Casteddu: diferèntzias tra is versiones

Content deleted Content added
mNo edit summary
mNo edit summary
Lìnia 35:
== Istòria ==
 
Casteddu est una de is [[tzitade]]<nowiki/>stzitades prus antigas de [[Sardigna]], e paret chi dd'aiant fundada sos [[Fenizia|Fenìtzos]] a inghiriu de su sèculu VIII a.C., in s'oru de s'istáinu de [[Santa Illa]]Igia. Su numene [[Limba feniza|Fenitzu]] fiat "Caralý", numene plurale proite giai dae tempus meda fiat formada dedae unas cantas biddas.
 
 
 
 
 
Line 41 ⟶ 44:
Sos Romanos, lompidos in su 238 a.C., dd'aiant fata sea de provìntzia e amanniada, faghende·la crèschere a inghiriu de sa Pratza de su Cramu fintzas a Santu Sadurru: a foras de sa parte bìvida fiant sos campusantos de ''Tuvixeddu'' (iare cartaginesu) e ''Bonàiri''. In su sèculu II ap.C. dd'ant fata ''colònia''. In [[edade cristiana]] at tentu unu pìscamu. In edade romana puru su numene fiat plurale: ''Carales''. Sos bividores depiant èssere unos 30.000.
[[File:Cagliari Panorama.JPG|thumbnail|left|Panorama de Casteddu]]
Mancari a serru, Casteddu (Carales) at sighidu a bìvere a suta de Vàndalos e Gregos (Bizantinos), sende sèmper sa sea de su guvernadore provintziale. In su [[711]] peroepero paret chi is Arabos ldd'apant iscontzada e abruscada, e tando sos bividores ant lassadu sa tzitade romana pro si nche istugiare in una ala prus segura, a s'oru de s'istàinu. A pustis no s'at a intendere prus de ''Carales'', ma de ''Santa Ìgia'' (Santa Gilla, Santa Illa, it. Santa Cecilia).
 
In edade Giuigale Santa Igia fiat sa capitale de su Giuigadu (Regnu) de ''Càlari'': su numene de sa tzitade antiga si fiat sarbadu in su de su logu. Santa IllaIgia teniat unos 15.000 bividores, una tzinta de muros e una crèsia cadirale: sos rastos si podiant bìdere galu in su '800 inuein ue oe est sa Tzentrale Elètrica.
 
In su [[1216]] sa GiuighissaGiuighessa Beneitta (Benedetta)Beneita de Lacon aiat permìtidu a unos cantos Pisanos de fraigare unu casteddu inuein ue oe est su bighinadu de ''Casteddu de susu''. Idea mala, ca in sas gherras intraintre de Pisa e Gènua su Giuigadugiuigadu si diat èssere alliadu a sa segunda: in su [[1258]] sos Pisanos e sos àteros Giuigadosgiuigados sardos alliados issoro iscontzant Santa IllaIgia e nche isparghent su sale. Sos bividores lassant sas ruinas, unos cantos andende a Domunoas e Bidd'eBidda de CrèsiaCresia, àteros a fundare Biddanoa, s'apendìtziu de Casteddu chi totu connoschimus.
 
Su casteddu si nàratnaraiat "Castellu de Castro de Callari", e de custu est bènidu su nòmenenumene sardu de sa tzitade: Casteddu. SosIs Sardossardos no podiant bìvere in su Casteddu, ma petzi in sos apendìtzios (''Stampaxi'', ''Biddanoa'', ''MarinaLapola''), e si carchi Sardusardu fiat agatadu a intru de sosis muros a portasghennas serradas (est a nàrrere a su note), fiat acumpangiadu a foras, cunghetadu una ispinta dedae sa Turre de Santu Francau (o de carchi àtera).
 
In su [[1324]] sosis Catalanos ant cunchistadu sa Sardigna pisana, fundende una tzitade in su monte de ''Bonàiri'' (est a narrere "àire bona"), ma passende giae in su [[1325]] in Casteddu, boghende sosis Pisanos e intrende·bi bividores Catalanos petzi. In sas gherras intraintre de Aragone e Arbaree, Casteddu ldd'ant assitiada sos Arbaresos prus bortas, ma no ldd'ant mai pigada.
 
DeDae su [[1410]] Casteddu, chi sosis Catalanos nàrant "Càller" est sa capitale de unu rennuregnu unidu, su "Regnum Sardiniae et Corsicae" (RennuRegnu de SardinnaSardigna e Corsica). Su reere est su de Aragone, apresentadu de unu bisurreebisurre o de unu guvernadore. In prus inoghe s'acorrat su Parlamentu (sos Istamentos). Tando bi depìant esser unos 10.000 abitantes.
 
Fintzas a sa gherra tzivile de su 1700-1714 sa Sardinna est abarrada asutaa suta de s'Aragone a innantesin antis e de sa IspannaIspagna apustisa pustis, cun pagu noas mapero de importantesimportu: s'Universidadeuniversidade (1626), sa Cadirale (pisana, ma torrada a fare in stile barrocu), sa Festa de Sant' Efis, etz.
 
Pigada dedae sosis Austrìacos in su 1708 e torrada a cunchistare dae sos Ispannolos in su [[1717]], est assinnada cun totu sa SardinnaSardigna a su Duca de Savoia in su [[1720]]. Su primu guvernadore est istadu su barone de Saint-Rémy (su de su Bastione).
 
Semper abarrada cun sasis Savoias, oe est su capulogucabulogu de sa [[Regione Autònoma de sa Sardigna]] de sa RepùbricaRepùblica Italiana.
 
== Andamèntu Demogràfigu ==
Line 138 ⟶ 141:
* [[Stampaxi]]
* Biddanoa
* MarinaLapola
=== Bighinadu Nou ===
 
* [[Bonaria]]
* Tuvixeddu - Tuvumannu
* Is Mirrionis
* La Vega
* Fonsarda
* Sant'Alenixedda
* Santu Beneditu
* Genneruxi
* Monte Urpinu
* Monte Mixi
* Bonairi
* Sant'a Tènnera
* Mulinu Beciu
* Santu Migheli
* Barraca Manna
* Is Campus - Is Corrias
* Villa Doloretta
* Monreale
* Santu Giosepu - Santa Teresa - Parteolla
* Is Bingias - Terramaini
* Monteleone - Santa Rosalia
* Apenditziu Europeu
* CEP
* Poetu
* Sa Prama
* Apenditziu de su Sole
* Santu Bartolomeu
* Sant'Elias
 
== Àteros progetos ==