Dii mundiali de sa sìntzula

Custu artìculu est iscritu in sa grafia campidanesa. Abbàida sas àteras bariedades gràficas:

logudoresu · LSC · nugoresu

Sa Dii mundiali de sa sìntzula, stabilèssia po su 20 de austu de dònnia annu, amentat sa scoberta de su 1897 de su dotori britànnicu Sir Ronald Ross chi sa fèmina de sìntzula Anopheles trasmitit sa malària intra umanus. Innantis de custa scoberta ddoi fiant pagus mèdius po cuntrollai sa spraxidura de sa maladia, mancai sa scoberta de sa chinina in su tratamentu essit allebiau su problema de sa cura. Segundu unu scumprou, in su de 19 sèculus agiumai sa metadi de sa populatzioni de su mundu arriscàt de pigai sa malària, cun su 10% de mortaxa de is infetus. Ross iat giai fatu unus cantu sperimentus cun Culex (incapas, Culex Fatigans), addascadas cun sànguni de pillonis infetaus cun da malària de pilloni Protesoma relictum (imoi Plasmodium relictum) in su 1894 e iat scobertu chi su parasita si fiat svilupau me is buddalis de sa sìntzula, ipotisendi chi custu podiat acuntessi cun sa malària umana puru. Ross iat scritu in sa dii de sa scoberta fata in Secunderabad (in su 1987, ma stampada comenti 1895 po faddina):

Dr. Ronald Ross

(EN) « The 20 August 1895[sic]-the anniversary of which I always call Mosquito Day - was, I think, a cloudy, dull hot day. I went to hospital at 7 a.m., examined my patients, and attended to official correspondence; but was much annoyed because my men had failed to bring any more larvae of the dappled-winged mosquitoes, and still more because one of my three remaining Anopheles had died during the night and had swelled up with decay. After a hurried breakfast at the Mess, I returned to dissect the cadaver (Mosquito 36), but found nothing new in it. I then examined a small Stegomyia, which happened to have been fed on Husein Khan on the same day (the 16th) —Mosquito 87—which was also negative, of course. At about I p.m. I determined to sacrifice the seventh Anopheles (A. stephensi) of the batch fed on the 16th, Mosquito 38, although my eyesight was already fatigued. Only one more of the batch remained. »

(SC) « Su 20 austu 1895[sic] - s'anniversàriu de sa chi ddi naru sèmpiri Dii de sa sìntzula - fiat stètia, creu, una dii de nuis, scura e calenti. Seu andau a su spidali a is 7 de su mangianu, apu bisitau a is malàdius meus e mi seu incurau de su curreu ofitziali; ma fia alterau meda poita ca is òminis mius no fiant arrennèscius a ndi liai àterus brèminis de sìntzula cun alas pintirinadas, e ancora de prus poita ca una de is Anopheles mias fiat morta a noti e si fiat unfrada po sa pudriadura. Apustis de unu smurtzu lestu in sa mensa, seu torrau a setzionai sa sìntzula morta (Sìntzula 36), ma no apu agatau nudda de nou. Apu duncas esaminau una Stegomyia pitica, chi fiat stètia nutrida asuba de Husein Khan sa pròpiu dii (16) —Sìntzula 87—chi fiat negativu etotu, craru. Cara a is 13.00 apu sceberau de sacrificai sa de seti Anopheles (A. stephensi) de su lotu addascau su 16, Sìntzula 38, mancai sa vista mia fessit giai straca. Nd'est abarrada una sceti de su lotu. »

  Sa Scola de Igieni e Meixina Tropicali de Londra afestat sa Dii de sa sìntzula dònnia annu a incumentzai de is annus 1930.