Limbazos grecos

Articulu in nugoresu

Su grecu anticu, innàntis de s'isvilùpu de su standard naràu Koiné (κοινή) comènte limba franca de s'ellenismu, fit partìu in parìtzos limbàzos (dialètos). Su prus de custos si nde bènit a connoschèntzia pro mèdiu de rétulos, ma calicùnu, comènte s'Eòlicu (lesbicu), su Dòricu e su Iònicu, bi est fìntzas in trabàllos literàrios affàch'e a sa forma egemone de grecu iscrìttu, s'Atticu. Gòi puru su grecu modernu si pòdet ischirriàre in parìtzos limbazos, su prus benìnde dae sa Koiné.

Isparghimèntu de sos limbazos grecos: in grògu s'eòlicu, in turchìnu s'arcàdicu-tzipriòta, in color'e castànzu cràru su doricu e in viola s'àtticu.

Su primu limbazu grecu a nois connòttu est su mitzenèu, torràu a nois gràssias a sa Lineàre B de su secundu millènniu tardu innàntis de Cristu. Sa partzidùra classica de sos limbazos bènit dae sas emigrassiònes in s'edade de su Ferru, a pùstis chi sa tziviltàde mitzenèa fit rùtta. Càrchidunu chi faveddàbat su mitzenèu sìche fit andàu a Tzìpru in distèrru, atteros imbètzes fin abbarràos in ube fin, dànde luche a su limbazu arcadicu-tzipriota. Custu est s'unicu dialètu chi tènzat radìchine cràra in s'edade de su brùnzu: pro sos atteros est galu a bìer itte est s'orìzine issòro.

• Su eòlicu fit ispàrtu in atteros tres limbazos: s'unu, su de s'isula de Lesbo e Smìrne; sos atteros duos, su de sa Beòtzia e de sa Tessàllia.
• S'invasione dorica at jùttu su doricu dae sa Grèghia de su Nord-Ovest a sa costèra de su Peloponnèsu: pro esèmpiu a Sparta, Creta e càrchi atteru trèttu pòstu a sud.
• Su iònicu fit unu limbazu chi si chistionàbat in sa costèra otzidentale de s'Asia Minore.

S'Iliàde e s'Odissèa fin iscrìttas in grècu omèricu, unu primu aunimèntu de su grècu orientale ponènde a pare su ionicu e s'eolicu.

• Su àtticu fit su limbàzu de Atene. Sicomènte s'atticu lu aìat adottàu sa Matzedònia innàntis de sas conchìstas de Lisandru Mannu e de s'artziàda de s'ellenismu, est bènniu a variedade istandard chi, a pùstis, si at isvilupàu in sa Koiné.

Chin su ionicu-atticu a fundamèntu de sa goi nàda koiné, sos atteros dialètos sun iscumpàrtos; oje in dìe, tottus sos chi bi sun galu bènin dae custu istandard anticu, fràncu calicunu:

• Su limbazu tsacònicu, forma neodòrica chi si favèddat in su Peloponnesu otzidentale;
• Su grecànicu, iscrìttu in arfabètu latìnu e chistionàu in carchi isula limbistica de s'Italia de Zòsso;
• Carchi atteru limbàzu ispàrtu chi si chistiònat in calicuna isula greca a cùrtzu de sa Turchia.