Articulu in campidanesu


Articulu in nugoresu

S'inglesu (nòmini nativu English, IPA: ['ɪŋglɪʃ]) est una limba indo-europea chi apartenit a su cambu ocidentali de is limbas germànicas, cun s'olandesu, s'altu e basciu tedescu, su fiamingu e su frisone. Cunservat ancora una làdina parentela con su sàssoni continentali (dialetu de su basciu tedescu).

S'inglesu peri su mundu
EN (ISO 639-1)

S'ingresu tenet una posissione particulare meda, non solu cuffòrma sas limbas germanicas ma fintzas in intro de su grustiu limbisticu indoeuropeu: at tramudau e fattu prus simpre s'istruttura sua a puntu tale de si accurtziare comomai a una limba isolante, prusaprestu chi non a una flessiva.

In prus, su vocabolariu tenet medas faveddos chi sun de orizine non germanica, ma latìna: prus de su 50% de cussos de erentzia latina benin dae su frantzesu e fin intraos in su lessicu ingresu pro more de sa dominadura normanna in sos seculos a pustis de su 1066 (cando sos ducas de Normandia aian conchistau s'Inghilterra anglo-sassone chin sa battalla de Hastings) e fintzas grassias a su rinaschimentu colande pro su latinu issientificu. Pro custu, una de sas carateristicas prus làdinas de su lessicu ingresu est sa richesa de sas cropas sinonìmicas, una de erentzia germanica e s'atera de erentzia latina, pro inditare sa matessi cosa in manera unu pacu differente (es.: freedom/liberty; pig/pork; spear/lance, amount/quantity, first/prime, ecc.).

Siat pro more de s'orizine sua, chi tenet in sinu suo elementos picaos a mes'a pare dae su latinu e dae su sassone, siat pro more de s'impreu suo oje in die che limba franca a libellu internassionale, siat pro more de sa povertade sua de declinassiones e desinentzias, s'ingresu est una limba meda prus aperta a cussentire s'intrada de faveddos istranzos.

Comente nau prima issupra, s'ingresu est divenniu sa limba franca printzipale, bocandeche dae su tronu fintzas su frantzesu chi, a sua vorta, aiat supprìu su latinu in sa comunicassione diplomatica e issientifica. Oje est unu mèdiu pro comunicare tra etnias chi non tenen ligamine curturale, issientificu o politicu.

Si carculat chi sos chi faveddan ingresu che limba mama (English as a native language, ENL) sian unos 350 miliones, sos chi lu faveddan che secunda limba (English as a second language, ESL), ovverosiat paris chin sa limba mama de su locu, sian unos 300 miliones, sos chi lu faveddan che limba istranza (English as a foreign language, EFL), ovverosiat imparada in iscola ma chi non si impreat, sian unos 100 miliones. Edduncas, su numeru de chie non chistionat ingresu che limba mama superat cussu de sos chi lu faveddan dae sende naschios.

Orizine de sas paragulas modìfica

 
Erentzia de sas paragulas ingresas

Pro more de sas influentzias frantzesas-normannas si podet, ind unu tzertu sensu, ischirriare su vocabolariu in faveddos de erentzia germanica e ateros de erentzia latìna; cussos latinos benin derettu dae su latinu o dae su francu-normannu a manera indiretta.

Sa majorìa (su 57%) de sas 1000 paragulas ingresas chi prus s'imprean a cumone, e su 97% de sas 100 paragulas chi prus s'imprean a cumone, est de erentzia germanica, ma est a narrer puru chi cada pessone in media connoschet tra sas 35.000 e 75.000 paragulas, unu numeru in minorìa. A s'imbesse, sa majorìa in tottu de sos faveddos est de erentzia latina, chenza contare chi peroe su vocabolariu chi trattat de astronomia, matematica e chimica tenet orizine araba.

In su 1973, in Ordered Profusion di Thomas Finkenstaedt e Dieter Wolff, una chirca issientifica fatta issupra belle 80.000 paragulas de su ditzionariu Shorter Oxford Dictionary (3ᵃ ed.) aiat contau chi sas paragulas aian custa orizine in pertzentuale:

  1. Limbas de oïl (fintzas su frantzesu, normannu e norrenu): 28,3%
  2. Limba latina (vocabulos issientificos e tennicos): 28,24%
  3. Limbas germanicas (fintzas s'ingresu anticu): 25%
  4. Limba greca: 5,32%
  5. Etimologia misconnotta: 4,03%
  6. Vocabulos chi benin dae lumenes proprios: 3,28%
  7. Tottus sas atteras limbas: prus pacu de 1%

Una chirca chi at fattu Joseph M. Williams in Origins of the English Language at carculau sas pertzentuales in 10.000 paragulas picadas dae literas commertziales:

  1. Frantzesu (limbas de oïl): 41%
  2. Ingresu "verdaderu": 33%
  3. Latinu: 15%
  4. Norrenu: 2%
  5. Nederlandesu: 1%
  6. Atteras limbas: 10%

Vocabolariu Germanicu:

Paràulas de assembru de orizine germanica cun tradiuda tedesca;

(Sardu; Inglesu /IPA/, Tedescu)

Babbu; Father /ˈfɑðɚ/, Vater

Mamma; Mother /ˈmʌðɚ/, Mutter

Frade; Brother /ˈbɹʌðɚ/, Bruder

Sorre; Sister /ˈsɪstɚ/, Schwester

Ómine; Man /mæn/, Mann

Fémina; Woman /ˈwʊmən/, Frau (dae “man”)

Aère; Have /hæv/, Haben

Leare/Aggarrare; Take /teɪk/, Nehmen (nor= ta, dae su proto-germanicu “tæk”)

Limbazos modìfica

S'ingresu est una limba isparghinada peri su mundu e at depiu cunvivere chind unu muntone de limbas differentes: no est un'ispantu chi fintzas custa limba tenzat in sinu suo una cantitade manna de variantes. Si podet facher tzinnu a custos chi, est a ammentare, sun comuncas macro-grupos (est a narrer chi in intro de custos bi nd'at galu unu muntone de variedades):

  1. su Cockney
  2. s'ingresu americanu
    1. s'ingresu californianu
    2. s'ingresu afro-americanu
  3. s'ingresu australianu
    1. s'ingresu aborigenu
  4. s'ingresu canadesu
  5. s'ingresu giamaicanu
  6. s'ingresu neozelandesu
  7. s'ingresu iscotzesu (muttìu Scots)
  8. s'ingresu irlandesu
  9. s'ingresu sudafricanu
  10. s'ingresu indianu