Sardu nugoresu

(Reindiritzadu dae Nugoresu)


Articulu in nugoresu

Su nugoresu est su limbazu de sa limba sarda chi si faveddat in sa tzitade de Nùgoro.

Sos limbazos de sa Sardinna

Ischirriande su sardu in duas macrovariantes, su nugoresu diat a essere unu limbazu logudoresu, mancari b'apat fenòmenos morfolòzicos e fonèticos chi l'acùrtziant fintzas a su campidanesu, e in su lèssicu nugoresu b'at paràgulas medas chi bi sunt in campidanesu puru. Mancari Nùgoro siat in Barbàgia, su nugoresu no est unu limbazu barbaritzinu, comente sunt imbetzes sos limbazos de sas biddas chi sunt a làcana a meridione: su mamujadinu, s'uljanesu e s'orgolesu.

Sos limbazos chi s'assimizant de prus sunt sos de sas biddas a Ponente: Oroteddi, Onjeri, Orane e Sarule, sas diferèntzias de pronùntzia chin custos limbazos sunt pacas. In sas biddas chi a Nord-Ovest, Benetuti, Nule e gai sichinde si faveddat su "costerinu", chi est a midade intra nugoresu e logudoresu. A nord b'est Orune, chi tenet unu limbazu totu suo chin una pronùntzia diversa dae sas àteras biddas chi tenet a curtzu, ma b'at cosas chi s'assimizant a su nugoresu, a su costerinu e a su bitichesu.

Sas àteras biddas chi bi sunt a nord e a nord-est tenent limbazos chi s'assimizant intra de issos: su bitichesu, su luvulesu, s'onaniesu, su "ludinu" e poi sos limbazos baroniesos.

A oriente b'est su durgalesu chi tenet cosas chi s'assimizant a su baroniesu, a su nugoresu e a su barbaritzinu.

Carchi linguista cussiderat custos limbazos comente chi siant un'ùnica macrovariante, chi mutint "nugoresu".

Carchi regula de fonosintassi modìfica

In totu sos limbazos sardos sunt importantes meda sos fenòmenos fonosintàticos. Est a nàrrere, totu cussas règulas chi fachent mudare su sonu in s'incomintzu e in s'acabu de una paràgula a secunda de cale sonu b'est in sa paràgula prima e in sa chi b'est a pustis.

Est de importu meda a ammentare chi custas sun règulas chi azudant a faveddare e leghere benem ma non balent cando semus iscrivende!

Pro custas règulas, sa paràgula "est" (sa pessone de tres de su presente indicativu de su verbu "èssere"), in Nùgoro si podet nàrrere in bator maneras diversas a sicunda de in ube s'acatat ind una frasia:

EST + vocale* = EST; esèmpju: est issu (si leghet est issu)

EST + cunsonante* (francu sas serradas surdas C, P, T; e francu sa S) = ER; es: est bellu ( si leghet er bellu)

EST + cunsonante C, T, P, S = ES; es: est pacu ( si leghet es pacu)

EST ( prima de una pausa, o acabbande un'arrèjonu)= ESTE; es: issu est, ( si leghet issu este)

Pro sa mantessi resone, sas paragulas chi acabbant chin S, cando a pustis atzapant una consonante (francu C, T, P, S) mudant sa S in R:

  • S <> B = R <> B ; es. sos benes (pron. sor benese)
  • S <> D = R <> D ; es. sos durches (pron. sor durchese)
  • S <> F = R <> F ; es. sos frores (pron. sor frorese)
  • S <> G = R <> G ; es. sos gustos (pron. sor gustoso)
  • S <> R = R <> R ; es. sas rosas (pron. sar rosasa)
  • S <> N = R <> N ; es. sos nugoresos (pron. sor nugoresoso)
  • S <> L = R-L <> L ; es. sas lacrimas (pron. sal lacrimasa o sar lacrimasa)

- cando a pustis atzapan una de sas cunsonantes P, T, C, S o una vocale > sa S abbarrat S:

  • S <> C = abbarrat uguale ; es. sos canes (si leghet sos canese),
  • S <> P = abbarrat uguale ; es. sos panes (si leghet sos panese)
  • S <> T = abbarrat uguale ; es. sas turtas (si leghet sas turtasa)
  • S <> S = abbarrat uguale ; es. sas seddas (si leghet sas seddasa)
  • S <> A = abbarrat uguale ; es. sos arbores (si leghet sos arborese)

E gai sichinde...

In sas paràgulas chi acabbant chin R, cando a pustis atzapant una de sas cunsonantes P, T, C, S, sa R si leghet S: (es. "narrer cosa" si leghet narres cosa; cando a pustis b'at una paràgula chi comintzat chind un'àtera cunsonante o chind una vocale sa R abbarrat R.

In sas paràgulas chi acabant chin T, cando a pustis atzapant una cunsonante calesisiat, sa T non si leghet; si leghet petzi cando a pustis b'at una vocale.

Cando una paràgula acabat chind una cunsonante, si a pustis b'at una pausa o finit s'arrèjonu, si nat una vocale in prus chi est uguale a s'urtima vocale de sa paràgula.

In sos ateros limbazos sardos, campidanesos e logudoresos, cando una cunsonante serrada surda adòbiat una vocale, mudat ind una cunsonante aprossimante sonora. In custa manera: C>G; T>D P>B. es. in campidanesu "su pani" si narat su bani ( ma abbarrat uguale a pustis de cunsonante es. is panisi). es. in logudoresu "su cane" si nat su gane ( ma abbarrat uguale a pustis de cunsonante es. sos canese) es in campidanesu e in logudoresu "sa terra" si leghet sa derra (ma abbarrat uguale a pustis de cunsonante es. sas terrasa o is terrasa) es. in logudoresu "cras torrat" si leghet "cras torrada".

Infinis, tocat a ammentare chi in Nugoro e in sas biddas a curtzu, C, P, e T si leghent semper comente sunt iscritas.

Boches curreladas modìfica