Limba sarda: diferèntzias tra is versiones

Content deleted Content added
No edit summary
Sarvende 13 fonte(es) e etichetende·nde 1 comente morta(as).) #IABot (v2.0.8
Lìnia 137:
Su primu documentu iscritu in ue cumparent elementos de sa limba sarda est de su 1065, s'atu de lassa fatu dae Barisone I de Torres indiritzadu a s'abate Desiderio pro de s'abbadia de Montecassinu, connotu fintzas che a Carta de Nicita.<ref>Archivio Cassinense Perg. Caps. XI, n. 11 " e "TOLA P., Codice Diplomatico della Sardegna, I, Sassari, 1984, p. 153</ref><ref>[http://www.filologiasarda.eu/files/documenti/pubblicazioni_pdf/bss2/01Strinna.pdf Giovanni Strinna, ''La carta di Nicita e la clausula defensionis'']</ref>
[[File:Pag1_carta_delogu.jpg|left|thumb|Sa de una pàgina de sa Carta de Logu de Arbaree]]
Àteros documentos de annotu mannu sunt sos [[Condaghe|Condaghes]], sa Carta de Orzocu (1066/1073), su [[Privilegio logudorese|Privilègiu Logudoresu]] (1080-1085) cunservadu in s'Archìviu de Istadu de Pisa, sa Prima Carta casteddaja (1089 o 1103) bènnida de sa crèsia de Santu Sadurnu in sa diòtzesi de Casteddu e, paris a sa Segunda Carta Marsigliesa, como cunservada in sos Archìvios Dipartimentales de sas Bouches-du Rhone in [[Marsiglia|Marsìglia]]<ref group="Nota">''E inper(a)tor(e) ki l ati kastikari ista delegantzia e fagere kantu narat ista carta siat benedittu…''</ref>, in paris a unu autu (1173) intre su Pìscamu de Civita Bernardo e Beneitu, chi tando fiat amministradore de s'Òpera de sa Crèsia majore de Pisa.<ref>{{Tzita web|url=http://www.archiviogiuridico.it/collane/La_Carta_di_Orzocco.pdf|tìtulu=Corrado Zedda, Raimondo Pinna, (2009) ''La Carta del giudice cagliaritano Orzocco Torchitorio, prova dell'attuazione del progetto gregoriano di riorganizzazione della giurisdizione ecclesiastica della Sardegna. Collana dell'Archivio storico e giuridico sardo di Sassari. Nuova serie, 10 Todini, Sassari''.|atzessu=2 santugaine 2017|dataarchìviu=2016-03-04|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20160304225546/http://www.archiviogiuridico.it/collane/La_Carta_di_Orzocco.pdf|deadurl=yes}}</ref><ref group="Nota">Unu cantzu: '' In nomine de Pater et Filiu et Sanctu Ispiritu. Ego iudigi Salusi de Lacunu cun muiere mea donna (Ad)elasia, uoluntate de Donnu Deu potestando parte de KKaralis, assolbu llu Arresmundu, priori de sanctu Saturru, a fagiri si carta in co bolit. Et ego Arresmundu, l(eba)nd(u) ass(o)ltura daba (su) donnu miu iudegi Salusi de Lacunu, ki mi illu castigit Donnu Deu balaus (a)nnus rt bonus et a issi et a (muiere) sua, fazzu mi carta pro kertu ki fegi cun isus de Maara pro su saltu ubi si (…. ….)ari zizimi (..) Maara, ki est de sanctu Saturru. Intrei in kertu cun isus de Maara ca mi machelaa(nt) in issu saltu miu (et canpa)niarunt si megu, c'auea cun istimonius bonus ki furunt armadus a iurari, pro cantu kertàà cun, ca fuit totu de sanctu Sat(ur)ru su saltu. Et derunt mi in issu canpaniu daa petra de mama et filia derectu a ssu runcu terra de Gosantini de Baniu et derectu a bruncu d'argillas e derectu a piskina d'arenas e leuat cabizali derectu a sa bia de carru de su mudeglu et clonpit a su cabizali de uentu dextru de ssa doméstia de donnigellu Cumitayet leuet tuduy su cabizali et essit a ssas zinnigas de moori de silba, lassandu a manca serriu et clonpit deretu a ssu pizariu de sellas, ubi posirus sa dìì su tremini et leuat sa bia maiori de genna (de sa) terra al(ba et) lebat su moori (…) a sa terra de sanctu Saturru, lassandu lla issa a manca et lebat su moori lassandu a (manca) sas cortis d'oriinas de(….)si. Et apirus cummentu in su campaniu, ki fegir(us), d'arari issus sas terras ipsoru ki sunt in su saltu miu et (ll)u castiari s(u) saltu et issus hominis mius de Sinnay arari sas terras mias et issas terras issoru ki sunt in saltu de ssus et issus castiari su saltu(u i)ssoru. Custu fegirus plagendu mi a mimi et a issus homi(nis) mius de Sinnay et de totu billa de Maara. Istimonius ki furunt a ssegari su saltu de pari (et) a poniri sus treminis, donnu Cumita de Lacun, ki fut curatori de Canpitanu, Cumita d'Orrù (…….)du, A. Sufreri et Iohanni de Serra, filiu de su curatori, Petru Soriga et Gosantini Toccu Mullina, M(……..)gi Calcaniu de Pirri, C. de Solanas, C. Pullu de Dergei, Iorgi Cabra de Kerarius, Iorgi Sartoris, Laurenz(…..)ius, G. Toccu de Kerarius et P. Marzu de Quartu iossu et prebiteru Albuki de Kibullas et P. de zZippari et M. Gregu, M. de Sogus de Palma et G. Corsu de sancta Ilia et A. Carena, G. Artea de Palma et Oliueri de Kkarda (….) pisanu et issu gonpanioni. Et sunt istimonius de logu Arzzoccu de Maroniu et Gonnari de Laco(n) mancosu et Trogotori Dezzori de Dolia. Et est facta custa carta abendu si lla iudegi a manu sua sa curatoria de Canpitanu pro logu salbadori (et) ki ll'(aet) deuertere, apat anathema (daba) Pater et Filiu et Sanctu Ispiritu, daba XII Appostolos et IIII Euangelistas, XVI Prophetas, XXIV Seniores, CCC(XVIII) Sanctus Patris et sorti apat cun Iuda in ifernum inferiori. Siat et F. I. A. T. ''</ref><ref group="Nota">Unu cantzu: '' Ego Benedictus operaius de Santa Maria de Pisas Ki la fatho custa carta cum voluntate di Domino e de Santa Maria e de Santa Simplichi e de indice Barusone de Gallul e de sa muliere donna Elene de Laccu Reina appit kertu piscupu Bernardu de Kivita, cum Iovanne operariu e mecum e cum Previtero Monte Magno Kercate nocus pro Santa Maria de vignolas… et pro sa doma de VillaAlba e de Gisalle cum omnia pertinentia is soro…. essende facta custa campania cun sii Piscupu a boluntate de pare torraremus su Piscupu sa domo de Gisalle pro omnia sua e de sos clericos suos, e issa domo de Villa Alba, pro precu Kindoli mandarun sos consolos, e nois demus illi duas ankillas, ki farmi cojuvatas, suna cun servo suo in loco de rnola, e sattera in templo cun servii de malu sennu: a suna naran Maria Trivillo, a sattera jorgia Furchille, suna fuit de sa domo de Villa Alba, e sattera fuit de Santu Petru de Surake ……. Testes Judike Barusone, Episcopu Jovanni de Galtellì, e Prite Petru I upu e Gosantine Troppis e prite Marchu e prite Natale e prite Gosantino Gulpio e prite Gomita Gatta e prite Comita Prias e Gerardu de Conettu …….. e atteros rneta testes. Anno dom.milles.centes.septuag.tertio ''</ref>
[[File:Statuti_Sassaresi_XIV_century_1a.png|thumb|[[Istatutos Tataresos]]]]
Sos [[Istatutos Tataresos]] (1316) e cussos de [[Casteddu Sardu]] (c. [[1334]]), iscritos in una grafia chi oe diamus pòdere bìdere simigiante che a cussa logudoresa, sunt un'àteru esèmpiu de importu de documentatzione linguìstica de sa Sardigna setentrionale e de sa Tàtari cumonale<ref group="Nota">Unu cantzu: '' Vois messer N. electu potestate assu regimentu dessa terra de Sassari daue su altu Cumone de Janna azes jurare a sancta dei evangelia, qui fina assu termen a bois ordinatu bene et lejalmente azes facher su offitiu potestaria in sa dicta terra de Sassari… ''</ref>; est infines giustu a mentovare sa ''[[Carta de Logu]]''<ref group="Nota">Inoghe, a esèmpiu, est riportadu unu cantzu chi chistionat de sa pena pro sos istùpros: ''XXI CAPIDULU - De chi levarit per forza mygeri coyada. - Volemus ed ordinamus chi si alcun homini levarit per forza mugeri coyada, over alcun'attera femina, chi esserit jurada, o isponxellarit alcuna virgini per forza, e dessas dittas causas esserit legittimamenti binchidu, siat iuygadu chi paghit pro sa coyada liras chimbicentas; e si non pagat infra dies bindighi, de chi hat a esser juygadu, siat illi segad'uno pee pro moda ch'illu perdat. E pro sa bagadìa siat juygadu chi paghit liras ducentas, e siat ancu tenudu pro levarilla pro mugeri, si est senza maridu, e placchiat assa femina; e si nolla levat pro mugeri, siat ancu tentu pro coyarilla secundu sa condicioni dessa femina, ed issa qualidadi dess'homini. E si cussas caussas issu non podit fagheri a dies bindighi de chi hat a esser juygadu, seghintilli unu pee per modu ch'illu perdat. E pro sa virgini paghit sa simili pena; e si non hadi dae hui pagari, seghintilli unu pee, ut supra.''</ref><ref>[http://www.nuraghe.eu/cartadelogu/ Testu intreu]</ref> de su [[Judicadu de Arbaree|Regnu de Arborea]] (1355-1376), chi est abarrada in vigore finas a su 1827.
Lìnia 237:
In su mentras, àteras polìticas de genia assimiladora fiant aplicadas fintzas in su segundu pustisgherra<ref name="Lubello" />, totu sighende a italianizatzare logos istòricos e ogetos de sa bida cuotidiana, e torrende a un'imparu obrigatòriu chi at imparadu sa limba italiana ma no ammitiat su sardu; antzis, l'iscoragiat in manera ativa pro mèdiu de proibitziones e bardiamentu difùndidu de chie lu promoveret<ref>{{Tzita web|url=https://www.manifestosardo.org/lingua-sarda-dallinterramento-alla-resurrezione/|tìtulu=Lingua sarda: dall’interramento alla resurrezione?|sambenadu=Casula|nùmene=Francesco|situ=Il Manifesto Sardo|data=2014-08-31|limba=it|atzessu=2020-07-29}}</ref>: sos mastros teniant in minisprètziu sa limba, pensende·la unu dialetu ruzu e contribuende a un'abbassamentu galu prus mannu de su prestìgiu suo in sa comunidade sardòfona. A parre de unos cantos istudiosos sos mètodos impreados pro promòvere s'impreu de s'italianu, creados cun sa punna de tènnere un'italofonia esclusiva e sutrativa<ref>Manuale di linguistica sarda (Manual of Sardinian linguistics), 2017, Ed. by Eduardo Blasco Ferrer, Peter Koch, Daniela Marzo. Manuals of Romance Linguistics, De Gruyter Mouton, p.208</ref>, diant àere influidu in manera negativa in sas prestatziones iscolàsticas de sos istudiantes sardos<ref name="bolognesibocc">{{Tzita libru|autore=Roberto Bolognesi|tìtulu=Le identità linguistiche dei Sardi|annu=2013|editore=Condaghes|tzitade=Casteddu|limba=it|p=66|tzitatzione=Anche qui, per quanto riguarda le percentuali di posticipatari [ripetenti] presenti nel campione, viene rilevata una loro maggiore presenza nelle regioni settentrionali e una diminuzione costante nel passaggio dal Centro al Sud. In Val d'Aosta sono il 31% e nelle scuole italiane della Provincia di Bolzano il 38%. Scendendo al sud, la tendenza alla diminuzione è la stessa della scuola media, fino ad arrivare al 13% in Calabria. Unica eccezione la Sardegna che arriva al 30%. Le cause ipotizzate sono sempre le stesse. La Sardegna, in controtendenza con le regioni dell'Italia meridionale, a cui quest'autore vorrebbe associarla, mostra percentuali di ripetenze del tutto analoghe a quelle di regioni abitate da altre minoranze linguistiche.}}</ref><ref>Mongili, Alessandro (2013). Introduction to Corongiu, Giuseppe, ''Il sardo: una lingua normale'', Condaghes, 2013</ref><ref>«Ancora oggi, nonostante l'eradicazione e la stigmatizzazione della sardofonia nelle generazioni più giovani, il "parlare sbagliato" dei sardi contribuisce con molta probabilità all'espulsione dalla scuola del 23% degli studenti sardi (contro il 13% del Lazio e il 16% della Toscana), e lo giustifica in larga misura anche di fronte alle sue stesse vittime (ISTAT 2010).» Mongili, Alessandro (2015). ''Topologie postcoloniali. Innovazione e modernizzazione in Sardegna'', Chpt. 9: ''I problemi della standardizzazione del sardo''</ref>. Fenòmenos chi s'agatant prus de sa mèdia in Sardigna, che a sos tassos de abbandonu iscoltàsticu e de sas repitèntzias, anàlogos a cussos de àtaeras minorias linguìsticas<ref name="bolognesibocc" />, Diant àere postu in discussione petzi in sos annos Novanta s'eficàtzia bera de un'istrutzione a una limba ebbia, cun propostas noas ligadas a una metodologia cumparativa<ref>Eduardo Blasco Ferrer, Peter Koch, Daniela Marzo (2017). ''Manuale di linguistica sarda''. Manuals of Romance Linguistics. De Gruyter Mouton. p. 38-39</ref>.
 
Sas normas istatutàrias, delineadas in cussa manera, si sunt riveladas, in su cumplessu, unu traste inadeguadu pro rispòndere a sos problemas de s'ìsula;<ref name="Toso" /><ref name="Salviaut">Salvi, Sergio (1974). ''Le lingue tagliate'', Rizzoli, pg.198-199</ref> intre sos annos chimbanta e sessanta, annotamala, est incumentzadu su protzessu beru de càmbiu radicale e definitivu de sa limba sarda cun cussa italiana, pro neghe de sa difusione, siat in su territòriu isolanu siat in su restu de su territòriu italianu, de sos mèdios de comunicatzione de massa chi trasmitiant in sa s'idioma italianu ebbia.<ref>{{Tzita web|1=http://sardegnamondo.blog.tiscali.it/2012/07/30/lingua-e-musica-in-sardegna/|2=Lingua e musica in Sardegna - Sardegnamondo|limba=it|atzessu=5 austu 2012|nùmene=Archive copy|dataarchìviu=2014-09-03|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20140903132234/http://sardegnamondo.blog.tiscali.it/2012/07/30/lingua-e-musica-in-sardegna/|deadurl=yes}}</ref> Mescamente sa televisione at difùndidu s'impreu de s'italianu e nd'at fatzilitadu sa cumprensione e s'impreu fintzas intre sas persones chi, finas a cussu momentu, s'espressaiant in sardu ebbia.
 
Partinde dae sa fine de sos annos sessanta,<ref name="Toso" /><ref name="Salviaut" /><ref>[https://www.degruyter.com/view/product/180542 ''Manuale di linguistica sarda''], 2017, A cura di Eduardo Blasco Ferrer, Peter Koch, Daniela Marzo. Manuals of Romance Linguistics, De Gruyter Mouton, pp.31; 36</ref> in cointzidèntzia cun sa rinàschida de unu [[sardismu]] declinadu in suta de su sinnu de unu "revivalismu linguìsticu e culturale",<ref>Giannetta Murru Corriga (edited by), 1977. ''Etnia, lingua, cultura : un dibattito aperto in Sardegna'', EDES, ''Tradizione, identità e cultura sarde nella scuola'', Giovanni Lilliu, pp.128-131</ref> ant cumintzadu a èssere aviadas medas campagnas pro otènnere unu bilinguismu paritàriu a beru che a elementu de salvaguàrdia de s'identidade isolana: fintzas si giai in su 1955 aiant istabilidu chimbe càtedras de linguìstica sarda<ref>Paolo Coluzzi (2007). ''Minority Language Planning and Micronationalism in Italy: An Analysis of the Situation of Friulian, Cimbrian and Western Lombard with Reference to Spanish Minority Languages''. Peter Lang. p. 45.</ref>, una prima recherta l'at fata una delìbera adotada a s'unanimidade dae s'[[Universidade de Casteddu]] in su 1971, in ue si pediat a s'autoridade polìtica regionale e natzionale su reconnoschimentu de sos sardos che a minoria etnolinguìstica e de su sardu che a idioma coufitziale de s'ìsula<ref>{{Tzita libru|autore=Pier Sandro Pillonca|tìtulu=La lingua sarda nelle istituzioni. Quarant'anni di dibattiti in Consiglio Regionale|url=http://www.fondazionesardinia.eu/ita/wp-content/uploads/2020/09/Libro-Pier-Sandro-Pillonca-lingua-sarda-e-istituzioni.pdf|annu=2020|editore=Edizioni Fondazione Sardinia|tzitade=Rende|limba=it|pp=12-13}}</ref><ref>«The University of Cagliari passed a resolution demanding from regional and state authorities the recognition of the Sardinians as an ethnic and linguistic minority and of Sardinian as their national language.» Rebecca Posner, John N. Green (1993). ''Bilingualism and Linguistic Conflict in Romance''. De Gruyter Mouton. p. 272</ref><ref group="Nota">Istàntzia de su Prof. A. Sanna in subra de sa pronùntzia de sa Facultade de Lìteras pro su chi pertocat a s'amparu de su patrimòniu ètnicou-linguìsticu sardu. Su prof. Antonio Sanna dichiarat custu: «Gli indifferenti problemi della scuola, sempre affrontati in Sardegna in torma empirica, appaiono oggi assai particolari e non risolvibili in un generico quadro nazionale; il tatto stesso che la scuola sia diventata scuola di massa comporta il rifiuto di una didattica inadeguata, in quanto basata sull'apprendimento concettuale attraverso una lingua, per molti aspetti estranea al tessuto culturale sardo. Poiché esiste un popolo sardo con una propria lingua dai caratteri diversi e distinti dall'italiano, ne discende che la lingua ufficiale dello Stato, risulta in effetti una lingua straniera, per di più insegnata con metodi didatticamente errati, che non tengono in alcun conto la lingua materna dei Sardi: e ciò con grave pregiudizio per un'efficace trasmissione della cultura sarda, considerata come sub-cultura. Va dunque respinto il tentativo di considerare come unica soluzione valida per questi problemi una forzata e artificiale forma di acculturazione dall'esterno, la quale ha dimostrato (e continua a dimostrare tutti) suoi gravi limiti, in quanto incapace di risolvere i problemi dell'isola. È perciò necessario promuovere dall'interno i valori autentici della cultura isolana, primo fra tutti quello dell'autonomia, e "provocare un salto di qualità senza un'acculturazione di tipo colonialistico, e il superamento cosciente del dislivello di cultura" ([[Giovanni Lilliu|Lilliu]]). La Facoltà di Lettere e Filosofia dell'Università di Cagliari, coerentemente con queste premesse con l'istituzione di una Scuola Superiore di Studi Sardi, è pertanto invitata ad assumere l'iniziativa di proporre alle autorità politiche della Regione Autonoma e dello Stato il riconoscimento della condizione di minoranza etnico-linguistica per la Sardegna e della lingua sarda come lingua «nazionale» della minoranza. È di conseguenza opportuno che si predispongano tutti i provvedimenti a livello scolastico per la difesa e conservazione dei valori tradizionali della lingua e della cultura sarda e, in questo contesto, di tutti i dialetti e le tradizioni culturali presenti in Sardegna (ci si intende riferire al Gallurese, al Sassarese, all'Algherese e al Ligure-Carlofortino). In ogni caso tali provvedimenti dovranno comprendere necessariamente, ai livelli minimi dell'istruzione, la partenza dell'insegnamento del sardo e dei vari dialetti parlati in Sardegna, l'insegnamento nella scuola dell'obbligo riservato ai Sardi o coloro che dimostrino un'adeguata conoscenza del sardo, o tutti quegli altri provvedimenti atti a garantire la conservazione dei valori tradizionali della cultura sarda. È bene osservare come, nel quadro della diffusa tendenza a livello internazionale per la difesa delle lingue delle minoranze minacciate, provvedimenti simili a quelli proposti sono presi in Svizzera per la minoranza ladina fin dal 1938 (48000 persone), in Inghilterra per il Galles, in Italia per le minoranze valdostana, slovena e ultimamente ladina (15000 persone), oltre che per quella tedesca; a proposito di queste ultime e specificamente in relazione al nuovo ordinamento scolastico alto-atesino. Il presidente del Consiglio on. [[Emilio Colombo|Colombo]], nel raccomandare ala Camera le modifiche da apportare allo Statuto della Regione Trentino-Alto Adige (il cosiddetto "pacchetto"), «modifiche che non escono dal concetto di autonomia indicato dalla Costituzione», ha ritenuto di dovere sottolineare l'opportunità "che i giovani siano istruiti nella propria lingua materna da insegnanti appartenenti allo stesso gruppo linguistico"; egli inoltre aggiungeva che "solo eliminando ogni motivo di rivendicazione si crea il necessario presupposto per consentire alla scuola di svolgere la sua funzione fondamentale in un clima propizio per la migliore formazione degli allievi". Queste chiare parole del presidente del Consiglio ci consentono di credere che non si voglia compiere una discriminazione nei confronti della minoranza sarda, ma anche per essa valga il principio enunciato dall'opportunità dell'insegnamento della lingua materna a opera di insegnanti appartenenti allo stesso gruppo linguistico, onde consentire alla scuola di svolgere anche in Sardegna la sua funzione fondamentale in un clima propizio alla migliore formazione per gli allievi. Si chiarisce che tutto ciò non è sciovinismo né rinuncia a una cultura irrinunciabile, ma una civile e motivata iniziativa per realizzare in Sardegna una vera scuola, una vera rinascita, "in un rapporto di competizione culturale con lo stato (…) che arricchisce la Nazione" (Lilliu)». Il Consiglio unanime approva le istanze proposte dal prof. Sanna e invita le competenti autorità politiche a promuovere tutte le iniziative necessarie, sul piano sia scolastico che politico-economico, a sviluppare coerentemente tali principi, nel contempo acquisendo dati atti a mettere in luce il suesposto stato. Cagliari, 19 febbraio 1971. [Farris, Priamo (2016). ''Problemas e aficàntzias de sa pianificatzioni linguistica in Sardigna. Limba, Istòria, Sotziedadi'' / ''Problemi e prospettive della pianificazione linguistica in Sardegna. Lingua, Storia, Società'', Youcanprint]</ref>. Unu primu abbotzu de lege pro su bilinguismu l'at redatada su [[Partidu Sardu - Partito Sardo d'Azione|Partidu Sardu de Atzione]] in su 1975<ref>Rebecca Posner, John N. Green (1993). ''Bilingualism and Linguistic Conflict in Romance''. De Gruyter Mouton. p. 272.</ref>. Est famadu su richiamu patriòticu espressadu unos cantos mese in antis de mòrrere, in su 1977, dae su poeta [[Remundu Piras]], chi in ''Non sias isciau''<ref group="Nota">"O sardu, si ses sardu e si ses bonu, / Semper sa limba tua apas presente: / No sias che isciau ubbidiente / Faeddende sa limba 'e su padronu. / Sa nassione chi peldet su donu / De sa limba iscumparit lentamente, / Massimu si che l'essit dae mente / In iscritura che in arrejonu. / Sa limba 'e babbos e de jajos nostros / No l'usades pius nemmancu in domo / Prite pobera e ruza la creides. / Si a iscola no che la jughides / Po la difunder menzus, dae como / Sezis dissardizende a fizos bostros." in {{Tzita web|url=http://www.poesias.it/poeti/piras_raimondo/sonetti/No_sias_isciau.rtf|tìtulu=Piras, Raimondo. No sias isciau}}</ref> invitaiat a su recùperu de sa limba pro s'opònnere a sa dessardizatzione de sas generatziones de su tempus benidore.<ref name="Remundu" /> In su 1978, una lege de initziativa populare pro su bilinguismu at collidu mìgias de firmas, ma no est istada mai aprovada ca at addobiadu sa contrariedade de sa manca e mescamente de su Partidu Comunista Italianu<ref>{{Tzita libru|autore=Paolo Caretti et al.|editore=G. Giappichelli Editore|p=67|titolo=Regioni a statuto speciale e tutela della lingua|anno=2017}}</ref>, chi a pustis de duos annos at propònnidu unu progetu de lege suo "pro sa tutela de sa limba e de sa cultura de su pòpulu sardu"<ref>Rebecca Posner, John N. Green (1993). ''Bilingualism and Linguistic Conflict in Romance''. De Gruyter Mouton. p. 273.</ref>. In sos annos '80, a s'atentu de su Cussìgiu regionale sunt istados presentados tres progetos de lege chi aiant unu cuntenutu pretzisu a sa delìbera adotada dae s'Universidade de Casteddu<ref name="Rosita">{{Tzita libru|nùmene=Rebecca|sambenadu=Posner|nùmene2=John N.|sambenadu2=Green|tìtulu=Bilingualism and Linguistic Conflict in Romance|url=https://books.google.it/books?id=_8J7ilk0bAgC&printsec=frontcover&dq=Bilingualism+and+Linguistic+Conflict+in+Romance&hl=en&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=Sardinian&f=false|atzessu=2020-07-18|data=1993|editore=Walter de Gruyter|limba=en|ISBN=978-3-11-011724-0}}</ref>.
Lìnia 255:
Sos annos '90 ant connotu unu rinnovamentu de sas formas espressivas in su panorama musicale sardu: medas artistas, ispatziende dae sos gèneres prus traditzionales che a su càntigu (''[[cantu a tenore]]'', ''[[cantu a chiterra]]'', ''[[gosos]]'', etc.) e a su teatru (Mario Deiana) a cussos prus modernos che a su rock (''[[Kenze Neke]]'', ''Askra'' e ''KNA'', ''Tzoku'', ''[[Tazenda]]'', etc.) e fintzas rap e hip hop ([[Dr. Drer & CRC posse]], ''[[Sa Razza|Quilo]]'', ''[[Sa Razza]]'', ''Malam'', ''Su Akru'', ''[[Menhir]]'', ''Stranos Elementos'', ''Randagiu Sardu'', ''Futta'', etc.) impreant difatis sa limba pro promòvere s'ìsula e reconnòschere sos problemas betzos e sos disafios noos suos.<ref>''Storia della lingua sarda'', vol. 3, a cura di Giorgia Ingrassia e Eduardo Blasco Ferrer, CUEC, pp.227-230</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.lanuovasardegna.it/regione/2011/10/07/news/stranos-elementos-musica-per-dare-voce-al-disagio-sociale-1.3554525|tìtulu=Stranos Elementos, musica per dare voce al disagio sociale|situ=La Nuova Sardegna|data=2011-10-07|limba=it-IT|atzessu=2020-07-29}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.lanuovasardegna.it/sassari/cronaca/2012/04/27/news/il-passato-che-avanza-a-ritmo-di-rap-1.4430757|tìtulu=Il passato che avanza a ritmo di rap|situ=La Nuova Sardegna|data=2012-04-28|limba=it-IT|atzessu=2020-07-29}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.lanuovasardegna.it/sassari/cronaca/2012/12/15/news/cori-e-rappers-in-limba-alla-biennale-1.6202913|tìtulu=Cori e rappers in limba alla Biennale|situ=La Nuova Sardegna|data=2012-12-16|limba=it-IT|atzessu=2020-07-29}}</ref> Bi sunt fintzas unos cantos films (che a ''[[Su Re]]'', in parte ''Bellas mariposas'', ''Treulababbu'', ''Sonetàula'', etc.) realizados in sardu cun sos sutatìtulos in italianu<ref>{{Tzita web|url=https://people.unica.it/antiocofloris/files/2011/03/Limba-e-tzinema-def.pdf|tìtulu=La lingua sarda al cinema. Un'introduzione|sambenadu=Floris|nùmene=Antioco|situ=[[Universidade de Casteddu|UniCa]]|limba=it|sambenadu2=Pinna|nùmene2=Salvatore}}</ref>, e unos àteros (che a Metropolis) cun sos sutatìtulos in sardu.<ref>''Storia della lingua sarda'', vol. 3, a incuru de Giorgia Ingrassia e Eduardo Blasco Ferrer, CUEC, pp.226</ref>
 
Partinde dae sas sessiones de esàmene tentas in su 2013, ant ispantadu gente meda, bidu chi non b'at galu un'istituzionalizatzione ''de facto'' de sa limba, sos tentativos de unos cantos dischentes de presentare s'esàmene o parte de cussu in limba sarda.<ref>[http://www.focusardegna.com/index.php/editoriali/106-do-you-speak-su-sardu Do you speak… su Sardu? - Irene Bosu , Focus Sardegna]</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.sardiniapost.it/cronaca/cagliari-promosso-a-pieni-voti-il-tredicenne-che-ha-dato-lesame-in-sardo/|tìtulu=Cagliari, promosso a pieni voti il tredicenne che ha dato l'esame in sardo|situ=Sardiniapost.it|data=2013-06-27|limba=it-IT|atzessu=2020-07-29}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.sardiniapost.it/cronaca/la-prof-continentale-dice-no-alla-studentessa-che-vuole-parlare-in-sardo-di-eleonora-darborea/|tìtulu=Eleonora d'Arborea in sardo? La prof. "continentale" dice no|situ=Sardiniapost.it|data=2013-07-09|limba=it-IT|atzessu=2020-07-29}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://ulsaltabaronia.myblog.it/2013/07/16/sassari-studente-dell-alberghiero-si-diploma-parlando-in-sar/|tìtulu=Sassari, studente dell’Alberghiero si diploma parlando in sardo|limba=it-IT|atzessu=2020-07-29}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.lanuovasardegna.it/sassari/cronaca/2013/07/20/news/esame-di-maturita-per-la-limba-1.7453282|tìtulu=Esame di maturità per la limba|situ=La Nuova Sardegna|data=2013-07-21|limba=it-IT|atzessu=2020-07-29}}</ref><ref>[http://www.castedduonline.it/area-vasta/hinterland/15824/quartu-esame-di-terza-media-in-campidanese-studenti-premiati-in-comune.html Quartu,esame di terza media in campidanese:studenti premiati in Comune - CastedduOnline]</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.lanuovasardegna.it/nuoro/cronaca/2014/07/01/news/studentessa-dialoga-in-sardo-con-il-presidente-dei-docenti-1.9522950|tìtulu=Studentessa dialoga in sardo con il presidente dei docenti|situ=La Nuova Sardegna|data=2014-07-02|limba=it-IT|atzessu=2020-07-29}}</ref><ref>{{Tzita web|url=http://www.bentos.it/in-sardo-allesame-di-maturita-la-scelta-di-lia-obinu-al-liceo-scientifico-di-bosa/|tìtulu=In sardo all'esame di maturità. La scelta di Lia Obinu al liceo scientifico di Bosa|situ=www.bentos.it|atzessu=2020-07-29}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.unionesarda.it/articolo/cronaca/2016/06/24/studente_sostiene_l_esame_di_terza_media_su_grazia_deledda_intera-68-509301.html|tìtulu=Studente sostiene l'esame di terza media su Grazia Deledda interamente in sardo|situ=L'Unione Sarda.it|data=2016-06-24|limba=it|atzessu=2020-07-29}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.sardiniapost.it/cronaca/la-maturita-ad-orgosolo-studente-poeta-costume-sardo-tesina-limba/|tìtulu=La maturità ad Orgosolo: studente-poeta in costume sardo, tesina in limba|situ=Sardiniapost.it|data=2017-07-04|limba=it-IT|atzessu=2020-07-29}}</ref><ref>{{Tzita web|url=http://www.castedduonline.it/sardegna/oristano/48990/col-costume-sardo-all-esame-di-maturita-discute-la-tesina-in-limba.html|tìtulu=Col costume sardo all'esame di maturità discute la tesina in "limba"|situ=web.archive.org|data=2017-07-06|limba=it|atzessu=2020-07-29|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20170811070714/http://www.castedduonline.it/sardegna/oristano/48990/col-costume-sardo-all-esame-di-maturita-discute-la-tesina-in-limba.html|dataarchìviu=2017-08-11|urlmortu=eja}}</ref> Sunt annotamala semper prus fitianos fintzas sos decraros de matrimòniu in custa limba pedidos dae sos còjubes.<ref>[http://www.unionesarda.it/articolo/cronaca_sardegna/2014/06/07/nozze_in_lingua_sarda_a_cagliari_oggi_il_primo_matrimonio_in_municipio-6-371395.html Nozze in lingua sarda a Cagliari - Il primo matrimonio in Municipio]</ref><ref>[http://www.unionesarda.it/articolo/cronaca_sardegna/2013/08/04/matrimonio_in_sardo_a_mogoro_il_s_in_limba_di_simona_e_svetlana-6-324548.html Matrimonio in sardo a Mogoro, Il sì in limba di Simone e Svetlana - Unione Sarda]</ref><ref>[{{Tzita web |nùmene=Matrimonio in limba - Iscanu / Scano di Montiferro |url=http://www.scanomontiferro.it/?lng=it&mod=blog&pg=pagina&doc=1405435452 Matrimonio|tìtulu= in limba|atzessu=2020-08-04 |dataarchìviu=2021-04-14 Iscanu |urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20210414121851/http://www.scanomontiferro.it/?lng=it&mod=blog&pg=pagina&doc=1405435452 Scano|deadurl=yes di Montiferro]}}</ref><ref>[http://www.unionesarda.it/articolo/cronaca_sardegna/2014/07/17/il_matrimonio_in_limba_piace_la_delibera_sbarca_anche_a_quartu-6-378219.html Il matrimonio in "limba" piace, la delibera sbarca anche a Quartu - Unione Sarda]</ref><ref>[http://www.lanuovasardegna.it/olbia/cronaca/2018/07/11/news/all-esame-di-terza-media-con-una-tesina-in-sardo-1.17049944 ''All'esame di terza media con una tesina in sardo'', La Nuova Sardegna]</ref>
 
At creadu interessu meda s'initziativa virtuale de unos cantos sardos in Google Maps, in risposta a un'ordinàntzia de su Ministeru de sas Infrastruturas chi ordinaiat a totu sos sìndigos de sa regione de eliminare sos cartellos in sardu piatzados a s'intrada de sos tzentros abitados: totu sos comunos aiant difatis torradu a impreare su nùmene originàriu issoro pro belle unu mese, finas a cando s'iscuadra de Google no at isseberadu de torrare a pònnere sa toponomàstica in italianu ebbia.<ref>{{Tzita web|url=https://www.thelocal.it/20131014/sardinian-rebels-redraw-island-map|tìtulu=Sardinian 'rebels' redraw island map|situ=www.thelocal.it|limba=en|atzessu=2020-07-29}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.lanuovasardegna.it/regione/2013/09/16/news/la-limba-sulle-mappe-di-google-1.7749977|tìtulu=La limba sulle mappe di Google|situ=La Nuova Sardegna|data=2013-09-15|limba=it-IT|atzessu=2020-07-29}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.lanuovasardegna.it/sassari/cronaca/2013/10/15/news/su-google-maps-spariscono-i-nomi-delle-citta-in-sardo-1.7928840|tìtulu=Su Google Maps spariscono i nomi delle città in sardo|situ=La Nuova Sardegna|data=2013-10-15|limba=it-IT|atzessu=2020-07-29}}</ref>
 
De annotu est s'impreu, fatu dae unas cantas sotziedades isportivas che a sa [[Polisportiva Dinamo|Dinamo Basket Tàtari]]<ref>{{Tzita web|url=https://www.dinamobasket.com/sr/blog/io-ci-credo-noi-ci-crediamoe-tu|tìtulu=Io ci credo, noi ci crediamo… E tu? - Dinamo Sassari (versione de su situ in sardu)|situ=Dinamo Sassari|data=2013-04-22|atzessu=2020-07-29}}</ref> e a su [[Cagliari Calcio|Casteddu Fùbalu]], de sa limba in sas campagnas promotzionales suas.<ref>{{Tzita web|url=http://www.sardegnasport.com/?p=30661|tìtulu=Il Cagliari parla in sardo: era ora! Adesso abbia la forza di insistere e rilanciare - SardegnaSport|limba=it|atzessu=29 trìulas 2014|dataarchìviu=2014-07-29|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20140729143400/http://www.sardegnasport.com/?p=30661|deadurl=yes}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://salimbasarda.net/bene-su-casteddu-in-sardu-ma-rispetet-sortografia-de-is-sardos/|tìtulu=Bene su Casteddu in sardu (ma rispetet s'ortografia de is sardos)|atzessu=2020-07-29}}</ref> A pustis a una campagna de adesiones,<ref>{{Tzita web|url=https://www.labarbagia.net/notizie/comunicati-stampa/8582/facebook-in-sardo-e-possibile-ottenerlo-se-noi-tutti-compiliamo-la-richiesta-|tìtulu=Facebook in sardo: è possibile ottenerlo se noi tutti compiliamo la richiesta|situ=www.labarbagia.net|limba=it|atzessu=2020-07-29}}</ref> su sardu est istadu incluidu intre sas limbas chi podent èssere isseberadas pro s'interfache de Facebook. S'optzione de issèberu como est ativa e chi si siat la podet impreare;<ref>{{Tzita web|url=http://www.sagazeta.info/2016/12/telegram-in-sardu-oe-si-podet.html|tìtulu=Telegram in sardu: oe si podet|atzessu=2020-07-29|dataarchìviu=2017-01-31|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20170131195842/http://www.sagazeta.info/2016/12/telegram-in-sardu-oe-si-podet.html|deadurl=yes}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.vilaweb.cat/noticies/tecnologies-de-la-sobirania/|tìtulu=Tecnologies de la sobirania|situ=VilaWeb|limba=ca|atzessu=2020-07-29}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.giornalettismo.com/facebook-sardo-come-si-mette/|tìtulu=Come si mette la lingua sarda su Facebook|autore=Stefania Carboni|situ=Giornalettismo|data=2016-01-08|limba=it-IT|atzessu=2020-07-29}}</ref> sa limba sarda la si podet pònnere fintzas in Telegram.<ref>{{Tzita web|url=http://www.labarbagia.net/notizie/attualita/9999/facebook-in-sardo-ora-e-realta|tìtulu=Facebook in sardo: ora è realtà|atzessu=}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.wired.it/internet/social-network/2016/07/22/arrivato-facebook-in-lingua-sarda/|tìtulu=È arrivato Facebook in lingua sarda|situ=Wired|data=2016-07-22|limba=it|atzessu=2020-07-29}}</ref> Su sardu est presente che a limba configuràbile fintzas in unas àteras aplicatziones, che a F-Droid, Diaspora, OsmAnd, Notepad++, Stellarium<ref>{{Tzita web|url=https://www.lanuovasardegna.it/oristano/cronaca/2017/03/24/news/la-limba-nel-cielo-le-costellazioni-ribattezzate-in-sardo-1.15085534|tìtulu=La limba nel cielo: le costellazioni ribattezzate in sardo|situ=La Nuova Sardegna|data=2017-03-24|limba=it-IT|atzessu=2020-07-29}}</ref>, Skype<ref>[https://sourceforge.net/projects/skypeinyourlang/?source=typ_redirect ''Skype language files for additonal languages, Sardu'']</ref>, etc. In su 2016 est istadu inauguradu [[Apertium]], su primu tradutore automàticu dae s'italianu a su sardu<ref>{{Tzita noas|limba=it|url=http://www.unionesarda.it/articolo/cultura/2016/08/31/finanziato_da_google_nasce_il_primo_traduttore_automatico_per_la-8-529325.html|tìtulu=Finanziato da Google nasce il primo traduttore automatico per la lingua sarda|publicatzione=[[L'Unione Sarda]]|data=2016-08-31|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20170816191842/http://www.unionesarda.it/articolo/cultura/2016/08/31/finanziato_da_google_nasce_il_primo_traduttore_automatico_per_la-8-529325.html|dataarchìviu=2017-08-16|urlmortu=eja}}</ref>, VLC mèdia player pro Android, Linux Mint Debina Edition 2 "Betsy", etc.<ref>{{Tzita web|url=https://www.unionesarda.it/articolo/cultura/2016/08/31/finanziato_da_google_nasce_il_primo_traduttore_automatico_per_la-8-529325.html|tìtulu=Finanziato da Google nasce il primo traduttore automatico per la lingua sarda|situ=L'Unione Sarda.it|data=2016-08-31|limba=it|atzessu=2020-07-29|dataarchìviu=2020-08-15|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20200815020153/https://www.unionesarda.it/articolo/cultura/2016/08/31/finanziato_da_google_nasce_il_primo_traduttore_automatico_per_la-8-529325.html|deadurl=yes}}</ref> Fintzas su motore de chirca DuckDuckGo l'ant bortadu totu in limba sarda.
 
In su complessu, dinàmicas che a reconnoschimentu che a minoria linguìstica fatu a tardu meda, acumpangiadu dae un'òpera de italianizatzione graduale ma pervasiva promòvida dae su sistema educativu, dae cussu amministrativu e dae sos mèdios, sighidu dae su segamentu de sa trasmissione intergeneratzionale, ant causadu su fatu chi oe sa balia de su sardu si potzat definire arruinada in manera grae.<ref>[https://www.degruyter.com/view/product/180542 ''Manuale di linguistica sarda''], 2017, A incuru de Eduardo Blasco Ferrer, Peter Koch, Daniela Marzo. Manuals of Romance Linguistics, De Gruyter Mouton, pp.37</ref> B'at una partzidura sustantziale intre chi creet chi sa lege in tutela de sa limba siat arribbada tropu a tardu,<ref>"Si […] sos Sardos an a sighire a faeddare in italianu a sos fizos che a como, tando est malu a creer chi sa limba
Lìnia 276:
Fatores de fundamentu pro sa riprodutzione in su tempus de su grupu etnolinguìsticu, che a sa trasmissione intergeneratzionale de sa limba, abbarant a dies de oe cumpromìtidos meda chene chi pàrgiat possìbile a nde frenare s'italianizatzione progressiva<ref>«Ciò nonostante non si è potuto né frenare l'italianizzazione progredente attraverso la scuola e gli ambiti ufficiali, né restituire vitalità al sardo in famiglia. La trasmissione intergenerazionale, fattore essenziale per la riproduzione etnolinguistica, resta seriamente compromessa.» Eduardo Blasco Ferrer, Peter Koch, Daniela Marzo (2017). ''Manuale di linguistica sarda. Manuals of Romance Linguistics''. De Gruyter Mouton. p. 40.</ref>, in istàdiu avantzadu meda. Sardòfonos medas oe tenent petzi una capatzidade de impreu ativa limitada, o passiva ebbia, de sa limba issoro<ref>«Yet, it cannot be ignored that at present many young speakers, who have frequently been brought up in Italian, have a restricted active or even a merely passive command of their ethnic language.» Kurt Braunmüller, Gisella Ferraresi (2003). ''Aspects of multilingualism in European language history.'' Amsterdam/Philadelphia: University of Hamburg. John Benjamins Publishing Company. p. 241</ref>.
 
In dies de oe b'at fintzas chie pensat chi siet improbàbile chi s'agatet in presse una solutzione normativa a sa chistione linguìstica sarda.<ref name="Rosita">{{Tzita libru|nùmene=Rebecca|sambenadu=Posner|nùmene2=John N.|sambenadu2=Green|tìtulu=Bilingualism and Linguistic Conflict in Romance|url=https://books.google.it/books?id=_8J7ilk0bAgC&printsec=frontcover&dq=Bilingualism+and+Linguistic+Conflict+in+Romance&hl=en&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q=Sardinian&f=false|atzessu=2020-07-18|data=1993|editore=Walter de Gruyter|limba=en|ISBN=978-3-11-011724-0}}</ref> In cada manera, essende sa limba sarda galu in perìgulu<ref>{{Tzita libru|autore=Martin Harris, Nigel Vincent|tìtulu=The Romance languages|annu=2003|tzitade=London, New York|limba=en|p=21}}</ref>, si podet nàrrere chi at giai postu sas rastas suas in s'italianu locale de oe comente sostratu.<ref>«If present trends continue, it is possible that within a few generations the regional variety of Italian will supplant Sardinian as the popular idiom and that linguists of the future will be obliged to refer to Sardinian only as a substratal influence which has shaped a regional dialect of Italian rather than as a living language descended directly from Latin.» Martin Harris, Nigel Vincent (2003). The Romance languages. London, New York. p. 349</ref>[[File:Minoranze_linguistiche_it.svg|left|thumb|Su sardu intre sas comunidades linguìsticas de minoria reconnotas ufitzialmente in Itàlia<ref>{{Tzita web|url=http://www.minoranze-linguistiche-scuola.it/carta-generale/|tìtulu=Lingue di minoranza e scuola, Carta Generale. Ministero della Pubblica Istruzione|atzessu=24 trìulas 2016|dataarchìviu=2017-10-10|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20171010152621/http://www.minoranze-linguistiche-scuola.it/carta-generale/|deadurl=yes}}</ref>]]
 
== Reconnoschimentu istitutzionale ==
Lìnia 298:
Annotamala, sas pagas leges a tutela de su bilinguismu mentovadas finas a como non sunt aplicadas o aplicadas petzi in parte. In custu sensu su Cussìgiu de Europa, chi in su 2015 aiat abertu un'iscumbata in Itàlia pro sa situatzione de sas minorias ètnicu-linguìsticas suas (cunsideradas in s'àmbitu de sa Cunventzione-cuadru che a "minorias natzionales"), at denuntziadu s'acostamentu ''à la carte'' dae s'ala de s'istadu cun issas, cun s'etzetzione de su giai mentovadu casu tedescu, frantzesu e islovenu (limbas pro sa cale tutela s'Itàlia at dèpidu sutascrìere acordos internatzionales). Nointames su reconnoschimentu istatale formale, difatis, non b'at belle peruna espositzione mediàtica in sa limba de minorias in manera polìtica o in manera numèrica prus lecas che a sa sarda, e sas risursas frunidas pro progetos de abbivamentu linguìsticu che a s'insegnamentu bilìngue, limitadu a casos sìngulos, e in prus isperimentales, non sunt sufitzientes "fintzas pro respetare sas aspetativas prus bàsicas".<ref>[http://rm.coe.int/CoERMPublicCommonSearchServices/DisplayDCTMContent?documentId=09000016806959b9 The Council of Europe Advisory Committee on the Framework Convention for the Protection of National Minorities, Fourth Opinion on Italy, 2015]</ref><ref>{{Tzita web|url=http://www.sanatzione.eu/2015/07/lingua-sarda-il-consiglio-deuropa-indaga-lo-stato-italiano-ne-parliamo-con-giuseppe-corongiu/|tìtulu=Lingua Sarda: il Consiglio d’Europa indaga lo Stato Italiano. Ne parliamo con Giuseppe Corongiu|limba=it-IT|atzessu=2020-07-29}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.unionesarda.it/articolo/cronaca/2016/06/24/gli_ispettori_di_bruxelles_lingua_sarda_discriminata_norme_non_ri-68-509174.html|tìtulu=Il Consiglio d'Europa: «Lingua sarda discriminata, norme non rispettate»|situ=L'Unione Sarda.it|data=2016-06-24|limba=it|atzessu=2020-07-29}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://rm.coe.int/168073038c|tìtulu=Resolution CM/ResCMN(2017)4 on the implementation of the Framework Convention for the Protection of National Minorities by Italy, Council of Europe|limba=en}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.manifestosardo.org/sulla-lingua-sarda-uno-fuorilegge-inadempiente/|tìtulu=Sulla lingua sarda uno stato fuorilegge e inadempiente, Francesco Casula|limba=it}}</ref> Su sardu a oe no est istadu galu, difatis, introduidu in sos programmas ufitziales intrende mascamente in unos cantos progetos iscolàsticos (mòdulos de bintibator'oras) chene peruna garantzia de continuidade.<ref>''Se i ragazzi non parlano la lingua degli anziani'', Piera Serusi. L'Unione Sarda, 8 nadale 2017</ref>
 
Sa revisione de s'ispesa pùblica de su guvernu Monti diat àere abbassadu galu de prus su livellu de tutela de sa limba, chi fiat giai bassu si non nullu,<ref>{{Tzita web|http://www.tlfq.ulaval.ca/axl/europe/italiesardaigne.htm|Sardaigne|limba=fr}}</ref> atuende una distintzione intre sas limbas sugetas a tutela in base a acordos internatzionales e cunsideradas ''minorias natzionales'' ca "de limba mama istràngia" (tedescu, islovenu e frantzesu) e sas chi faghent parte de comunidades chi non tenent un'istrutura istatale istràngia a palas, reconnotas in manera simple che a ''minorias linguìsticas''.<ref group="Nota">No est unu casu chi custas tres limbas, amparadas dae acordos internatzionales, siant sas ùnicas minorias linguìsticas cunsideradas non menetzadas dae Gaetano Berruto (''Lingue minoritarie, in XXI Secolo. Comunicare e rappresentare'', Roma, Istituto della Enciclopedia Italiana, pp. 335-346., 2009).</ref> Custu disinnu de lege, nointames apat creadu una reatzione dae prus alas de su mundu polìticu e intelletuale isolanu,<ref>{{Tzita web|1=https://bolognesu.wordpress.com/2012/07/08/il-nazionalismo-italiano-mostra-ancora-una-volta-il-suo-volto-feroce-contro-le-minoranze-linguistiche/|2=Il nazionalismo italiano mostra ancora una volta il suo volto feroce contro le minoranze linguistiche|sambenadu=Bolognesi|nùmene=Roberto|limba=it|atzessu=2 austu 2012|dataarchìviu=2013-09-21|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20130921061125/https://bolognesu.wordpress.com/2012/07/08/il-nazionalismo-italiano-mostra-ancora-una-volta-il-suo-volto-feroce-contro-le-minoranze-linguistiche/|deadurl=yes}}</ref><ref>{{Tzita web|http://ulsaltabaronia.myblog.it/archive/2012/08/01/lingua-sarda-cisl-tutelare-la-specialita-dell-isola.html|Lingua sarda: CISL, tutelare la specialità dell'isola|limba=it}}</ref><ref>{{Tzita web|1=http://ulsaltabaronia.myblog.it/archive/2012/08/01/richiesta-di-estensione-massima-dei-benefici-previsti-massim.html|2=Richiesta di estensione massima dei benefici previsti massimi dalla Carta Europea delle Lingue a sardo e friulano|limba=it|atzessu=2 austu 2012|nùmene=Archive copy|dataarchìviu=2013-09-21|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20130921061434/http://ulsaltabaronia.myblog.it/archive/2012/08/01/richiesta-di-estensione-massima-dei-benefici-previsti-massim.html|deadurl=yes}}</ref><ref>{{Tzita web|http://www.sassarinotizie.com/articolo-12111-universita_contro_spending_review_viene_discriminato_il_sardo.aspx|Università contro spending review «Viene discriminato il sardo» - Sassari Notizie|limba=it}}</ref><ref>{{Tzita web|http://www.buongiornoalghero.it/contenuto/0/12/4262/il_consiglio_regionale_si_sveglia_sulla_tutela_della_lingua_sarda.aspx|Il consiglio regionale si sveglia sulla tutela della lingua sarda|limba=it}}</ref><ref>{{Tzita web|url=http://notizie.alguer.it/n?id=50706|tìtulu=Alguer.it «Salviamo sardo e algherese in Parlamento»|limba=it|atzessu=5 austu 2012}}</ref><ref>{{Tzita web|http://www.rossomori.net/joomla/index.php/home/item/1694-il-sardo|Il sardo è un dialetto? - Rossomori|limba=it}}</ref> est istadu impugnadu dae su [[Friuli-Venetzia Giulia|Friuli-Venètzia Giùlia]] ma non dae sa Sardigna, a pustis chi l'ant traduidu in lege, chi non reconnoschet a sas minorias linguìsticas "''chene Istadu''" sos benefìtzios prevìdidos in tema de assinnatzione de sos orgànicos pro sas iscolas;<ref>{{Tzita web|url=http://www.lanuovasardegna.it/regione/2018/12/30/news/scuola-e-minoranze-linguistiche-vertice-a-roma-1.17608951|tìtulu=Scuola e minoranze linguistiche, vertice a Roma|limba=it}}</ref> cun sa sentèntzia nùmeru 215, depositada su 18 de trìulas de su 2013, sa Corte Costitutzionale at però decraradu che a incostitutzionale custu tratamentu diferentziadu.<ref>{{Tzita web|url=http://www.giurcost.org/decisioni/2013/0215s-13.html|tìtulu=Sentenza Corte costituzionale nr. 215 del 3 luglio 2013, depositata il 18 luglio 2013 su ricorso della regione Friuli-VG|limba=it}}</ref>
 
Su sardu est reconnotu che a limba dae sa norma ISO 639 chi l'atribuit sos còdighes '''sc''' (ISO 639-1: Alpha-2 code) e '''srd''' (ISO 639-2: Alpha-3 code). Sos còdighes prevìdidos pro sa norma ISO 639-3 ricalcant cussos impreados dae su SIL pro su progetu [[Ethnologue]] e sunt:
Lìnia 313:
Su 5 de austu de su 2015 sa Cummissione Paritètica Istadu-Regione at aprovadu una proposta, inoltrada dae s'Assessoradu de s'Imparu Pùblicu, chi diat tramudare a sa Regione Sarda unas cantas cumpetèntzias amministrativas in matèria de tutela de sas minorias linguìsticas istòricas, che a su sardu e a su catalanu aligheresu.<ref>[http://www.sardiniapost.it/cronaca/il-consiglio-si-prende-la-limba-da-oggi-interventi-autonomi-dal-governo/ Il Consiglio si ‘prende' la Limba, da oggi interventi autonomi dal Governo - SardiniaPost]</ref> Su 27 de làmpadas de su 2018, su Cussìgiu Regionale at infines varadu su TUE in subra de sa disciplina de sa polìtica linguìstica regionale. Sa Sardigna si diat èssere, in teoria, dotada gasi, pro sa prima borta in s'istòria regionale sua, de un'aina reguladora in matèria linguìstica, cun sa punna de assuprire a sa lacuna originale de su testu istatutàriu<ref>{{Tzita web|url=https://www.lanuovasardegna.it/regione/2018/06/27/news/sardegna-approvata-la-legge-che-da-lo-status-ufficiale-di-lingua-al-sardo-1.17007538|tìtulu=Sardegna, approvata la legge che dà lo status ufficiale di lingua al sardo|situ=La Nuova Sardegna|data=2018-06-27|limba=it-IT|atzessu=2020-07-29}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.repubblica.it/cronaca/2018/06/27/news/sardegna_si_alla_legge_per_la_tutela_della_lingua_sara_insegnata_nelle_scuole-200181093/|tìtulu=Sardegna, sì alla legge per la tutela della lingua: sarà insegnata nelle scuole|situ=la Repubblica|data=2018-06-27|limba=it|atzessu=2020-07-29}}</ref>: nointames custu, su fatu chi sa giunta regionale no apat galu provididu a emanare sos decretos atuativos netzessàrios faghet in manera chi su chi b'at in sa lege aprovada no apat galu agatadu peruna aplicatzione bera, e chi custa cosa apat blocadu s'imparu de su sardu in sas iscolas, chi bi fiat istadu pro annos e chi cussa lege at blocadu.<ref>{{Tzita web|url=https://www.unionesarda.it/articolo/cultura/2019/12/18/lingua-sarda-quest-anno-niente-corsi-nelle-scuole-8-966191.html|tìtulu=Lingua sarda: quest'anno niente corsi nelle scuole|limba=it}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.lanuovasardegna.it/sassari/cronaca/2019/12/17/news/manca-5stelle-denuncia-100-docenti-di-lingua-sarda-rischiano-il-lavoro-1.38224952|tìtulu=Manca, 5Stelle, denuncia: 100 docenti di lingua sarda rischiano il lavoro|limba=it}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://www.lanuovasardegna.it/regione/2020/02/23/news/niente-lingua-sarda-a-scuola-la-legge-regionale-e-inattuata-1.38509796|tìtulu=«Niente lingua sarda a scuola, la legge regionale è inattuata»|limba=it}}</ref> In prus, b'at chie narat chi custa lege de su 2018 siat istada fata cun punna polìticas pro negare s'unidade de su sardu, ligare sa limba sarda a su folklore folklorizende issa matessi e chi tèngiat fintzas problemas de àtera genia, chi diant pòdere causare chi s'istadu l'impugnet.<ref>{{Tzita web|url=https://salimbasarda.net/proposta-de-lege-pro-su-sardu-non-bi-semus-ite-nde-pensat-su-csu/|tìtulu=Proposta de lege pro su sardu, non bi semus. Ite nde pensat su CSU|autore=Assemblea Diretiva CSU|situ=Limba Sarda 2.0|data=2017-06-09|atzessu=2020-07-20}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://salimbasarda.net/nono-gasi-no-andat-bene-su-csu-e-sa-proposta-de-lege-pro-sa-limba-sarda/|tìtulu=Nono, gasi no andat bene. Su CSU e sa proposta de lege pro sa limba sarda|autore=Assemblea Diretiva de su CSU|situ=Limba Sarda 2.0|data=2017-06-20|atzessu=2020-07-20}}</ref><ref>{{Tzita web|url=https://salimbasarda.net/nono-a-sa-lege-chi-cheret-truncare-su-sardu/|tìtulu=Nono a sa lege chi cheret truncare su sardu|autore=Pepe Coròngiu|situ=Limba Sarda 2.0|data=2018-04-06|atzessu=2020-07-20}}</ref>
 
In su [[2021]], su Tribunale de [[Aristanis]] at abertu un'isportellu limba sarda pro permìtere a sos tzitadinos de interagire in sardu cun s'istitutzione e a sos magistrados e a sa politzia de otènnere agiudu s'in casu mai apant bisòngiu de tradutziones o consulèntzias linguìsticas.<ref>{{Tzita noas|autore=|url=https://www.istorias.it/22/01/2021/5807/su-tribunale-de-aristanis-immoe-faeddat-in-limba-sarda/|tìtulu=Su tribunale de Aristanis immoe faeddat in limba sarda|publicatzione=Istòrias|data=2021-01-22|atzessu=2021-01-23}}</ref><ref>{{Tzita noas|limba=it|url=https://www.lanuovasardegna.it/oristano/cronaca/2021/01/21/news/la-lingua-sarda-entra-nel-palazzo-di-giustizia-1.39805014|tìtulu=La lingua sarda entra nel palazzo di giustizia|publicatzione=[[La Nuova Sardegna]]|data=2021-01-21|atzessu=2021-01-23}}</ref><ref>{{Tzita noas|limba=it|nùmene=Elia|sambenadu=Sanna|autore=|url=https://www.unionesarda.it/articolo/cultura/2021/01/20/oristano-in-tribunale-apre-lo-sportello-bilingue-si-parla-sardo-e-8-1106222.html|tìtulu=Oristano, in tribunale apre lo sportello bilingue: si parla sardo e italiano|publicatzione=[[L'Unione Sarda]]|data=2021-01-20|atzessu=2021-01-23}}</ref><ref>{{Tzita noas|limba=it|autore=|url=https://www.sardiniapost.it/cronaca/in-procura-si-puo-parlare-anche-il-sardo-aperto-a-oristano-uno-sportello-bilingue/|tìtulu=In Procura si può parlare anche il sardo: aperto a Oristano uno sportello bilingue|publicatzione=Sardinia Post|data=2021-01-20|atzessu=2021-01-23}}</ref><ref>{{Tzita noas|limba=it|autore=|url=https://www.linkoristano.it/citta/2021/01/20/sportello-linguistico-tribunale-la-procura-oristano-italia/#comment-402250|tìtulu=Sportello linguistico in tribunale: la Procura di Oristano prima in Italia|publicatzione=linkoristano|data=2021-01-20|atzessu=2021-01-23|dataarchìviu=2021-01-29|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20210129084516/https://www.linkoristano.it/citta/2021/01/20/sportello-linguistico-tribunale-la-procura-oristano-italia/#comment-402250|deadurl=yes}}</ref><ref>{{Tzita noas|limba=it|autore=|url=https://www.cagliaripad.it/517803/oristano-in-procura-operativo-il-primo-ufficio-in-lingua-sarda/|tìtulu=Oristano: in Procura operativo il primo ufficio in lingua sarda|publicatzione=Cagliaripad|data=2021-01-20|atzessu=2021-01-23}}</ref>
 
== Fonètica, morfologia e sintassi ==
Lìnia 2,484:
=== Cursos ===
{{Càstia fintzas|Agiudu:Materiale didàticu pro sa limba sarda}}
* [http://sassari.tv/cat_video.php?cat=6 A iscola de sardu (Maria Barca) - Sassari.TV] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20190630002923/http://www.sassari.tv/cat_video.php?cat=6 |date=2019-06-30 }}
* [http://www.sardegnacultura.it/cds/cd13/ Chistiona su sardu]
* [[Grammatica de su sardu|Grammàtica de su sardu nugoresu (in sardu)]]
Lìnia 2,503:
** [http://www.antoninurubattu.it/rubattu/dizionario-degli-esseri-viventi-a/13-opere/189-esseri4.html In supra de s'ornitologia (pugiònes)]
** [http://www.antoninurubattu.it/rubattu/dizionario-degli-esseri-viventi-a/13-opere/190-esseri5.html In supra de sa Zoologia (animales vàrios)]
* {{Tzita web|1=http://www.sardegnacultura.it/documenti/7_87_20060720130619.pdf|2=Bocabolariu Sardu nugoresu-Italianu, Italiano-Sardo nuorese - Luigi Farina|atzessu=8 abrile 2012|nùmene=Archive copy|dataarchìviu=2009-01-26|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20090126155431/http://sardegnacultura.it/documenti/7_87_20060720130619.pdf|deadurl=yes}}
* {{Tzita web|1=http://www.birraichnusa.it/utilities/dizionario.php|2=Dizionario sardo-italiano|atzessu=27 martzu 2010|nùmene=Archive copy|dataarchìviu=2010-04-02|urlarchìviu=https://web.archive.org/web/20100402185531/http://www.birraichnusa.it/utilities/dizionario.php|deadurl=yes}}
* Vocabulàriu italianu-sardu (Giuanne Ispanu) - [[Sardegna Digital Library]] (originale, web.archive.org), editzione [http://www.sardegnadigitallibrary.it/documenti/17_59_20080717155055.pdf originale]{{Ligàmene interrùmpidu}} Casteddu 1852
* {{Tzita web|http://www.vocabolariudurgalesu.it/Index.htm|Vocabolariu durgalesu-italianu de Gonario Carta Brocca}}