Sa Baronia

Custu artìculu est iscritu cun sa grafia Limba Sarda Comuna. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

campidanesu · logudoresu · nugoresu

  Custa pàgina esigit su template sinòticu {{Bidda}}

Pro praghere, agiunghe su template e boga custu avisu.
Pro is àteras pàginas chi esigint custu template, bae a sa categoria ligada.

Sa Baronìa-Villaperùciu (Villaperuccio in italianu) est una bidda sarda de 1034 bividores in sa provìntzia de su Sulcis Igresiente.

S'agatat in mesu de su Sulcis de Bàsciu, e est indipendente dae su 1979. In su sartu de Sa Baronia s'agatat sa grandu necròpoli nuraghesa de Montessu.

Istòria

Sa Baronia - Villaperùciu Perda Fitta "Luxia Arrabiosa"

Su territòriu de Sa Baronia-Villaperùciu est abitadu giai dae s'antigòriu. Is iscavos archeològicos ant bogadu a pìgiu rastros de s'òmine fintzas dae su neolìticu. Galu oe, in su sartu, s'agatat fritzas de ossidiana e perdas istampadas, capassu imperadas dae is antigos pro cassare.

De tènnere a notu est sa necròpoli prenuraghesa de Montessu e cudda de Marchianna, e totus is perdas fitas (menhir) ispartzinadas in su sartu de Sa Baronia, de custas sa prus manna, nomenada Luxia Arrabiosa, arta unos 6 metros, si nde istantàrgiat in Terràciu, su sartu a sud-ovest de sa bidda; un'àtera in Monti Narcau; e cuddas chi ddis narant Perdas Crocadas in su pròpiu logu.

Sa bidda anca est oe naschet in s'Edade de Mesu cando resurtaiat in su Giudicadu de Casteddu, me in sa Curadoria de Sulcis. Dae su 1258 su territòriu passat in manos de su conte Gherardo Della Gherardesca e cando lompent is aragonesos sa bidda passat a suta su cumandu de Tului, a coa sa Pesta de su 1348 nch'aia iscutu una destrossa chi nd'aiat degumadu su populadu.

Un'avolotu de pòpulu a s'ora de sa primu gherra intre Marianu IV de Arborea e Pedru IV de Aragona nd'aiat bisestradu su bonu de sa bidda. Cun sa proclamatzione de paghe, Villaperùciu resesset a mandare is rapresentantes suos a su parlamentu de su 1355. Sa de duas gherra intre Marianu e Pedru nd'aiat batidu s'ocupatzione militare de is trupas arboresas. A primìtzios de su de XV sèculos sa bidda fiat torrada a pagos domos abitadas, e is campos, imperaus unu tempus a pastoriu e masserìtzia, nde fiant torrende totu cràchili. Tando su fèudu passat in manos de is Otger chi ddu pìnnigant a paris cun is àteros sartos insoru de Magai, Perdalonga e Perdeddu e ddoe amministrant totus is sèculos afatantes. A pustis unas cantos sèculos sa bidda torrat a crèschere, cando dae su de XVIII cambaradas de famìlias de massajos si ddoe aposentant, torrende in motu s'economia.

Cando morit s'ùrtimu de is Otger ruet s'infeudatzione de Sa Baronia e in su 1841 nche dd'intrat in sa provìntzia de Igrèsias e pustis Villaperùciu ddu ponent a comunu de Santadi; dae su 1848 resurtat in sa divisione amministrativa de Casteddu e dae su 1859 de sa pròpiu provìntzia.

In su 1979 pro more de unu referendum locale Sa Baronia Villaperùciu si nde torrat a istagiare comunu autònomu, ma perdende-nche unos tretos de su territòriu de su fèudu bèciu.

Sìmbulos

S'istemma e su gonfalone de su comunu de Villaperùciu sunt istètidos cuntzèdidos cun decretu de su Presidente de sa Repùblica de su 28 ghennàrgiu 2004.

<<Istemma partzidu: su primu, in colore asulu, a is sete ispigas de trigu, in colore de oro, alliongiadas a fita ruja, acumpangiadas dae bator isteddos de oto rajos de oro, duos a conca, duos in punta, assentadas in fasca; su de duas, in colore birde, a sa perda fita de Terratzu, in colore de oro, fundadu subra su sartu de colore ruju. Ornamentos estensòrios de Comunu.>>

Su gonfalone munitzipale est unu drapu de colore grogu.

Monumentos e logos de bìdere

Architeturas religiosas

• Crèsia Nostra Sennora de is Gràtzias in loc. Is Gràtzias (XVI sèc.)
• Crèsia Nostra Sennora de su Rosàriu (1913)

Sitos Archeològicos

• Necròpoli de Montessu
• Necròpoli Marchianna
• Perdas Fitas 'Luxia Arrabiosa' in loc. Terratzu
• Perdas Fitas 'Perdas Crocadas'
• Prus o mancu 30 nuraghes

Logos de interessu naturalìsticu

• Lagu e diga de Monte Pranu

Limbas e dialetos

Sa variante de sa limba sarda faeddada in Sa Baronia est campidanesa sulcitana.

Bibliografia

• Isportellu Comunale Limba Sarda de Sa Baronia, Sa Baronìa-Villaperùciu, finantziadu dae su progetu Atòbius e Fueddus finantziadu L. 482/99, annualidade 2021, 2022.

Ligàmenes esternos

• (IT) Situ istitutzionale de su comunu, in comune.villaperuccio.ci.it. URL consultadu su 6 maju 2022.

Controllu de autoridade	VIAF (EN) 248758757 · WorldCat Identities (EN) 248758757