a su puntu chi aiat bòlidu chi is duas fìgias Biata e Elionora aiant tentu una formatzione culturale paris a sa de su frade.[6]

Cussente de is calidades de sa mugere, su giùighe a s'ispissu dd'aiat nominada apompiadora (cando issu fiat in gherra), ambasciadora de su giuigadu in i[s cunfrontos de su regnu de Aragona: aiat adobiadu is soberanos Pedru IV e Elionora de Sitzìlia in Casteddu (cun s'erederi Ugone) e in Bartzellona; aiat fatu òbera de mediatzione in S'Alighera cun su parente Bernardo de Cabrera, capitanu generale de sa flota, chi cuntrastaiat Marianu in is dòminos suos.[7] At contribuidu, annotamaa, a mitigare su grae dissidio tra Marianu e su frade Giuanne, conte de Bosa e Monteacutu, chi si refudaiat de ddi torrare omenàgiu.[8]

Timbora aiat donadu medas benefìtzios a su monastèriu aristanesu de Santa Crara (fatu fraigare de su connadu Pedru III e logu de interru de sa biuda Costantza), semper ligadu a sa domo giuigale: su paba Innotzèntziu VI, pro ddi torrare gràtzias, aiat imbiadu una lìtera in ue ddis acordaiat, in manera unida a is fìgias Biata e Elionora (acumpangiadas dae bator onestas fèminas) su privilègiu de intrare in sa crasura de su cunventu sete bortas a s'annu. Tale cuntzessione no fiat istada, però, agradessida dae su ministru de is paras minores Bernardu Brunos chi, de Bartzellona, su 31 trìulas 1353, aiat iscritu a sa giuighissa una nota chi cunteniat racumandatziones de no esagerare, narende·ddi - siguramente dda connoschiat dae sa pitzinnia -Timburgetta.[9]

In su 1363 sa fìgia segunda Biata aiat cojuadu pro procura su visconte de Narbona Aymeri VI (sa mama diat àere prefèridu s'ispagnolu conte de Ampùrias) a su cale at a dare sete fìgios e fiat partida a Frantza cun una rica doda. Timbora no aiat a pòdidu bìere is resessidas polìticas de Ugone e Elionora, pro ite fiat morta, in su 1364, a s'edade de 46 annos.

Est istada sa penùrtima giuighissa mugere Arbaree, ca sa mugere de Ugone fiat morta in antis chi issu artziaret a su tronu, is nebodes Fidericu e Marianu V, fìgios de Elionora, aiant tentu bida curtza lassende su podere a Gulliermu III de Narbona, ùrtimu giùighe de Arbaree, sa cale ajaja fiat Biata.[10]

S'ùnicu retratu perbènnidu de Timbora dda rapresentat, in unu bassurelevu insculpidu in s'incroamentu de su portale laterale de sa crèsia de Santu Serafinu in Bilartzi, in su corteu cun su pìscamu, carchi dignitàriu, Ugone e Marianu IV chi presentat a su Serafinu su Còdighe Rurale, de issu promulgadu.[11]

S'istemma de is Rocabertìs, de ereu de su visconte Dalmau I (971-985), fiat gai illustradu:[12]

« De oro a tres palos de ruju, acostados dae dòighi rocos de iscacchieri de nieddu postos 3, 3, 3, 3. »


Riferimentos modìfica

  1. Sobrequés, p. 38
  2. Carta Raspi, Mariano IV, p. 30
  3. Pitzorno, p. 40
  4. Cuccu, p. 51
  5. Pitzorno, p 112
  6. Carta Raspi, Mariano IV, p. 48
  7. Pitzorno, p. 103
  8. Cuccu, p. 40
  9. Le Suore.., p. 31
  10. Pitzorno, p. 136
  11. Fadda, p. 69
  12. Sobrequés, p. 33

Bibliografia modìfica

  • (IT) Raimondo Carta Raspi, Mariano IV d'Arborea: conte del Goceano, visconte di Bas, giudice d'Arborea, Aristanis, S'Alvure, 2001 [1934], ISBN 978-8873831129, OCLC 48407842, SBN IT\ICCU\CAG\0085729.
  • (IT) Raimondo Carta Raspi, Ugone III d'Arborea e le due ambasciate di Luigi I d'Anjou, Aristanis, S'Alvure, 1982 [1936], ISBN 978-8873831389, OCLC 860597842, SBN IT\ICCU\CAG\0025662.
  • Franco Cuccu, La città dei Giudici, vol. 1, S'Alvure, Aristanis 1996.
  • Lello Fadda, S. Serafino di Ghilarza, S'Alvure, Aristanis 1998.
  • Bernardo Giustiniani, Historia generale della Monarchia Spagnola antica e moderna, Combi & La Noù, 1674.
  • Le Suore Clarisse di Oristano, Chiesa e Monastero di Santa Chiara di Oristano, S'Alvure, Aristanis 1996.
  • Bianca Pitzorno, Vita di Eleonora d'Arborea, Mondadori, Milanu 2011.
  • Santiago Sobrequés i Vidal, Els barons de Catalunya, Teide, Bartzellona 1957.